ZASADY DOTYCZĄCE KONSTRUOWANIA KWESTIONARIUSZA ANKIETY

Przy sporządzaniu własnego kwestionariusza powinno się zwrócić uwagę na trzy bar-dzo ważne kwestie:

1. Treść – jej spójność z projektem ewaluacji:

 pytaj tylko o to, co ma związek z pytaniami badawczymi i kryteriami ewa-luacji,

 nadaj kwestionariuszowi tytuł zgodny z przedmiotem badania,

 daj krótkie wprowadzenie wyjaśniające, w jakim celu zostaną użyte zebrane informacje i jak będą analizowane (np. czy respondenci zachowają anoni-mowość),

 sprawdź, czy forma pytań jest adekwatna do badanych kwestii.

2. Typ i formę pytań – poprawność formalna i dopasowanie do kompetencji ba-danej grupy (pytania zamknięte/otwarte, stosowane skale, kafeterie):

 konsekwentnie zadawaj jasne, bezpośrednie, krótkie pytania,

 weź pod uwagę język, oczytanie i umiejętności językowe adresatów kwe-stionariusza,

 nie używaj pytań sugerujących,

 unikaj słów niosących ładunek emocjonalny,

 nie stosuj podwójnych zaprzeczeń,

 nie zadawaj dwóch pytań w jednym,

 zapewnij wystarczającą liczbę odpowiedzi na pytania zamknięte.

3. Strukturę i formę ankiety:

 ułóż pytania w logicznej kolejności,

 nie umieszczaj ważnych pytań na samym końcu,

 przedstaw kwestionariusz w formie przyjaznej dla użytkownika, nadaj mu atrakcyjny wygląd,

 udziel jasnych instrukcji (np. „zaznacz kwadracik”, „zakreśl numer” itd.),

 ogranicz wielkość ankiety.

Wywiad

Zalety wywiadów:

 Uelastyczniają badanie, gdyż podczas wywiadu można poruszyć wątki, których wcześniej nie przewidywaliśmy jako badacze;

 Umożliwiają zbieranie dodatkowych danych, które rzucają nowe światło na przedmiot ewaluacji;

 Pozwalają na wnikliwe poznanie opinii rozmówców.

Jak pracować w szkole?

Ograniczenia wywiadów:

 Brak anonimowości rozmówców, którzy mogą czuć się zagrożeni w  sytuacji bezpośredniej rozmowy i nie chcieć udzielać szczerych odpowiedzi;

 Duży wpływ na ich przebieg ma osobowość osoby prowadzącej wywiad. Tem-perament badacza i sposób prowadzenia przez niego rozmowy mogą wpłynąć na odpowiedzi respondentów, a tym samym na jakość zebranych danych.

Źródło: A. Borek, M. Tędziagolska [w]: Materiały szkoleniowe – szkolenie dla dyrektorów realizowane w ramach pro-jektu nadzoru pedagogicznego przez Erę Ewaluacji w partnerstwie z UJ i ORE.

Wywiad może być podstawową metodą poznawania ludzi lub może być traktowany pomocniczo w poznawaniu „faktów” oraz „osoby rozmówcy, jej po-glądów i przekonań” (Góralski, 1994, s. 36). Ze względu na stopień standaryzacji wyróżnia się cztery typy wywiadów:

 wywiad swobodny – badacz stawia ogólne pytania problemowe, do ba-danego należy natomiast decyzja „o szczegółowej treści i zakresie swojej odpowiedzi”,

 wywiad częściowo kierowany – badacz posługuje się zestawem ogólnych i szczegółowych pytań, dopasowując w trakcie badania jego scenariusz do poziomu wiedzy i chęci współpracy badanego,

 wywiad kierowany – badanie jest realizowane w  porządku zgodnym z kolejnością założoną uprzednio przez badacza

 wywiad skategoryzowany – badacz posługuje się zestandaryzowanym kwestionariuszem złożonym z pytań zamkniętych¹⁰⁶.

Wywiad może być prowadzony z jedną osobą lub może wziąć w nim udział kilka, a nawet kilkanaście osób (optymalna wielkość grupy to 6–12 osób). Wywiad grupowy polega na dyskusji i przedstawianiu opinii na temat badanych kwestii.

Jak przeprowadzić wywiad?

 Przygotuj pytania do rozmowy, które wynikają z projektu ewaluacji.

 Zapamiętaj najważniejsze punkty rozmowy.

 Udziel rozmówcy/rozmówcom informacji na temat wywiadu: czasu jego trwa-nia, zakresu omawianych tematów, sposobów wykorzystania informacji, które zbierzesz.

 Na rozmowę wybierz miejsce ciche, w którym można swobodnie prowadzić wy-wiad, gdzie nikt nie będzie przeszkadzać w rozmowie ani się jej przysłuchiwać.

 Na początek stwórz miłą atmosferę. Dbaj o samopoczucie rozmówcy/rozmów-ców, okazuj szacunek.

106 B. Walczak, Technika wywiadu odstrukturyzowanego w  badaniach pedagogicznych [w:] „Ruch Pedagogiczny”, nr 5–6, 2007.

Warto wiedzieć

 Prowadź wywiad w  sposób naturalny, jak najbardziej zbliżony do codziennej konwersacji. Pytania zadawaj spokojnie, w  sposób zrozumiały dla rozmówcy i precyzyjny. Unikaj pytań naprowadzających. W razie potrzeby powtórz pytanie.

 Zachowaj neutralną postawę badacza, unikaj oceniania wypowiedzi rozmów-cy/rozmówców.

 Słuchaj aktywnie. Dopytuj, jeśli czegoś nie rozumiesz.

 Kontroluj swój przekaz niewerbalny. Pomyśl o odpowiedniej postawie czy in-tonacji.

 Podziękuj rozmówcy/rozmówcom za poświęcony czas .

Źródło: A. Borek, T. Kasprzak, K. Kołodziejczyk, B. Walczak [w:] Materiały szkoleniowe dla wizytatorów, szkolenia realizowane w ramach projektu nadzoru pedagogicznego przez Uniwersytet Jagielloński w partnerstwie z Erą Ewa-luacji i ORE.

Obserwacja

Zalety obserwacji:

 możliwość bezpośredniego poznania procesów edukacyjnych podczas lekcji,

 możliwość dokonania całościowego oglądu sytuacji i poznania kontekstu dzia-łań,

 możliwość zebrania wysoce wiarygodnych informacji, wynikająca stąd, że wi-dzimy wydarzenia, a nie tylko słyszymy czy też czytamy o nich,

 możliwość zastosowania stosunkowo prostej metody, pochodzącej z codzien-nego życia.

Ograniczenia obserwacji:

 możliwy brak poczucia bezpieczeństwa u badanych,

 ryzyko zebrania subiektywnych opisów i opinii (wyniki obserwacji mogą w du-żym stopniu zależeć od zachowania i umiejętności badacza),

 ryzyko nienaturalnego zachowywania się nauczycieli lub uczniów podczas ob-serwowanej lekcji.

Źródło: A. Borek, M. Tędziagolska [w:] Materiały szkoleniowe – szkolenie dla dyrektorów realizowane w ramach pro-jektu nadzoru pedagogicznego przez Erę Ewaluacji w partnerstwie z UJ i ORE.

Terminem „obserwacja” określa się najrozmaitsze, po części całkowicie róż-ne sposoby uzyskiwania danych. Obserwacja może być:

 jawna i ukryta,

 uczestnicząca i nieuczestnicząca,

 kontrolowana i niekontrolowana.

Jakkolwiek sposoby prowadzenia obserwacji są różnorodne, dotyczy ona zawsze konkretnych zachowań, działań i  interakcji w  sytuacjach społecznych.

Zalety obserwacji to: wykorzystanie kontekstu działań, ogólny obraz sytuacji,

Jak pracować w szkole?Warto wiedzieć możliwość odróżnienia opinii i deklaracji od faktów. Wady natomiast to: czaso-chłonność, trudność dostępu do wydarzeń bez zakłócania ich przebiegu, su-biektywizm osoby badającej.

Warunkiem koniecznym, aby uzyskać potrzebne dane, jest ustalenie przed-miotu obserwacji i jej celu. Przedmiotem obserwacji może być człowiek (uczeń, nauczyciel, grupa, zbiorowość), jego zachowania oraz relacje z innymi jednost-kami lub grupami.

Jak przeprowadzić obserwację?

 Ustal cel i przedmiot obserwacji – powinien on wynikać z pytań badawczych i kryteriów ewaluacji.

 Wybierz sytuację, w której będzie dokonywana obserwacja (miejsce i czas).

 Przygotuj dyspozycje do obserwacji w  postaci listy pytań, na które będziesz szukać odpowiedzi podczas obserwacji.

 Wybierz sposób prowadzenia obserwacji i zastanów się, jak będziesz się zacho-wywać jako obserwator (np. przy prowadzeniu obserwacji ukrytej przemyśle-nia wymaga zakończenie obserwacji, a także moment odkrycia przez badanych faktu bycia obserwowanym). Zastanów się nad sposobem i miejscem robienia notatek.

Analiza danych zastanych

Zalety analizy danych zastanych:

 różnorodność dokumentacji w szkole,

 dostępność danych,

 możliwość pozyskania wiedzy o:

 założeniach formalnych,

 o wydarzeniach z przeszłości i ich rezultatach.

Ograniczenia analizy danych zastanych:

 ryzyko uproszczonej interpretacji danych i nieuprawnionych uogólnień,

 rzeczywistość może odbiegać od opisów zawartych w dokumentach,

 niepełna wiedza badacza o uwarunkowaniach powstania dokumentu.

Źródło: A. Borek, M. Tędziagolska [w]: Materiały szkoleniowe – szkolenie dla dyrektorów realizowane w ramach pro-jektu nadzoru pedagogicznego przez Erę Ewaluacji w partnerstwie z UJ i ORE.

Dane zastane mogą być wykorzystane do badania faktów, które miały miej-sce w przeszłości, i do zbierania informacji o formalnym kontekście działań. Za-letą analizy danych zastanych jest wykorzystanie danych już zgromadzonych i dostępnych w szkole od ręki. Najistotniejszą wadą jest to, że dokumenty mogą

Jak pracować w szkole?

nie odzwierciedlać rzeczywistości takiej, jaką ona jest, lecz taką, jaką twórcy do-kumentów chcieliby widzieć.

Dane mogą pochodzić z  dokumentów w  ścisłym znaczeniu tego sło-wa (tj. dokumentów formalnych), jak i z wytworów, takich jak: rysunki, zeszy-ty szkolne, strony internetowe czy gazetki ścienne. Dokumentem w rozumieniu badawczym mogą być również: kronika klasy lub szkoły, różnego rodzaju zapisy w dziennikach klasowych, sprawozdania dotyczące różnych spraw z życia szkol-nego, sondaże i roczniki statystyczne, sprawdziany czy klasówki.

Jak prowadzić analizę danych zastanych?

Dobrym sposobem jest przygotowanie sobie dyspozycji do analizy, które tak jak np. dys-pozycje do obserwacji pomogą uporządkować zbieranie i analizę danych zastanych.