Szkoła, realizując to wymaganie na poziomie podstawowym, powinna:
pozyskiwać i wykorzystywać opinie rodziców na temat swojej pracy,
współpracować z rodzicami na rzecz rozwoju ich dzieci,
angażować rodziców w realizowane działania oraz podejmowanie decyzji.
Szkoła, realizując to wymaganie na poziomie wysokim, powinna:
realizować inicjatywy rodziców na rzecz rozwoju uczniów i szkoły.
Model szkoły, kształtowany przez wymagania państwa, zakłada udział ro-dziców w codziennym życiu szkoły, partycypację w procesie podejmowania decyzji, a nawet wpływ na organizację procesów edukacyjnych. Aby rodzice mogli być partnerami dla szkoły, trzeba stworzyć ku temu odpowiednie warun-ki. Według słownika języka polskiego partnerstwo to „równe traktowanie siebie nawzajem”76. Warto zatem postarać się, aby nauczyciele i inni pracownicy szkoły oraz rodzice traktowali siebie jako równorzędnych partnerów we wzajemnych relacjach. Zadaniem stojącym przed szkołą jest przede wszystkim pozyska-nie rodziców do współpracy i zapewpozyska-niepozyska-nie im możliwości współdecydowania o tym, jak przebiega szkolna edukacja ich dzieci. Stąd wynika konieczność au-tentycznego, nie fasadowego, włączania rodziców w życie szkoły.
Warto zwrócić uwagę, że przejawem partnerstwa nie jest:
przyjęcie rodzica, który przyszedł umówiony na spotkanie z wychowawcą, na korytarzu przed drzwiami pokoju nauczycielskiego,
sytuacja, gdy wychowawca wzywa rodziców na rozmowę w sprawie nieod-powiedniego zachowania dziecka i rozmowa ta polega na monologu wycho-wawcy,
sytuacja, gdy na zebraniu rodzice są usadzani w szkolnych ławkach i słuchają monologu nauczyciela,
relacja, w której rada klasy jest sprowadzona do roli komitetu organizującego klasowe uroczystości i zbierającego na nie pieniądze.
Z punktu widzenia rodzica od szkoły oczekiwać można wysokiej jakości pracy z dzieckiem, zgodnie z jego rozpoznanymi umiejętnościami, zaintere-sowaniami, zdolnościami i możliwościami psychofi zycznymi. Ponadto można oczekiwać informacji o rozwoju dziecka i wsparcia w przypadku wystąpienia problemów oraz – w razie potrzeby – opieki świetlicowej. Taki jednak punkt
wi-76 http://sjp.pwn.pl/szukaj/partnerstwo.
Warto wiedzieć dzenia może prowadzić do postrzegania szkoły jako „fi rmy usługowej oferującej określoną usługę produkt końcowy” (Bobula, 2012). W tym oczekiwaniu może kryć się sposób myślenia: „płacę podatki i wymagam”. Jednakże część rodziców oczekuje również możliwości udziału w życiu szkoły. Badania postaw i relacji społecznych prowadzone przez Janusza Czapińskiego i Tomasza Panka wskazu-ją, że postawa taka reprezentowana jest przez około 16 proc. społeczeństwa77. Zadaniem szkoły jest sprawienie, by wszyscy rodzice i nauczyciele zrozumieli wagę współpracy na rzecz rozwoju dzieci, w celu stworzenia spójnego środowi-ska oddziaływań wychowawczych i kształtowania postaw charakteryzujących członków społeczeństwa obywatelskiego. W ramach partnerskich relacji nie chodzi o to, by szkoła wymuszała na rodzicach działania, które uważa za słusz-ne. Partnerstwo zakłada dyskusję, wymianę opinii, wspólne wypracowywanie przez rodziców i nauczycieli zasad współpracy.
Rodzice – zgodnie z literą prawa – mają wpływ na zarządzanie szkołą. Biorą mianowi-cie udział w pracach komisji przeprowadzającej konkurs na dyrektora szkoły. Osobą najczęściej biorącą udział w pracach komisji jest przewodniczący rady rodziców. Ro-dzice mogą również wnioskować o powołanie rady szkoły, która posiada liczne kom-petencje dotyczące spraw szkoły.
Rada rodziców może występować z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach szkoły do:
dyrektora szkoły,
rady pedagogicznej,
organu prowadzącego szkołę,
organu sprawującego nadzór pedagogiczny.
Zapis ten gwarantuje rodzicom możliwość zabierania głosu we wszystkich spra-wach szkoły nie tylko wewnątrz niej, ale również poprzez kontakt z organem prowa-dzącym i organem nadzoru pedagogicznego z wykorzystaniem zapisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Ponadto rada rodziców uchwala w porozumieniu z radą pedagogiczną program wychowawczy i program profi laktyki78.
Jak kształtować partnerskie relacje między nauczycielami a rodzicami?
Dobra współpraca z rodzicami zależy od wielu czynników. Determinują ją:
klimat szkoły, relacje nauczycieli i rodziców, ich wzajemna komunikacja oraz chęć współpracy.
77 Diagnoza społeczna 2011, red. J. Czapiński, T. Panek, www.diagnoza.com.
78 Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty DzU 1991 nr 95 poz. 425 ze zm.
WskazówkiWarto wiedzieć
Z obserwacji i licznych rozmów z nauczycielami i dyrektorami szkół wynika, że zarów-no ze strony szkoły, jak i rodziców pojawiają się bariery, które utrudniają wspólne dzia-łania. Zaliczyć do nich można:
brak w szkole odpowiedniego miejsca do rozmów z rodzicami,
wzywanie rodziców na rozmowy dyscyplinujące,
przekonanie nauczycieli o braku kompetencji rodziców do ingerowania w spra-wy szkoły,
napięcia generowane przez autorytarny styl pracy nauczyciela,
prowadzenie zebrań analogicznie do schematu: nauczyciel – uczniowie,
brak nawyku współpracy.
Ze strony rodziców przeszkodą zaś może być:
podejście: „oddaję dziecko do szkoły i niech szkoła realizuje swoją powinność”,
obawa przed nieznanym,
brak poczucia wpływu.
To oczywiście otwarty katalog różnych lęków, stereotypowych zachowań i przekonań, które nie ułatwiają porozumienia. Przełamanie ich jest warunkiem efektywnej współpracy.
Istotne znaczenie dla tworzenia relacji partnerstwa ma czas i miejsce pro-wadzenia rozmów, a także ich forma. Zapisy prawa oświatowego zapewniają wprawdzie reprezentacji rodziców dość szerokie uprawnienia, dzięki którym mogą oni wpływać na rzeczywistość szkolną, jednak zakres realizacji tych uprawnień bywa bardzo różny. Szkoły dają rodzicom możliwość wypowiadania swoich opinii najczęściej podczas zebrań z rodzicami, indywidualnych rozmów z nauczycielami, a także uroczystości szkolnych i klasowych. Ważne jest, aby podczas kontaktów rodziców z nauczycielami panowała atmosfera sprzyjająca szczerości, otwartości oraz wzajemnemu zaufaniu. Zadaniem szkoły jest wypra-cowanie najskuteczniejszego modelu współpracy z rodzicami.
Aby współpraca między szkołą a rodziną była efektywna, należy ustalić wspólne cele i przestrzegać określonych zasad:
Zasada partnerstwa – rodzice i nauczyciele są równoprawnymi partnerami działającymi na rzecz dzieci;
Zasada pozytywnej motywacji – całkowicie dobrowolny udział rodziców we współpracy z nauczycielami. Obie strony muszą czuć się sojusznikami i być w równym stopniu zmotywowane do działania;
Zasada wielostronnego przepływu informacji – systematyczna i nieprzerwana wymiana informacji na temat dziecka;
Zasada jedności oddziaływań – zgodność celów w pracy wychowawczej. Aby zabiegi wychowawcze były skuteczne, muszą być zgodne i ciągłe, zarówno ze strony domu rodzinnego, jak i szkoły;
Zasada aktywnej i systematycznej współpracy.
A jak jest w Waszej szkole?Wskazówki Punktem wyjścia przy organizacji sprawnego systemu obiegu informacji może być diagnoza potrzeb i możliwości rodziców w kwestii sposobów ko-munikacji. Następnie należy zaproponować rozwiązania, które w sposób jasny i przejrzysty zapewnią dostęp do informacji, umożliwiając jednocześnie udzie-lanie informacji zwrotnej. W dzisiejszym świecie nie ma problemu z tworzeniem list mailingowych czy wykorzystaniem portali społecznościowych. Nie każdą szkołę stać na dziennik elektroniczny, rozwiązanie to jednak pozwala na bardzo skuteczny przepływ informacji oraz ułatwia rodzicom skontaktowanie się za-równo z dyrektorem szkoły, jak i poszczególnymi nauczycielami. Przy wykorzy-staniu wspomnianych rozwiązań spotkania z rodzicami dwa, trzy razy w ciągu roku powinny być okazją do wspólnej dyskusji o szkole, o zgłaszanych postula-tach czy wnioskach, a także próbą podsumowania realizacji celów etapowych wynikających z koncepcji pracy.
Rodzic, który dobrze funkcjonuje w rzeczywistości szkolnej, ma możliwość wyrażenia swojej opinii, a opinia ta brana jest pod uwagę w codziennej pracy szkoły, czuje, że szkoła służy mu wsparciem i pomocą przy wychowaniu dziecka i rozwijaniu jego zdolności i talentów. Otwiera się więc na współpracę, inicju-jąc przedsięwzięcia rozwijainicju-jące szkolną społeczność. Rodzic, który partycypuje w zarządzaniu, czuje się współodpowiedzialny za sukces edukacyjny placówki i każdego dziecka, to równorzędny partner, który chętnie wykazuje się kreatyw-nością w inicjowaniu szkolnych przedsięwzięć. Im większa liczba reprezentują-cych taką postawę rodziców, tym pełniejszy wymiar partnerstwa.
Pierwsze kroki w budowaniu partnerskiej współpracy z rodzicami:
patrz, słuchaj, odczuwaj i poszukuj,
zawsze bądź gotów, by pomóc rodzicom w rozwiązywaniu problemów,
bądź szczery i komunikatywny,
bądź elastyczny, otwarty na zmiany i ciekawe propozycje,
ze spokojem przyjmij krytykę ze strony rodziców i obiektywnie ją analizuj.
Odpowiedzcie sobie na następujące pytania:
1. Czy i jak stwarzacie rodzicom warunki do wyrażania opinii na temat pracy szkoły?
2. Czy rodzice wiedzą, w jaki sposób mogą się zaangażować w pracę szkoły? Jakie działania prowadzicie, aby zachęcić rodziców do wychodzenia z inicjatywami na rzecz rozwoju uczniów i szkoły?
3. Czy rodzice mają poczucie współdecydowania o ważnych sprawach szkoły?
W jakich sprawach bierzecie pod uwagę opinie rodziców?
Warto wiedzieć
4. Czy planujecie działania w szkole, korzystając z opinii rodziców? Czy rodzice wiedzą, jakie działania zostały podjęte lub zmienione pod wpływem ich opinii?
5. W podejmowaniu jakich decyzji uczestniczą rodzice? Na czym polega udział rodziców w podejmowaniu decyzji?
6. Jakie działania prowadzicie w uzgodnieniu z rodzicami?
7. Jakie działania prowadzicie wspólnie z rodzicami?
8. Jak wielu rodziców wychodzi z inicjatywą? Jakie inicjatywy zgłoszone przez rodziców na rzecz rozwoju uczniów i szkoły zostały zrealizowane? Czy i w jaki sposób rodzice uczestniczyli w realizacji tych inicjatyw? Jakie były efekty tych działań?
9. Jakie korzyści ze współpracy nauczycieli i rodziców mają uczniowie?