Finansowanie działalności inwestycyjnej małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce

Przedsiębiorstwa aby się rozwijać muszą inwestować. Inwestowanie to proces gospodarczy będący następstwem podjęcia decyzji inwestycyjnej,

nato-miast inwestycje to nakłady kapitałowe ponoszone na wszelakie przedsięwzię-cia mające przynieść określone efekty. Nakłady inwestycyjne związane są zatem z rozwojem jednostki oraz warunkują potencjał rozwojowy przedsiębiorstwa.

Tabela 3. Wartość nakładów inwestycyjnych małych i średnich przedsiębiorstw w latach 2008‒2012 (mln zł)

Źródła: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Analizując wartość nakładów inwestycyjnych poniesionych przez małe i śred-nie przedsiębiorstwa w latach 2008‒2012, można stwierdzić, że w latach 2009‒

2010 widoczny był spadek ich poziomu w stosunku do pierwszego analizowa-nego roku, jednakże w roku 2011 sytuacja uległa znacznej poprawie – wartość poniesionych nakładów znacząco wzrosła osiągając najwyższy poziom ponad 80 mln zł. Można z tego wnioskować, że na procesy inwestycyjne w badanym okresie miała wpływ ogólna koniunktura w gospodarce. Niemniej jednak w ostatnim roku nastąpił kolejny spadek nakładów inwestycyjnych, których wielkość ukształtowała się na poziomie z roku 2008.

Wśród czynników istotnych dla rozwoju przedsiębiorstwa można wyróż-nić dostępność do źródeł finansowania. Szczególnie należy zwrócić uwagę na źródła finansujące rozwój firmy, czyli kapitał wykorzystywany na finansowanie wydatków inwestycyjnych.

Rys. 2. Źródła finansowania nakładów inwestycyjnych w małych i średnich przedsię-biorstw w latach 2008‒2011

Źródła: Opracowanie własne na podstawie danych z Raportu o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, PARP, Warszawa 2010, 2011, 2012, 2013.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

Z analizy źródeł finansowania działalności rozwojowej małych i średnich przedsiębiorstw wynika, że we wszystkich latach objętych badaniem dominują-cym źródłem finansowania inwestycji MŚP w Polsce były środki własne, przy czym ich udział w roku 2011 w stosunku do pierwszego objętego analizą zmniej-szył się o 8 punktów procentowych. Na drugim miejscu niezmiennie we wszyst-kich latach znalazły się środki pochodzące z kredytów i pożyczek krajowych, w przypadku których udział w roku ostatnim w stosunku do danych z 2008 zwięk-szył się o prawie 5 punktów procentowych, co należy ocenić pozytywnie. Istot-nym źródłem finansowania działalności inwestycyjnej były również środki pocho-dzące z zagranicy głównie w postaci dotacji unijnych, które stanowiły od 6,5%

w roku 2008 do 10% w roku 2010 (udział najwyższy). Natomiast znacznie mniej-sze znaczenie miały pozostałe źródła, czyli środki budżetowe, których udział wa-hał się od 2,5 do 3,6 % oraz inne źródła, które stanowiły od 1,2 do 4%.

Z badań ankietowych przeprowadzonych przez TNS Pentor na zlecenie EFL w sierpniu 2011 roku na próbie 600 małych i średnich przedsiębiorstw dobranych metodą losowo-kwotową wnioski są bardzo podobne. Z przeprowadzonych ana-liz wynika, że 92% podmiotów sektora MŚP finansowało inwestycje ze środków własnych, 46% przedsiębiorców wykorzystało kredyt bankowy, natomiast leasing – 32%. Ponadto, co dziesiąte przedsiębiorstwo skorzystało z funduszy unijnych, a tylko nieliczni przedsiębiorcy do finansowaniu działalności inwestycyjnej wyko-rzystali takie źródła jak faktoring lub pożyczki od innych przedsiębiorców.

Rys. 3. Udział poszczególnych źródeł finansowania nakładów inwestycyjnych w małych i średnich przedsiębiorstwach

Źródło: MŚP pod lupą – badanie TNS Pentor dla EFL, Europejski Program Modernizacji Polskich Firm, s. 16.

Największa niechęć do finansowania rozwoju ze środków obcych widocz-na była przede wszystkim w grupie mikroprzedsiębiorstw, bowiem aż 92%

z nich do realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych wykorzystywała środki własne,

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

środki własne kredyt bankowy leasing fundusze unijne pożyczki od innych przedsiębiorców

fakt oring

a tylko 37% mikroprzedsiębiorców wskazało na kredyt bankowy jako źródło finansowania działalności rozwojowej, natomiast z leasingu korzystało co piąte mikroprzedsiębiorstwo. Tymczasem małe i średnie firmy deklarują większe wykorzystanie zewnętrznych źródeł finansowania, szczególnie środków pocho-dzących z kredytu, na który w obu grupach przedsiębiorstw wskazało 56% ba-danych. Natomiast z leasingu korzystało 40% małych firm i 42% średnich przed-siębiorstw. Ponadto, co trzecia średnia firma finansowała swój rozwój ze środ-ków pochodzących z funduszy unijnych.

* pożyczki od innych przedsiębiorstw

Rys. 4. Źródła finansowania inwestycji w zależności od wielkości przedsiębiorstwa Źródło: MŚP pod lupą, s. 17.

Uwzględniając natomiast podział regionalny przedsiębiorstw ze względu na preferowane źródła finansowania działalności inwestycyjnej, wynika, że w przypadku środków własnych wyróżniało się województwo lubuskie, w któ-rym na tę formę wskazali wszyscy przedsiębiorcy objęci badaniem. Na kredyty bankowe najczęściej wskazywali przedsiębiorcy w województwie podkarpackim – 65% ankietowanych. Województwo pomorskie wyróżniło się z kolei w przy-padku leasingu, bowiem był to jedyny region, gdzie liczba wskazań na tę formę finansowania przekroczyła 40%. W województwie zachodniopomorskim odno-towano najwyższy odsetek wskazań na finansowanie ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej. Natomiast najwyższe wykorzystanie faktoringu oraz pożyczek od innych przedsiębiorców (odpowiednio 13 oraz 19%) wskazali przedsiębiorcy z Opolszczyzny.

0% 20% 40% 60% 80% 100% 120%

mikro małe średnie

pożyczki*

faktoring

fundusze unijne leasing

kredyt bankowy środki własne

Tabela 4. Źródła finansowania inwestycji przez MŚP w poszczególnych województwach (%) Województwo Środki

własne Kredyt bankowy Leasing Fundusze unijne Faktoring Pożyczki*

dolnośląskie 89 45 19 15 6 11

kujawsko-pomorskie 96 50 32 7 7 0

lubelskie 96 40 28 12 0 4

lubuskie 100 25 38 0 6 6

łódzkie 91 37 37 11 0 3

małopolskie 94 57 35 14 4 2

mazowieckie 93 41 35 4 3 3

opolskie 88 56 31 6 13 19

podkarpackie 91 65 22 17 4 0

podlaskie 93 57 36 7 7 0

pomorskie 90 38 45 10 5 8

śląskie 86 47 29 12 4 0

świętokrzyskie 83 41 24 6 6 0

warmińsko-mazurskie 89 44 22 11 0 6

wielkopolskie 95 44 32 7 3 5

zachodniopomorskie 88 50 32 18 3 6

* pożyczki od innych przedsiębiorstw

Źródło: MŚP pod lupą, s. 17.

Główne wnioski z badania źródeł finansowania zawarte w raporcie „MŚP pod lupą” potwierdzają dane Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. W obu przypadkach dominującym źródłem finansowania działalności inwestycyjnej wa-runkującej rozwój małych i średnich przedsiębiorstw były i są środki własne. Wyni-ka to przede wszystkim z awersji do ryzyWyni-ka związanego z korzystaniem z Wyni-kapitałów obcych oraz kosztem pozyskania kredytów, w tym zabezpieczeń ich spłaty. Należy przy tym podkreślić, że przedsiębiorstwa sektora MŚP mają niejednokrotnie utrud-niony dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji. Związane jest to z licznymi utrudnieniami w dostępie do kapitałów obcych, wśród których można wymienić wymagane zabezpieczenia (brak odpowiedniej wartości zasobów mająt-kowych, które mogłyby stanowić zabezpieczenie dla zaciąganych kredytów), wyso-kość stóp procentowych (w tym głównie za wysokie oprocentowanie kredytów), uciążliwość procedur bankowych oraz brak historii czy wiarygodności kredytowej.

Wybór źródeł finansowania rozwoju przez MŚP w znacznym stopniu zale-ży od hierarchii sposobów finansowania stosowanej przez małe i średnie przed-siębiorstwa oraz kryteriów dotyczących atrakcyjności poszczególnych źródeł kapitału. Zgodnie z teorią hierarchii źródeł finansowania¹⁹ przedsiębiorstwo, w tym szczególnie z sektora MŚP, korzysta z zewnętrznych źródeł kapitału do-piero w sytuacji braku w wystarczającym stopniu źródeł wewnętrznych umożli-wiających sfinansowanie planowanych inwestycji, przy czym wybierając środki

19 A. Skowronek-Mielczarek, Uwarunkowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, s. 117.

zewnętrzne kieruje się stopniem uzależnienia od podmiotu, który je przyznaje, zatem w pierwszej kolejności zaciąga kredyty i pożyczki.

Zakończenie

Nieustanne zmiany zachodzące w otoczeniu zmuszają podmioty gospo-darcze do ciągłych działań dostosowawczych, podnoszenia swojej pozycji kon-kurencyjnej oraz zwiększania wartości przedsiębiorstwa z punktu widzenia ich właścicieli. To natomiast wymaga podejmowania decyzji inwestycyjnych, a tym samym poszukiwania niezbędnego kapitału pochodzącego ze źródeł wewnętrz-nych bądź zewnętrzwewnętrz-nych. Zaangażowany w przedsiębiorstwie kapitał umożliwia z kolei bieżące funkcjonowanie oraz rozwój.

Z przeprowadzonych rozważań wynika, iż w finansowaniu rozwoju przed-siębiorstw sektora MŚP dominującym źródłem kapitału są środki własne, które niejednokrotnie podkreślają i umacniają osobiste zaangażowanie przedsiębior-ców w określone przedsięwzięcie. Niemniej jednak wykorzystanie głównie skumulowanych nadwyżek finansowych powoduje znaczne ograniczenia wyso-kości środków finansowych oraz potencjału rozwojowego małych i średnich przedsiębiorstw. Istotnym jest zatem ułatwienie przedsiębiorstwom sektora MŚP dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania, które umożliwiłyby pokry-cie kosztów związanych z realizacją przedsięwzięć rozwojowych.

Bibliografia

Bojewska B., Tworzenie nowych wartości w przedsiębiorstwie z nastawieniem na wzrost i rozwój, w: Przedsiębiorstwo, region, rozwój, red. M. Strużycki, Difin, Warszawa 2011.

Dominiak P., Sektor MSP we współczesnej gospodarce, PWN, Warszawa 2005 Duliniec A., Finansowanie przedsiębiorstwa. Strategie i instrumenty, PWE,

War-szawa 2011.

Kokot-Stępień P., Kapitał – kluczowy czynnik rozwoju przedsiębiorstw, w: Współ-czesne problemy zarządzania w podmiotach gospodarczych i publicznych, red. D. Wielgórka, PCz, Częstochowa 2014.

Krzemiński P., Analiza kierunków rozwoju oraz zmian sytuacji ekonomicznej średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2007‒2012, w: Aktualne pro-blemy funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw red. M. Kowala, A. Sier-pińska-Sawicz, Wizja Press & IT, Warszawa 2014.

Kubiak J., Hierarchia źródeł krótkoterminowego finansowania przedsiębiorstw, AE, Poznań 2005.

Lachiewicz S., Matejun M., Specyfika zarządzania małymi i średnimi przedsię-biorstwami, w: Zarządzanie małą i średnią firmą w teorii i ćwiczeniach, Difin, Warszawa 2012.

Leszczyński Z., Badanie fazy rozwoju przedsiębiorstwa, w: Zasobowe uwarunko-wania rozwoju przedsiębiorstw w Polsce, red. A. Skowronek-Mielczarek, CeDeWu, Warszawa 2013.

Lisowska R., Zarządzanie rozwojem małych i średnich przedsiębiorstw w obsza-rach marginalizowanych, UŁ, Łódź, 2013.

Łapiński J., Nieć M., Rzeźnik G., Zakrzewski R., Małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce, w: Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010‒2011, red. A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Warszawa 2013.

Łukasik G., Skórnik A., Finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw na rynkach europejskich, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego” 2010, nr 51.

MŚP pod lupą, Europejski Program Modernizacji Polskich Firm.

Nowak M., Zarządzanie finansami małych przedsiębiorstw, CeDeWu, Warszawa 2014.

Przedsiębiorczość w Polsce, Ministerstwo Gospodarki, raporty za lata 2010-2013.

Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, PARP, War-szawa 2010‒2013

Skowronek-Mielczarek A., Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowa-nia, C.H. Beck. Warszawa 2007.

Skowronek-Mielczarek A., Uwarunkowania rozwoju małych i średnich przedsię-biorstw w Polsce, SGH, Warszawa 2013.

Zachorowska A., Zarządzanie ryzykiem inwestycyjnym, w: Wybrane procesy zarzą-dzania w przedsiębiorstwach i instytucjach publicznych, red. D. Wielgórka, PCz, Częstochowa 2013.

FINANCING THE DEVELOPMENT OF SMALL AND MEDIUM-SIZED ENTERPRISES