Informacje na temat roli dyrektora są podane w § 20 ust. 1 rozporządze-nia w sprawie nadzoru pedagogicznego103: dyrektor szkoły lub placówki pu-blicznej we współpracy z innymi nauczycielami zajmującymi stanowiska kie-rownicze, w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego, przeprowadza ewaluację wewnętrzną. Natomiast w charakterystyce wymagania „Zarządza-nie szkołą lub placówką służy jej rozwojowi” czytamy: „Ewaluacja wewnętrz-na jest przeprowadzawewnętrz-na wspólnie z wewnętrz-nauczycielami. W procesie zarządzania, w oparciu o wnioski wynikające z nadzoru pedagogicznego, podejmuje się działania służące rozwojowi szkoły lub placówki”. Partycypacja nauczycie-li w prowadzeniu ewaluacji jest zatem określona przepisami prawa, a dy-rektor jest odpowiedzialny za zorganizowanie tego procesu i wykorzystanie wyników badania do podejmowania działań mających na celu poprawę pra-cy szkoły lub placówki. To zespoły nauczycieli prowadzą ewaluację i powin-ny mieć możliwość podejmowania decyzji dotyczących tego, jak ten proces będzie przebiegał (jaki kształt będzie miał projekt ewaluacji, jak i jakie dane będą zbierane, jak będą analizowane) i jak będą przygotowane końcowe wy-niki i wnioski. Jeśli wziąć pod uwagę wewnątrzszkolny cel ewaluacji (dostar-czenie informacji potrzebnych przy podejmowaniu decyzji kierowniczych, mających na celu rozwój szkoły), to przekazanie przez dyrektora części zadań i/lub delegowanie uprawnień odnośnie do przeprowadzania ewaluacji jest zrozumiałe.
Pierwszym zadaniem dyrektora jest wyjaśnienie istoty ewaluacji we-wnętrznej oraz potrzeby jej przeprowadzenia w szkole wszystkim jej uczest-nikom: nauczycielom, rodzicom, uczniom oraz pozostałym pracownikom. Wy-tłumaczenie, że zadanie, które stoi przed nimi, powinno angażować wszyst-kich, choć z pewnością w różnym stopniu. Dyrektor powinien zadbać, aby całe środowisko szkolne miało poczucie, że każdy może być stroną inicjującą ewa-luację i uczestniczyć w decyzji, czego ma ona dotyczyć. W tej sprawie powinni wypowiadać się zarówno nauczyciele, jak i rodzice oraz uczniowie. Decyzja wspólnie podjęta będzie motywująca i mobilizująca do współpracy i brania odpowiedzialności za rozwój szkoły i własny. Budowanie odpowiedzialności nauczycieli za własny rozwój zawodowy, za rozwój uczniów i za funkcjono-wanie szkoły jest jednym w ważniejszych zadań dyrektora jako przywódcy edukacyjnego. Może on je realizować, m.in. poprzez umiejętne zarządzanie ewaluacją wewnętrzną.
103 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (DzU 2009 nr 168 poz. 1324 ze zm.) ze zmianami z dnia 10 maja 2013 r. (DzU z dn. 14 maja 2013).
Warto wiedziećWskazówki
Partycypacja nauczycieli w procesie podejmowania decyzji dotyczących tego co, dlaczego i po co ma być poddane ewaluacji, ma kluczowe zna-czenie dla jej użyteczności. Warto, aby dyrektor wspólnie z nauczycielami określał zakres ewaluacji wewnętrznej. W ten sposób może on wspierać na-uczycieli w planowaniu ewaluacji tak, aby była dla nich jak najbardziej przy-datna104.
Ważne jest, by dyrektor nie tyle zarządzał procesem ewaluacji, co koordynował go i był zorientowany na słuchanie nauczycieli. Powinien być przede wszystkim inspiratorem i przewodnikiem, w mniejszym stopniu wykonawcą lub zarządcą.
Jest to niezbędne, by nauczyciele byli autentycznie zaangażowani i brali odpo-wiedzialność za ten proces.
Dyrektor powinien inspirować nauczycieli do pracy zespołowej, wzmacniać ich współdziałanie oraz zabiegać o to, aby wyniki prowadzonych badań były dla wszystkich użyteczne.
Jeśli zachodzi taka potrzeba, dyrektor może wskazać lidera, którego daniem będzie czuwanie nad przebiegiem ewaluacji oraz koordynacja za-dań z nią związanych. Dyrektor powołuje zespół lub zespoły ewaluacyjne (dając najlepiej poszczególnym nauczycielom możliwość wyboru, w jakim zespole chcą pracować), zapewnia im wsparcie w wykonywaniu działań oraz monitoruje przebieg ich pracy. Może pozostawić zespołom swobodę w za-kresie podziału zadań, zawsze powinien jednak pamiętać o relacjach mię-dzy pracownikami oraz zwracać uwagę na ich kompetencje, zaangażowanie i kreatywność.
Zarządzanie ewaluacją wewnętrzną znakomicie wpisuje się w styl pracy, jaki funkcjonuje w szkole. Jeśli nauczyciele wspólnie ustalą i zaakceptują za-kres ewaluacji, każdy z osobna będzie się z nią identyfi kować. Jeśli dyrektorowi uda się przekonać nauczycieli do odnalezienia własnego celu w ewaluacji oraz wzbudzić w nich potrzebę wykorzystania jej wyników do doskonalenia własnej pracy, wówczas z pewnością badanie to nie będzie traktowane przez nauczy-cieli jak „zło konieczne”, lecz jako ważny element rozwoju szkoły oraz profesjo-nalizacji każdego nauczyciela.
Jak delegować uprawnienia związane z ewaluacją wewnętrzną prowadzoną na po-ziomie całej szkoły/placówki?
Pierwszym krokiem może być stworzenie zespołu ewaluacyjnego, którego skład po-winien zależeć od tego, co jest poddawane ewaluacji. Ważne, aby ewaluację
prowa-104 Więcej na ten temat pisze Agnieszka Borek w rozdziale Działaj, badaj i... działaj jeszcze lepiej oraz Magdalena Tędziagolska Refl eksja w działaniu – projektowanie ewaluacji.
Warto wiedzieć
dzili nauczyciele, którzy realizują ewaluowane działanie. W zależności od przedmiotu ewaluacji warto w pracę zespołu zaangażować także przedstawicieli rodziców oraz uczniów.
Liczebność zespołu ewaluacyjnego musi być ograniczona. Włączenie zbyt wielu osób odbierze zespołowi sterowność – uniemożliwi konstruktywną dyskusję i płynność w podejmowaniu decyzji, może także zagrozić samemu badaniu ewaluacyjnemu (naciski na uwzględnienie w badaniu aspektów ważnych dla wszystkich stron mogą w praktyce sparaliżować pracę ewaluatorów, zaś zbyt szeroka dyskusja nad wstępnymi rekomendacjami może wywołać konfl ikty, które uniemożliwią znalezienie konsensusu przy opracowywaniu ostatecznych rekomendacji).
Kompetencje zespołu:
przygotowanie projektu ewaluacji we współpracy z nauczycielami oraz całym środowiskiem szkolnym, w tym:
sprecyzowanie obszaru/ów badania,
sprecyzowanie celu ewaluacji
sformułowanie kryteriów ewaluacyjnych,
określenie pytań badawczych,
wybór metod badawczych i źródeł informacji,
przygotowanie narzędzi badawczych,
określenie harmonogramu ewaluacji,
podział zadań,
zebranie danych,
analiza danych,
sformułowanie wniosków i rekomendacji,
dyskusja z nauczycielami i środowiskiem szkolnym nad wnioskami i rekomen-dacjami.
W partycypacyjnym modelu zarządzania szkołą, który jest zgodny z wymaganiami państwa wobec szkół i placówek, dyrektor:
Zarządza procesem ewaluacji lub moderuje go (w zależności od stylu przy-wództwa). Proces ten jest realizowany na różnych poziomach:
a. autoewaluacja nauczycieli, b. zespoły nauczycieli, c. cała szkoła/placówka;
Nie musi wszystkiego robić sam (ale też nie wskazuje osoby, która zamiast nie-go jest odpowiedzialna za wszystko – każdy ewaluuje działania, za które jest odpowiedzialny). Powinien mieć konsultanta – osobę, która pomaga mu ani-mować proces, patrzy całościowo, dba o spójność działań, o to, by wszyscy byli poinformowani o wynikach oraz by wyniki były wykorzystywane na wszystkich trzech poziomach;
Powinien dbać o proces, doceniać zaangażowanie nauczycieli;
Powinien przyjmować neutralną postawę oraz dawać nauczycielom pole do podejmowania działań i decyzji dotyczących procesów edukacyjnych;
Powinien tworzyć dobrą atmosferę wokół ewaluacji;
Powinien dbać o podnoszenie poziomu wiedzy i umiejętności nauczycieli w zakresie ewaluacji oraz o podnoszenie poziomu wiedzy na temat ewaluacji wśród jej innych odbiorców (uczniów, rodziców, partnerów, organów prowa-dzących);
Powinien dbać o realistyczne planowanie ewaluacji i pamiętać, że często mniej znaczy lepiej (czas „dużych” ewaluacji powinien być dostosowany do kalendarza szkolnego, czas „małych” ewaluacji nigdy nie jest specjalnie wyróżniony – ewaluacja towarzyszy naturalnie każdemu działaniu; wyniki
„małych”, nauczycielskich ewaluacji, jeśli zaplanowano je w zespole, złożyć się mogą w „dużą” ewaluację szkolną, ważne jest tylko, aby wpisać je w plan nadzoru).