Przedmiot i obszar badania

Szkoła to wielość procesów i zaangażowanych w nie osób, to system norm i zasad, relacje z otoczeniem zewnętrznym. Jak zatem spośród różnych aspek-tów funkcjonowania szkoły wybrać ten, który warto uczynić przedmiotem ewa-luacji? Informacje zamieszczone poniżej pomogą w podjęciu tej decyzji.

Pierwszym krokiem w  tworzeniu projektu ewaluacji jest podjęcie decyzji odnośnie do przedmiotu badania. Wykonanie tego kroku (i  każdego innego opisywanego w  tym rozdziale) oznacza odpowiedź na jakieś pytanie. Myśląc o przedmiocie badania, szukamy odpowiedzi na pytania: co jest dla nas ważne?

co chcemy rozwijać/zmieniać?

Przedmiotem ewaluacji są zwykle konkretne działania czy procesy (np.

współpraca nauczycieli, aktywność uczniów, zajęcia pozalekcyjne, metody pra-cy stosowane przez nauczycieli czy współpraca szkoły z  rodzicami). Możemy również uczynić tematem badania konkretny projekt realizowany przez szkołę lub obiekt (np. stronę internetową szkoły).

Ewaluacji poddajemy działania, nigdy ludzi! Ewaluacja nie może być rodzajem laurki albo przygany w stosunku do konkretnej osoby. Istnieją przecież lepsze i bardziej ade-kwatne narzędzia indywidualnego nagradzania czy dyscyplinowania osób niż ewalu-acja. Użycie ewaluacji do takich celów jest kontrowersyjne ze względów etycznych.

130 Więcej na ten temat pisze Tomasz Kasprzak w rozdziale Po co to wszystko? Podejmowanie decyzji na podstawie danych i planowanie działań z uwzględnieniem ich bieżącej ewaluacji.

Wyniki badania zostaną wykorzystane do zmodyfi kowania oferty zajęć

pozalekcyjnych, tak by była bardziej adekwatna do potrzeb

W  tym miejscu warto powiedzieć o  istotnym założeniu, o  którym często szkoły zdają się zapominać. W  rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie nadzoru pedagogicznego znajduje się zapis: „ewaluację wewnętrzną przeprowadza się w odniesieniu do zagadnień uznanych w szkole lub placówce za istotne w jej działalności”¹³¹. Wybór tematu ewaluacji wewnętrznej jest zatem autonomiczną decyzją szkoły.

Przedmiot ewaluacji powinien:

 Dotyczyć istotnych dla szkoły (dla nauczycieli, pracowników niepedago-gicznych, uczniów, rodziców) kwestii. Celem ewaluacji w  nurcie bada-nia w  działaniu jest bowiem zmiana  –  usprawnienie lub rozwinięcie dotychczas podejmowanych działań. Wnioski i  rekomendacje będą dla nas przydatne, tylko jeśli zajmiemy się ważnym dla nas tematem.

Warto wspólnie podejmować decyzję dotyczącą tego, co uznajemy za istotne dla szkoły w danym momencie;

 Dotyczyć działań, które zależą od szkoły i obszarów, w których możliwe jest dokonanie zmiany. Szkoda czasu na realizację badania, z  którego wyników nie jesteśmy w stanie potem skorzystać, bo decyzje leżą w ge-stii kogoś innego, a my nie możemy na nie wpłynąć.

Im bardziej ogólny przedmiot ewaluacji wybierzemy, tym bardziej obszer-ne będzie nasze badanie, a co za tym idzie – będzie dłużej trwało, angażowa-ło więcej osób i wiązaangażowa-ło się z koniecznością zebrania większej ilości informacji.

Istnieje również niebezpieczeństwo, że szeroko zakrojony przedmiot ewaluacji – zwłaszcza w sytuacji ograniczonego czasu na realizację – skutkować będzie niewystarczająco pogłębionym poznaniem problemu, zebraniem mało kon-kretnych, a co za tym idzie – mało przydatnych informacji. W efekcie napracu-jemy się, a wnioski uzyskamy zbyt ogólne, mówiące „o wszystkim i o niczym”.

Aby tego uniknąć, po podjęciu decyzji o przedmiocie ewaluacji warto go zawę-zić i  skoncentrować się tylko na najważniejszych jego aspektach. Te wybrane aspekty przedmiotu ewaluacji nazywamy obszarami ewaluacji.

Obszar to ukonkretnienie przedmiotu ewaluacji. Zilustruję to na przykła-dzie badania, którego przedmiotem są działania nauczycieli wspierające aktyw-ność uczniów. Na działania te składa się wiele różnych aspektów pracy z ucznia-mi, np.: starania o zwiększenie aktywności uczniów na zajęciach obowiązkowych i dodatkowych, oferta zajęć pozalekcyjnych czy wewnątrzszkolny system ocenia-nia. Defi niując obszar ewaluacji, precyzujemy, jakim formom działań nauczycieli będziemy się przyglądać i dlaczego. W ewaluacji można skupić się na wszystkich tych obszarach wówczas, jeśli zostaną uznane za równie istotne w  danym mo-mencie, a nauczyciele będą mieli możliwość przeprowadzenia tak dużej ewalu-acji. Można jednak wybrać jeden lub kilka najważniejszych obszarów, możliwych do zbadania w czasie, którym nauczyciele dysponują.

131 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 10 maja 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego (DzU z dn. 14 maja 2013).

Wskazówki Wymagania zawarte w  rozporządzeniu zostały pomyślane jako wytyczne pokazu-jące kierunki rozwoju współczesnej szkoły. Można (ale nie trzeba) skorzystać z  tych wskazówek, wybierając lub ukonkretniając przedmiot ewaluacji. Dyskusja w  gronie nauczycieli (a także rodziców, uczniów i pracowników niepedagogicznych) może po-móc w doprecyzowaniu tematu ewaluacji odnoszącego się do wybranego przedmiotu badania na podstawie charakterystyki wymagań (gdzie jesteśmy, jeśli chodzi o speł-nianie tego wymagania? Gdzie chcielibyśmy być? Który aspekt wymagania jest dla nas szczególnie istotny?).

Przedmiot badania a trzy poziomy ewaluacji

W  szkole przedmiot i  obszar badania mogą być takie same w  przypadku badań pojedynczych nauczycieli, zespołów nauczycieli oraz całej szkoły. Jed-nak spójność między poziomami ewaluacji nie jest konieczna. Może zdarzyć się również tak, że na każdym poziomie przeprowadzane są niezależne od siebie ewaluacje. O wyborze przedmiotu ewaluacji na każdym z poziomów decyduje istotność danej kwestii dla jej odbiorców. Aby zilustrować te sytuacje rozważmy dwa przykłady.

Przykład 1

Przyjmijmy, że dla pewnej nauczycielki istotna jest kwestia aktywizacji uczniów gimnazjum na jej lekcjach matematyki. To samo zagadnienie okazało się ważne dla większości nauczycieli tego przedmiotu i wreszcie rada pedagogiczna uznała, że warto przyjrzeć się aktywizacji uczniów z perspektywy całej szkoły.

Tabela 8. Projekt ewaluacji w szkole nr 1: przedmiot i obszar ewaluacji – opracowanie własne

Poziom ewaluacji Szkoła Zespół nauczycieli Nauczyciel Przedmiot ewaluacji Aktywizowanie uczniów przez nauczycieli

Obszar ewaluacji Działania podejmowane przez nauczycieli w celu zaangażowania uczniów w zajęcia prowadzone w szkole

Przykład 2

W drugim przykładzie przedmiotem ewaluacji na poziomie makro jest współ-praca szkoły z rodzicami. Niezależnie od wyboru tematu ewaluacji wewnętrznej na poziomie całej szkoły, poszczególni nauczyciele prowadzą własne ewaluacje swojej pracy, skupiając się na tym, co jest dla nich istotne w ich warsztacie pracy.

Zespoły przedmiotowe zajęły się współpracą ich członków (przykładowe przed-mioty autoewaluacji zamieszczone są w tabeli 9).

Warto wiedzieć

Tabela 9. Projekt ewaluacji w szkole nr 2: przedmiot i obszar ewaluacji – opracowanie własne

Poziom

ewaluacji Przedmiot ewaluacji Obszar ewaluacji Szkoła Współpraca szkoły

z rodzicami

Angażowanie rodziców w podejmowanie decyzji dotyczących procesów

edukacyjnych Zespół

nauczycieli

Współpraca nauczycieli Współpraca nauczycieli przedmiotów z nauczycielami wspomagającymi w oddziałach integracyjnych Nauczyciele Proces edukacyjny w klasie

II B na lekcjach matematyki Moje działania jako wychowawcy klasy III A na rzecz budowania pozytywnych relacji w klasie

Kształtowanie u uczniów odpowiedzialności za swój proces uczenia się

Podejmowanie wspólnych działań przez uczniów