Współcześnie coraz bardziej wzrasta udział rodziców w tworzeniu szkol-nej rzeczywistości. Także wymagania określone przez państwo wskazują na wagę partnerskiej współpracy z rodzicami. Wymaganie „Rodzice są part-nerami szkoły/placówki” zobowiązuje szkołę do: wysłuchiwania opinii rodzi-ców na temat jej pracy, uwzględniania ich w planowanych i realizowanych działaniach, wspierania rodziców w wychowaniu dzieci, informowania o ich rozwoju oraz angażowania do współpracy. Każda szkoła powinna otworzyć się na rodziców i traktować ich jak partnerów, którzy najlepiej znają swo-je dzieci i mogą wesprzeć nauczycieli w pracy z nimi. W osiągnięciu tego celu może również pomóc ewaluacja wewnętrzna. Jak to osiągnąć? Jeśli eduka-cja dzieci i młodzieży jest wspólną sprawą rodziców i nauczycieli, to warto włączyć rodziców w proces badawczy, poczynając od analizy problemów, poprzez planowanie, projektowanie, gromadzenie i analizę danych – aż do opracowania wyników, wniosków i rekomendacji. Aktywny udział rodziców w procesie ewaluacji wewnętrznej jest okazją do budowania współodpowie-dzialności za osiągane rezultaty pracy edukacyjnej. To także okazja do budo-wania dobrej komunikacji i wypracowybudo-wania spójnych działań. Aby to osią-gnąć, niezbędny jest właściwy przepływ informacji, jawność procesów decy-zyjnych, otwartość dyrektora i nauczycieli, pełne poszanowanie praw innych, spojrzenie na rodzica jako naturalnego sprzymierzeńca w pracy z dzieckiem, wysokie kompetencje i umiejętności nauczycieli, determinacja w dążeniu do osiągania celów i świadomość, że szkoła i rodzice nie żyją na odległych orbitach.
gąo bMyć uczestnikami badań Mogą b yć odb
iorc ami w
ynikó w
współtwórcami badań, uczestn
ikami partnerskiej dyskusji w toku całego procesu Mogą być inicjatorami,
Rola rodziców w ewaluacji wewnętrznej
Rys. 2. Rola rodziców w ewaluacji wewnętrznej. Opracowanie: B. Małek, Poradnik dla dyrektorów szkół – ewaluacja wewnętrzna, ORE 2012 r. – maszynopis
Dobór metod i technik badawczych powinien wynikać z celu i zakresu ewa-luacji oraz postawionych pytań badawczych i przyjętych kryteriów. Ważne jest więc, by informacje pozyskiwane były z różnych źródeł (od nauczycieli, uczniów, rodziców czy środowiska lokalnego) i różnymi metodami – zarówno jakościo-wymi (np. wywiad), jak i ilościojakościo-wymi (np. ankieta). Dużym nieporozumieniem jest wykorzystywanie tylko jednej, najbardziej popularnej metody – badań ankietowych. Ewaluacja bowiem zakłada prowadzenie ciągłego dialogu po-między jej wykonawcami i uczestnikami, a jej nadrzędnym celem zawsze jest służenie jakości. Bierze pod uwagę kontekst, szeroko rozumiane środowiskowe uwarunkowania działań oraz wpływ społeczny realizowanych działań. Ewalu-acja nie ma zarezerwowanej tylko dla siebie listy metod i technik badawczych.
Wykorzystuje się w niej ilościowe i jakościowe metody stosowane w badaniach społecznych oraz tzw. metody alternatywne. Nie ma też gotowego zestawu metod, które sprawdzają się w każdej sytuacji.
Tradycyjne podejście do badań społecznych dzieliło metody badawcze na dwa główne rodzaje: badania ilościowe i badania jakościowe. Jako badania ilościowe defi niowano te przeprowadzane na stosunkowo dużych grupach, najczęściej reprezentatywnych dla danej populacji, z wykorzystaniem metod statystycznych przy doborze próby i analizowaniu wyników. Z kolei badania ja-kościowe miały koncentrować się na małych grupach lub wręcz pojedynczych osobach i wyjaśniać przyczyny i skutki różnych zjawisk, postaw czy zachowań.
Klasycznym kryterium rozróżniającym obie metody były leżące u ich podstaw pytania: badania ilościowe poszukiwały odpowiedzi na pytanie: „ile?”, zaś bada-nia jakościowe na pytabada-nia: „jak?” i „dlaczego?”.
Ostateczna decyzja w kwestii wyboru: metody jakościowe czy ilościowe – za-leży od celów badania i specyfi ki przedmiotu ewaluacji. Jeśli badacz interesuje się samą manifestacją zjawisk społecznych, np. rozkładem cechy w populacji, ewen-tualnie jeśli chce dokonać porównania tych rozkładów w różnych okresach lub różnych grupach – wybierze ujęcie ilościowe. Jeżeli natomiast interesuje go treść tych zjawisk, np. znaczenie przypisywane działaniom przez osoby, których te dzia-łania dotyczą – opowie się po stronie analizy jakościowej. Warto stosować w ewa-luacji zarówno metody jakościowe, jak i ilościowe. Badania jakościowe mogą przede wszystkim spełniać funkcję eksploracyjną i interpretatywną w badaniach ilościowych. Z kolei badanie jakościowe można zweryfi kować analizą ilościową105.
105 Bartłomiej Walczak, Technika wywiadu odstrukturyzowanego w badaniach pedagogicznych [w:]
„Ruch Pedagogiczny”, nr 5–6, 2007.
Wskazówki
Metody badawcze Ilościowe
Obejmują gromadzenie i analizę informacji liczbowych. Pozwalają na udzielenie odpowiedzi na pytania: „ile?”
i „jak często?”
Wykorzystywane są do poznania częstości występowania badanego zjawiska/opinii dotyczących badanych kwestii
Praktyczne w badaniu na większą skalę, w odniesieniu do dużych grup respondentów
Przy odpowiednim doborze próby badawczej umożliwiają wnioskowanie na temat całej populacji
Jakościowe
Pozwalają na udzielenie odpowiedzi na pytania: „jak?”, „dlaczego?”, „po co?”
Wykorzystywane są w celu zrozumienia kontekstu, w jakim funkcjonują osoby badane, oraz dotarcia do rzeczywistych motywów ich działań
Praktyczne przy badaniu małych grup respondentów, gdy dąży się do tzw. wysycenia danych i do reprezentatywności jakościowej (nie ilościowej)
Są pomocne we właściwej interpretacji danych ilościowych
Źródło: A. Borek, M. Tędziagolska, [w:] Materiały szkoleniowe – szkolenie dla dyrektorów realizowane w ramach pro-jektu nadzoru pedagogicznego przez Erę Ewaluacji w partnerstwie z UJ i ORE.
W ewaluacji wszystkie działania powinny prowadzić do zebrania adekwat-nych daadekwat-nych, które będą użyteczne w planowaniu działań oraz w ustalaniu kie-runków i sposobu rozwoju. Dobór metod zbierania danych i źródeł informacji jest ważny. Jednocześnie jednak należy unikać sytuacji, kiedy metodologia i na-rzędzia badawcze przesłaniają cele i wartości badania, a ewaluacja sprowadzo-na jest do dyskusji o sprowadzo-narzędziach badawczych. Metodologia i sprowadzo-narzędzia badaw-cze są ważne, jednak ważniejsze od nich jest myślenie o jakości i rozwoju szkoły oraz o wartościach edukacji.
Wybierając metody zbierania danych, należy kierować się projektem ewaluacji i zasta-nowić się:
1. Jakie dane należy zebrać, aby odpowiedzieć na pytania badawcze?
2. W jaki sposób można je pozyskać?
3. Kogo, jakich grup dotyczy ewaluowane działanie (czy wśród badanych są oso-by, których dotyczy ewaluowane działanie)?