Łukasz Topolewski
3. Badania empiryczne
Przeprowadzone badanie objęło swym zasięgiem wyniki 125 państw.
Dobór okresów analizy został podyktowany występowaniem pewnych proble-mów gospodarczych. Lata 1995‒1996 wiążą się z kryzysem w krajach Ameryki Łacińskiej: początkowo zawirowania wystąpiły w Meksyku, a następnie ich kon-sekwencje odczuła także Argentyna. W latach 1997‒1998 poważne problemy wystąpiły w krajach Azji Wschodniej. Z kolei okres 2009‒2010 to okres ostat-niego globalnego kryzysu finansowego. Dane statystyczne, które stanowiły podstawę analizy, zostały zaczerpnięte z Banku Światowego i Konferencji Naro-dów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju.
Kraje zostały pogrupowane na cztery zbiorowości. Dokonując grupowa-nia, kierowano się dwoma kryteriami: stopniem otwartości, mierzonym jako udział eksportu i importu w PKB, oraz koncentracją eksportu, która została wy-rażona za pomocą wskaźnika Herfindahla-Hirschmanna (HH). Poziom podziału obu czynników wyznaczyła wartość przeciętna. Do grupy pierwszej zaliczono kraje, które charakteryzowały się niskim udziałem eksportu i importu w PKB oraz znaczną dywersyfikacją eksportowanych produktów. Z kolei w grupie drugiej znalazły się gospodarki cechujące się niską otwartością handlową oraz znaczną koncentracją eksportowanych produktów (znaczna tzn. wartość powyżej średniej dla wszystkich państw). Grupa trzecia to gospodarki o wysokiej otwartości i ni-skiej dywersyfikacji produktów sprzedawanych za granicą. W ostatniej grupie sklasyfikowano państwa o wysokim poziomie otwartości oraz znacznej koncen-tracji eksportowej.
Należy dodać, że wskaźnik HH przyjmuje wartości z przedziału od 0 do 1.
Większa koncentracja struktury przedmiotowej eksportu uwidacznia się w posta-ci wyższych wartośposta-ci indeksu. Omawiany wskaźnik wyliczany jest według wzoru12:
𝐻𝑗 =
√∑ (𝑥𝑖
𝑋)2− √1 𝑛⁄
𝑛𝑖=1
1 − √1 𝑛⁄
𝑋 = ∑ 𝑥𝑖
𝑛
𝑖=1
gdzie:
𝑥𝑖 ‒ wartość eksportu produktu i,
X ‒ łączna wartość eksportowanych produktów, n ‒ liczba eksportowanych produktów.
12 [www.unctad.org], dostęp: 28.06.2014.
W tabeli 1. zaprezentowano wyniki badania. Okazuje się, że w 1995 roku najwyższe przeciętne stopy wzrostu gospodarczego uzyskały kraje, które cha-rakteryzowały się względnie niskim udziałem handlu oraz relatywnie wysoką dywersyfikacją eksportowanych produktów. Wzrost względnej koncentracji produktowej skutkował spadkiem przeciętnego tempa wzrostu produkcji z po-ziomu 2,93% do 1,83%. Najniższe stopy wzrostu gospodarczego osiągnęły kraje, które cechował znaczny udział eksportu i importu w PKB oraz wysoka koncen-tracja produktowa. Państwa zaliczone do grupy czwartej odnotowały przeciętny wzrost produkcji o 1,11%. Kraje sklasyfikowane w grupie trzeciej uzyskały śred-nie tempo wzrostu na poziomie 1,98%.
W kolejnym roku sytuacja kształtowała się podobnie. Gospodarki o względ-nie wysokiej otwartości i wysokiej koncentracji eksportowanych produktów uzyska-ły przeciętne stopy wzrostu o wartości 2,04%. Większa dywersyfikacja produkto-wa mogła proprodukto-wadzić do przeciętnych stóp wzrostu gospodarczego na poziomie 2,62%. Z kolei ograniczenie wystawienia na działalność otoczenia zewnętrznego skutkowało osiąganiem średniego tempa wzrostu gospodarczego o wartości 2,8%. W konsekwencji, państwa, które charakteryzowały się niskim udziałem eksportu i importu w PKB oraz relatywnie niską koncentracją eksportowanych pro-duktów osiągnęły najwyższe przeciętne stopy wzrostu gospodarczego (3,26%).
W 1997 roku, wraz z wybuchem kryzysu azjatyckiego, sytuacja uległa pewnym zmianom. Analogicznie najgorsze przeciętne wyniki wzrostu gospo-darczego uzyskały kraje o wysokiej otwartości i znacznej koncentracji ekspor-towanych produktów. W odróżnieniu od wcześniejszych okresów, najwyższe średnie tempo wzrostu uzyskały kraje zaliczone do grupy trzeciej (o wysokiej otwartości i niskiej koncentracji eksportowanych produktów). Państwa o niskiej relacji eksportu i importu do PKB w zależności od stopnia koncentracji uzyskały średnie tempo wzrostu na poziomie odpowiednio 2,69% i 2,14%.
Wraz z rozwojem wydarzeń w Azji, kraje sklasyfikowane w grupie drugiej w 1998 roku uzyskały przeciętne tempo wzrostu gospodarczego na poziomie zaledwie 1,12%. Z kolei najwyższe przeciętne stopy wzrostu gospodarczego odnotowały kraje o wysokiej otwartości handlowej oraz wysokiej koncentracji produktowej w eksporcie, gdyż ich wartość wyniosła 2,36%. Nieco niższe śred-nie tempo wzrostu (2,18%) osiągnęły kraje prezentujące odmienne podejście, ponieważ charakteryzowały się relatywnie niską otwartością oraz niską koncen-tracją eksportowanych produktów. W krajach zaliczonych do grupy trzeciej roczna produkcja wzrastała średnio o 1,5%.
Kryzys, który rozpoczął się w pierwszej dekadzie XXI wieku w Stanach Zjednoczonych, spowodował poważne problemy gospodarek, co skutkowało spadkiem produkcji w wielu krajach. Uwidaczniają to przedstawione wyniki, gdyż tylko w 2009 roku przeciętne stopy wzrostu gospodarczego przyjmowały wartości ujemne. W największym stopniu odczuły to państwa, które cechowały się wysokim poziomem otwartości handlowej. Pewne zróżnicowanie wystąpiło
ze względu na koncentrację produktową w eksporcie, ponieważ kraje o rela-tywnie niższej dywersyfikacji uzyskały średnie tempo na poziomie -2,72%, z kolei państwa o względnie wyższej dywersyfikacji osiągnęły przeciętne stopy wzrostu gospodarczego o wartości -2,84%. Interesujące są wyniki gospodarek o niskiej otwartości handlowej. Kraje, które handlowały względnie mniej, ale znacznie koncentrowały swoje produkty w eksporcie uzyskały wyższe przecięt-ne stopy wzrostu gospodarczego (0,19%) od tych, które cechowały się względ-nie większą dywersyfikacją.
W 2010 roku można zaobserwować znaczną poprawę sytuacji na świecie, gdyż wszystkie wyniki przybierały wartości dodatnie. Jednak najniższe przecięt-ne stopy wzrostu gospodarczego osiągnęły kraje o wysokiej otwartości i wyso-kiej koncentracji produktowej (1,72%). Państwa w grupie trzeciej, które charak-teryzowały się wysokim udziałem eksportu i importu w PKB oraz niską koncen-tracją produktów, w eksporcie uzyskały średnie tempo wzrostu o wartości 3,28%.
Z kolei średnie wyniki krajów o niskiej otwartości, ale znacznej koncentracji pro-duktowej były gorsze o zaledwie 0,03 punktu procentowego. Gospodarki cechu-jące się niską otwartością i wysoką dywersyfikacją produktową w eksporcie od-notowały przeciętne stopy wzrostu gospodarczego na poziomie 3,01%.
Ponadto, można zaobserwować interesującą zależność. Na przestrzeni badanych lat liczebność poszczególnych grup ulegała pewnym zmianom. Do-strzega się, że kraje o niskiej otwartości oraz niskiej koncentracji produktowej stanowiły coraz mniejszy udział w ogólnej liczbie badanych państw. Dodatkowo, liczebność gospodarek o wysokiej koncentracji i wysokim udziale eksportu i im-portu w PKB ulegała spadkowi.
Tabela 1. Przeciętne stopy wzrostu gospodarczego w podziale na grupy w latach 1995‒
1998 oraz 2009‒2010
Lata Grupa 1 Liczebność Grupa 2 Liczebność Grupa 3 Liczebność Grupa 4 Liczebność
1995 2,93 48 1,83 30 1,98 24 1,11 23
1996 3,26 48 2,80 28 2,62 24 2,04 25
1997 2,69 48 2,14 27 3,68 25 1,60 25
1998 2,18 44 1,12 29 1,50 27 2,36 25
2009 -1,42 43 0,19 31 -2,84 31 -2,72 20
2010 3,01 43 3,25 32 3,28 32 1,72 18
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [www.worldbank.org], dostęp: 28.06.2014 oraz [www.unctad.org], dostęp: 28.06.2014.
Zakończenie
Reasumując, przeprowadzone badanie potwierdza, że handel zagraniczny jest istotnym kanałem transmisji kryzysów. Kraje, które cechowały się większą otwartością, osiągały niższe przeciętne stopy wzrostu gospodarczego w
okre-sach spowolnienia. Wyjątek stanowił rok 1998, kiedy państwa o wysokiej otwar-tości i znacznej koncentracji produktów w eksporcie odnotowały wysokie średnie tempo wzrostu gospodarczego. Poza poziomem otwartości istotną kwestią jest właśnie koncentracja eksportu, która w znaczący sposób wpływała na uzyskiwa-ne wyniki. Uogólniając, można stwierdzić, że w przypadku recesji krajów Ameryki Łacińskiej oraz w 2009 roku, znaczącą determinantą rozprzestrzeniania kryzysu był poziom otwartości. Z kolei podczas spowolnienia w krajach Azji Wschodniej oraz w 2010 roku, wzrost produkcji istotnie zależał od stopnia koncentracji eks-portu. Stąd należy zgłębiać problematykę rozprzestrzeniania kryzysów, gdyż wy-daje się, że stanowi ważny element ekonomii jako nauki.
Bibliografia
Brigulio L., Cordina G., Farrugia N. and Vella S., Economic vulnerability and resil-ience: Concepts and measurements, “Oxford Development Studies”
2009, nr 3, vol. 37.
Guillaumont P., On the economic vulnerability of low-income countries, w: Eco-nomic vulnerability and resilience of small states, red. L. Briguglio, E.J. Kis-anga, Islands and Small States Institute of the University of Malta and the Commonwealth Secretariat, Malta 2004.
Mazurek Sz., Mechanizm międzynarodowej transmisji kryzysów gospodarczych, DUET, Toruń 2011.
Mazurek Sz., Międzynarodowe powiązania przedsiębiorstw a transmisja kryzy-sów gospodarczych, w: Handel i finanse międzynarodowe w warunkach globalizacji, red. J. Schroeder, B. Stępień, AE, Poznań 2007.
Morawski W., Kronika kryzysów gospodarczych, TRIO, Warszawa 2003.
Roubini N., Mihm S., Ekonomia kryzysu, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2011.
Szczukiewicz A., Transmisja kryzysu azjatyckiego lat 1997‒1998, w: Kryzysy światowe i recesje. Teoria, historia, przykłady, red. K. Piech, Instytut Wie-dzy i Innowacji, Warszawa 2012.
Wojtyna A., Gospodarki wschodzące w obliczu kryzysu ‒ duża odporność czy podatność?, w: Kryzys finansowy i jego skutki dla krajów na średnim po-ziomie rozwoju, red. A. Wojtyna, PWE, Warszawa 2011.
[www.unctad.org].
[www.worldbank.org].