Przesłanki podejmowania działalności inwestycyjnej

Inwestowanie pojmowane jako proces wydatkowania środków inwestora w celu powiększenia jego bogactwa znajduje się pod wpływem oddziaływania różnorodnych przesłanek, które mogą zarówno motywować, jak i ograniczać skłonność inwestycyjną przedsiębiorstw¹. Z uwagi na znaczną liczbę takich bodźców, w literaturze przedmiotu podejmowane są próby ich sklasyfikowania w jednorodne grupy.

Rozważania na ten temat prowadziła m.in. M. Papiernik-Wojdera². Przy-wołała ona typologie autorstwa: D.A. Haya i D.J. Morrisa, K. Marcinka oraz H. Towarnickiej. W każdej z przytoczonych przez autorkę klasyfikacji dostrzec można odmienne spojrzenie na omawianą problematykę.

Tabela 1. Wybrane przesłanki wpływające na skłonność inwestycyjną

Autor Klasyfikacja

D.A. Hay i D.J. Morris

1) popytowe – ilość i cena produktów, które przedsiębiorstwo może sprzedać, 2) podażowe – ponoszone koszty, dostępność kapitału, zasobów pracy, materiałów,

surowców, maszyn i urządzeń,

3) polityka państwa – polityka fiskalna, monetarna, kursy walut, stopy procentowe.

K. Marcinek 1) zjawiska o charakterze ekonomicznym i społecznym – będące poza kontrolą przed-siębiorstwa (preferencje konsumentów, żądania ugrupowań ekologicznych, polityka gospodarcza rządu),

2) inflacja (jej wpływ oddziałuje na poziom stóp procentowych, a w konsekwencji prowadzi do trudności w ustalaniu wysokości nakładów inwestycyjnych, prognozo-waniu zysków z przedsięwzięcia, ustaleniu kosztu kapitału),

3) zjawiska gospodarcze o charakterze operacyjnym (wpływają na wyniki operacyjne przedsiębiorstw – do tej grupy zalicza się przede wszystkim: wrażliwość analizowa-nego przedsięwzięcia, ryzyko sprzedaży, koszt i dostępność surowców, konkurencję).

1 Według H. Merkle pojęcie skłonność (gotowość) inwestycyjna sygnalizuje zamiar podjęcia inwestycji przez przedsiębiorstwo, jednak zamiar ten może pozostać niezrealizowany. Por.

H. Merkle, Investition und Investitionsplanung, Gabler Verlag, Wiesbaden 1980, s. 442.

2 M. Papiernik-Wojdera, Przesłanki realizacji projektów gospodarczych, s. 42‒49.

H. Towarnicka 1) dotyczące produkcji i wyników (wzrost produkcji krajowej i/lub zagranicznej, zmiana profilu produkcji, dywersyfikacja oferty rynkowej, obniżenie kosztów produkcji, rea-lizacja zamówień rządowych, wzrost przychodów, zwiększenie zysku),

2) związane z rzeczowym majątkiem trwałym (wysoki stopień zużycia fizycznego i ekonomicznego majątku, wysoka awaryjność maszyn, wymagania wynikające z postępu technicznego),

3) inne (restrukturyzacja przedsiębiorstwa, opanowanie nowego segmentu rynku, redukcja zatrudnienia, ochrona środowiska naturalnego, wymagania bhp, pomna-żanie kapitału przez transakcje na rynku kapitałowym).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: M. Papiernik-Wojdera, Przesłanki realizacji projektów gospodarczych, s. 43‒45.

Ujęcie D.A. Haya i D.J. Morrisa można uznać za bardzo syntetyczną, lecz in-teresującą charakterystykę rozpatrywanego problemu. Wymienione przez auto-rów czynniki bez wątpienia mają bardzo istotny wpływ na decyzje inwestycyjne podejmowane w każdej organizacji. Autorzy wskazują, że jedną z najważniejszych przesłanek wpływających na skłonność inwestycyjną przedsiębiorstw jest rozmiar przyszłego popytu na produkty lub usługi dostarczane przez organizację. Równie istotny zbiór determinant tworzą czynniki o charakterze podażowym, na które składa się przede wszystkim wysokość koniecznych nakładów inwestycyjnych. Po-nadto, szczególne znaczenie mają również źródła finansowania inwestycji, a także dostępność zasobów – zarówno ludzkich, jak i materialnych (materiałów, surow-ców, maszyn i urządzeń). Podobne spostrzeżenia można odnieść do sytuacji go-spodarczej oraz politycznej kraju, w którym funkcjonuje przedsiębiorstwo. Na-stroje społeczne odnoszące się w szczególności do warunków prowadzenia dzia-łalności gospodarczej (przede wszystkim polityka fiskalna oraz wysokość stóp pro-centowych) należy również uznać za ważne przesłanki podejmowania inwestycji.

W drugim z wymienionych podejść, którego autorem jest K. Marcinek, główny nacisk położony został na zidentyfikowanie determinant o charakterze egzogenicznym. Według autora, impulsami, które oddziałują na decyzje inwesty-cyjne podejmowane w przedsiębiorstwach są przede wszystkim wymagania róż-nych grup interesariuszy (klientów, organizacji, a także uwarunkowania politycz-ne). Należy zatem stwierdzić, że jedną z przesłanek realizacji inwestycji może być chęć dostosowania produktów (usług) do wymagań określonych (zdefiniowa-nych) przez otoczenie organizacji. Na drugim miejscu autor sklasyfikował uwa-runkowania ekonomiczne, takie jak inflacja, która z kolei wpływa na poziom stóp procentowych, a w konsekwencji wysokość nakładów inwestycyjnych oraz korzy-ści z przedsięwzięcia. W ostatnim zbiorze uwzględnił przesłanki o charakterze operacyjnym, na które składają się przede wszystkim ryzyko rozpatrywanego przedsięwzięcia, ponoszone przez przedsiębiorcę koszty, a także dostępność su-rowców. Autor podkreśla również silny wpływ konkurencji na decyzje inwestycyjne przedsiębiorstwa. Chcąc zwiększyć lub choćby utrzymać sprzedaż na tym samym poziomie, podmioty gospodarcze zmuszone są często do podejmowania inwestycji.

Ciekawy punkt widzenia przedstawiła z kolei H. Towarnicka, która wyod-rębniła trzy grupy przesłanek obejmujących czynniki o charakterze popytowym oraz podażowym, związane z rzeczowym majątkiem trwałym, a także inne, których nie można przyporządkować do wcześniej wymienionych grup. Intere-sującym wyróżnikiem omawianej klasyfikacji jest jednak to, że wśród zidentyfi-kowanych determinant dominujący udział mają te, które wyrażają potencjalne rezultaty rozpatrywanego przedsięwzięcia. Autorka wychodzi zatem z założenia, że decyzje inwestycyjne podejmowane w przedsiębiorstwach uwarunkowane są w głównej mierze przez prognozowane efekty inwestycji lub niezadowalający stan techniczny rzeczowego majątku trwałego (por. punkt drugi zestawienia).

Zasadność rozpatrywania problemu w takim kontekście potwierdza pogląd, który wyraził W. Bień. Według autora, niezbędne jest określenie perspektywicz-nego celu, jaki zamierza się osiągnąć (np. zwiększenie produkcji i sprzedaży, obniżenie kosztów, poprawę jakości wyrobów)³. Jeżeli inwestycje można trak-tować jako środek do osiągnięcia założonych celów, to będą one współgrały z czynnikami, które wpływają również na ostateczną decyzję o podjęciu lub niepodjęciu określonej inwestycji, a także o ich ostatecznym kształcie.

W podobnym kontekście wypowiadali się również J. Bates i J.R. Parkin-son⁴, którzy także rozpatrywali omawianą problematykę z punktu widzenia celów, do których dąży organizacja. Dzięki takiemu podejściu autorzy wyodręb-nili trzy grupy uwarunkowań, które wpływają na decyzje inwestycyjne podej-mowane w przedsiębiorstwie. Według nich, zamierzenia inwestycyjne podmio-tów gospodarczych kształtowane są m.in. przez:

 chęć zastąpienia istniejącego wyposażenia przez nowe,

 zamiar wejścia na nowe rynki zbytu lub wytwarzania nowych produktów,

 chęć wdrożenia nowych metod produkcji.

Istotą pierwszej z wymienionych przesłanek jest zastępowanie dotych-czas wykorzystywanych maszyn przez nowe urządzenia lub zwiększenie stanu posiadanego majątku. Jedną z przyczyn wymiany środków trwałych może być znaczny stopień ich zużycia, zarówno fizycznego jak i ekonomicznego. Ponadto, w warunkach rosnącej konkurencji i masowych obniżek cen (marży zysku), ko-nieczne jest stosowanie technologii, której efektem będą korzyści wyrażające się w redukcji kosztów wytwarzania produktów. Inną przesłanką inwestycji w majątek trwały może być rosnący popyt na produkty (usługi) wytwarzane (świadczone) przez przedsiębiorstwo. Zwiększenie popytu na wyroby (usługi) przedsiębiorstwa można osiągnąć również przez wejście na nowe rynki zbytu lub wdrażanie nowych, udoskonalonych produktów. Takie decyzje są jednak zależne od szeregu różnorodnych czynników, które najczęściej dotyczą:

3 W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2011, s. 261.

4 J. Bates, J.R. Parkinson, Business Economics, Basil Blackwell Publisher Ltd., Oxford 1982, s. 223.

 jakości i ceny dotychczas produkowanych wyrobów,

 wielkości i cech charakterystycznych potencjalnego rynku,

 możliwości opanowania procesów produkcyjnych przy wprowadzeniu nowej produkcji,

 wyników rozpoznania aktualnych i przyszłych zamierzeń konkurentów⁵. Implementowanie nowych produktów lub penetracja nowych rynków zby-tu mogą także wynikać z chęci dywersyfikacji produkcji, spadku popyzby-tu w obsza-rze, w którym dotychczas funkcjonowało przedsiębiorstwo, a także ze znalezienia niszy rynkowej. Próba opanowania nowego, dotąd nieobsługiwanego rynku może niejednokrotnie skutkować koniecznością rozwoju nowych metod produkcji, co stanowi kolejną przesłankę podejmowania przedsięwzięć inwestycyjnych.

Uwarunkowania decyzji inwestycyjnych były także przedmiotem zainte-resowania J. Różańskiego⁶. Autor zidentyfikował czynniki, które jego zdaniem w decydującym stopniu wpływają na skłonność inwestycyjną przedsiębiorstw.

Wyodrębnił dwie grupy determinant – zewnętrzne oraz wewnętrzne. Podsta-wowym czynnikiem warunkującym podejmowanie inwestycji są, zdaniem auto-ra, przewidywania dotyczące kształtowania się popytu na wytwarzane przez organizację produkty (usługi). Kluczowa rola omawianej przesłanki przejawia się w tym, że inwestor nie będzie najczęściej skłonny do poniesienia nakładów inwestycyjnych, jeśli prognozy dotyczące rozmiarów przyszłego popytu nie bę-dą korzystne, nawet w przypadku pozytywnych przewidywań odnoszących się do pozostałych determinant skłaniających do inwestowania.

W omawianym podejściu równie istotne znaczenie dla działalności inwesty-cyjnej przypisywane jest zewnętrznym źródłom finansowania – w tym wypadku zwraca się uwagę na dostępność kapitału, a także koszt jego pozyskania. Problem ten jest szczególnie istotny dla mikroprzedsiębiorców, ponieważ podwyższony po-ziom ryzyka ich działalności w dużej mierze ogranicza dostępność do kapitału obce-go. Jest to często spowodowane brakiem woli współpracy z tego typu organizacja-mi ze strony instytucji finansujących. Ponadto, wielu przedsiębiorców może znie-chęcać do podejmowania przedsięwzięć rozwojowych sam koszt kapitału obcego.

Różański podkreśla także istotne znaczenie oddziaływania państwa na ak-tywność inwestycyjną przedsiębiorstw. Kwestia ta w wielu organizacjach może być jedną z zasadniczych przesłanek decyzji inwestycyjnych, choć mogą nie zdawać sobie z tego sprawy. Jednak różnego rodzaju ulgi i preferencje stosowane przez państwo, a także kształtowanie prawa w określonej dziedzinie potencjalnej inwe-stycji, stanowią ważną determinantę podejmowania przedsięwzięć inwestycyjnych.

5 New directions in regional economic development: the role of entrepreneurship theo-ry and methods, practice and policy, red. S. Desai, P. Nijkamp, R. Stough, Edward Elgar Publishing, Cheltenham, Northampton 2011.

6 Inwestycje rzeczowe i kapitałowe, red. J. Różański, Difin, Warszawa 2006, s. 33.

Źródłem przesłanek wpływających na podejmowanie przedsięwzięć inwe-stycyjnych jest również wnętrze organizacji. Za zasadniczy bodziec w tym wypad-ku należy uznać stopień wykorzystania posiadanych zdolności produkcyjnych – czynnikiem wpływającym na podejmowanie inwestycji będzie duży stopień wykorzystania mocy produkcyjnych, zaś niepełne ich wykorzystanie wstrzyma (odroczy w czasie) decyzję o inwestowaniu. Ponadto istotnym motywem wzmacniającym skłonność inwestycyjną może być także wysoki stopień zużycia posiadanych zasobów majątkowych. Kwestia ta wpływa na ograniczenie pro-duktywności majątku, a to z kolei może stanowić podstawę do podjęcia inwe-stycji. W wypadku najmniejszych organizacji kluczową przesłanką będą nato-miast możliwości finansowe przedsiębiorstwa – można przypuszczać, że mikro-przedsiębiorstwa będą podejmować działalność inwestycyjną dopiero wów-czas, kiedy będą dysponowały wymaganym do realizacji inwestycji kapitałem⁷.

Scharakteryzowane powyżej przesłanki podejmowania przedsięwzięć in-westycyjnych z pewnością nie stanowią zamkniętego zbioru. Przytoczone de-terminanty dają jednak ogólny wgląd w kierunek dociekań badawczych doty-czących omawianej problematyki.