Czynniki determinujące międzynarodową konkurencyjność gospodarki Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki narodowej kształtuje się

pod wpływem różnych czynników, których siły oddziaływania oraz hierarchii wag nie można jednoznacznie określić. W warunkach rosnącej integracji gospo-darczej i globalizacji niektóre determinanty tracą bowiem na znaczeniu, inne stają się bardziej istotne. Stąd trudności w określeniu jednego uniwersalnego zbioru czynników kształtujących omawiane zjawisko².

Przyjmując za kryterium podziału stopień zależności danego kraju, można wyróżnić dwie grupy czynników międzynarodowej konkurencyjności gospodarki narodowej. Pierwszą z nich stanowią determinanty pasywne (niezależne), do których należą m.in. zasoby naturalne (zasoby mineralne, wodne, energetycz-ne), odziedziczone bogactwo, zasoby kapitałowe (wartość maszyn, budynków i zakładów publicznych, kapitał finansowy) oraz zasoby ludzkie (kapitał ludzki, produktywna wartość ludzi). Z kolei drugą grupę tworzą czynniki aktywne (za-leżne), takie jak system społeczno-gospodarczy, polityka ekonomiczna rządu oraz jakość i stabilność instytucji, przy czym szczególną uwagę należy zwrócić na dwie pierwsze determinanty. Polityka ekonomiczna rządu oraz system społecz-no-gospodarczy są bowiem bardzo ważne z punktu widzenia poprawy konku-rencyjności. To one w długim okresie decydują m.in. o elastyczności, postępie technicznym, stopniu i sposobie wykorzystania posiadanych zasobów produk-cyjnych (ziemia, praca, kapitał) oraz o sprawności mechanizmu rynkowego.

Prowadząc przykładowo politykę sprzyjającą akumulacji różnorodnych czynni-ków wytwórczych, w tym przede wszystkim politykę zdrowotną, infrastruktu-ralną, edukacyjną oraz rozsądną politykę fiskalną i monetarną, która przeciw-działa tendencjom inflacyjnym i wzrostowi zadłużenia publicznego, można za-pewnić wzrost poziomu dobrobytu obywateli oraz stabilność makroekonomicz-ną, co jest wyrazem wysokiej konkurencyjności gospodarki danego kraju. Istot-ny wpływ na międzynarodową konkurencyjność ma także otoczenie międzyna-rodowe, które można zakwalifikować zarówno do zespołu czynników aktywnych (jeśli jego wykorzystanie pozytywnie wpływa na konkurencyjność danego kraju,

2 J. Misala, Międzynarodowa konkurencyjność, s. 86‒87.

np. korzyści płynące z faktu przynależności państwa do Unii Europejskiej), jak i czynników pasywnych (w przypadku, gdy nie istnieje możliwość zmiany lub wykorzystania otoczenia, np. niesprzyjający klimat, ubogie zasoby wodne i mi-neralne, złej jakości gleby)³.

Wśród determinant, które związane są zarówno ze stroną podażową, jak i stroną popytową wyróżnia się następujące czynniki podażowe, popytowe oraz podażowo-popytowe⁴. Do grupy czynników podażowych należą przykładowo takie determinanty, jak poziom rozwoju infrastruktury gospodarczej, efektywność wykorzystania podstawowych czynników wytwórczych oraz efekty wykorzystania krajowej i zagranicznej wiedzy technicznej. Czynnikami popytowymi są z kolei takie kategorie, jak rozmiar i struktura popytu wewnętrznego, liczba niezależnych nabywców, stopa wzrostu popytu krajowego, moment pojawienia się popytu krajowego na określony produkt, a także moment zaspokojenia popytu krajowe-go (nasycenia rynku krajowekrajowe-go). Natomiast wśród determinant podażowo-popytowych obok wyżej wymienionych czynników wymienia się także stopień elastyczności funkcjonowania rynków narodowych i międzynarodowych. Na pod-stawie dotychczasowych rozważań można stwierdzić, że istnieje wiele czynników, które składają się na tzw. komponent realny (determinanty wpływające na kształ-towanie się międzynarodowej konkurencyjności gospodarki danego kraju w sfe-rze realnej) oraz komponent instytucjonalny (czynniki ujawniające się w sfesfe-rze regulacji, szerzej mówiąc w sferze instytucjonalno-instrumentalnej).

Do czynników determinujących międzynarodową konkurencyjność go-spodarki w sferze regulacji zalicza się m.in. różnego rodzaju czynniki społeczne i kulturowe (odmienne systemy wartości, różny stosunek społeczeństw do nau-ki, pracy, konsumpcji, oszczędzania, wolności indywidualnej, rodziny), politykę infrastrukturalną, edukacyjną, ekologiczną, makroekonomiczną, w tym także politykę wykorzystania zasobów, które są do dyspozycji w danym kraju. W pro-cesie kształtowania czynników instytucjonalnych […] kluczową rolę odgrywają naczelne władze (parlament, bank centralny itd.) danego kraju⁵. Bez działalno-ści rządu gospodarka rynkowa nie jest bowiem w stanie w pełni wykorzystać posiadanych zasobów oraz doprowadzić do szybkiego wzrostu gospodarczego.

Instytucja państwa jest swego rodzaju antidotum na niedoskonałości wolnego rynku. Czuwa nad sprawiedliwym podziałem dochodów, stara się zapobiegać niepełnemu wykorzystaniu zasobów oraz wytwarzaniu dóbr społecznie niepo-żądanych. Sprawne i efektywne rozwiązania instytucjonalno-instrumentalne,

3 W. Bieńkowski, Konkurencyjność gospodarki kraju; próba rewizji determinant i miar;

Przyczyny zmian znaczenia czynników konkurencyjności, w: Czynniki i miary międzyna-rodowej konkurencyjności gospodarek w kontekście globalizacji – wstępne wyniki ba-dań, red. W. Bieńkowski i in., nr 284, Warszawa 2008, s. 8‒9.

4 J. Misala, Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki narodowej, Warszawa 2011.

5 Tamże, s. 104.

przejrzyste zasady i regulacje są podstawą zarówno efektywnego wykorzystania podstawowych czynników wytwórczych, jak i rozwoju szeroko rozumianej infra-struktury gospodarczej lub rozwoju transakcji międzynarodowych. Tym samym są jednymi z podstawowych uwarunkowań kształtujących międzynarodową konkurencyjność gospodarki narodowej⁶.

W epoce intensywnie postępującej globalizacji zjawiskiem międzynaro-dowej konkurencyjności gospodarki krajowej coraz częściej zajmują się także politycy. Jednak ich sposób rozumienia omawianego zagadnienia nierzadko różni się od tego zaproponowanego przez teoretyków. Stąd w celu pełnej anali-zy tego zjawiska kształtujące je canali-zynniki ujmowane są w sposób syntetyczny.

Do najbardziej znanych i cenionych opracowań determinant międzyna-rodowej konkurencyjności gospodarki namiędzyna-rodowej należą raporty Światowego Forum Gospodarczego w Genewie oraz Międzynarodowego Instytutu Rozwoju Zarządzania w Lozannie. Zawarte w nich rankingi konkurencyjności (listy ran-kingowe krajów), na które składają się wyniki analiz wskaźników obejmujących m.in. takie kategorie, jak poziom rozwoju gospodarczego, sprawność państwa, czy też warunki instytucjonalne i wyposażenie infrastrukturalne dostarczają politykom istotnych informacji, na podstawie których ustalają na przyszłość krajowe programy wzmacniania międzynarodowej konkurencyjności poszcze-gólnych gospodarek. Według WEF międzynarodowa konkurencyjność gospo-darki danego kraju zależy przede wszystkim od działalności rządu, który wywiera wpływ na rozwój gospodarki poprzez formułowanie i podejmowanie odpowied-nich strategii gospodarczych. Za podstawowe czynniki kształtujące omawiane zjawisko uznaje m.in.:

 stopień otwartości gospodarki na handel i inwestycje zagraniczne, który determinowany jest przez: udział eksportu/importu w PKB, wielkość zagranicznych inwestycji bezpośrednich – ZIB, międzynarodowe prze-pływy finansowe;

 zaangażowanie instytucji państwa w gospodarkę mierzone na podsta-wie analizy deficytu budżetowego, stóp podatkowych, stopy oszczęd-ności publicznych, wielkości i struktury wydatków rządowych;

 poziom krajowych oszczędności i inwestycji, zdolność kredytową pań-stwa według instytucji ratingowych;

 jakość infrastruktury (inwestycje infrastrukturalne, jakość dróg komuni-kacyjnych, koszty transportu, zakres informatyzacji i telefonizacji);

 gotowość technologiczną (stopień rozprzestrzenienia najnowszych technologii, jakość badań, liczba patentów, wielkość wydatków na ba-dania i rozwój);

 strategie przedsiębiorstw, jakość zasobów ludzkich, efektywność syste-mu motywacji i wynagrodzeń;

6 J. Misala, Międzynarodowa konkurencyjność, s. 104‒125.

 jednostkowe koszty pracy, wydajność pracy, poziom wykształcenia siły roboczej;

 jakość instytucji, w tym funkcjonowanie instytucji prawnych, poziom korupcji i zorganizowanej przestępczości⁷.

Po dokładnym przyjrzeniu się przedstawionym zestawom czynników międzynarodowej konkurencyjności gospodarki można dojść do wniosku, że analiza omawianego zjawiska w praktyce jest niczym innym jak szczególnym podejściem do analizy wzrostu gospodarczego⁸. Źródłem konkurencyjności gospodarki danego kraju są bowiem także te czynniki, które determinują jego wzrost gospodarczy, tj. zasoby naturalne, kapitał (ludzki, rzeczowy i finansowy), technologia (w tym przedsiębiorczość, zarządzanie, nauka i technika) oraz praca (w tym podaż pracy, dyscyplina pracy, kwalifikacje, wykształcenie). Wspólne dla obu analiz jest także założenie, że gospodarka ma charakter otwarty, tzn. dany kraj rywalizuje z innymi państwami na arenie międzynarodowej. Takie podej-ście do zjawiska międzynarodowej konkurencyjności gospodarki narodowej pozwala postawić kolejną tezę: im wyższy wzrost gospodarczy danego kraju, tym wyższa międzynarodowa konkurencyjność jego gospodarki. Jednym z głównych źródeł wzrostu gospodarczego jest wzrost produktywności. Kategorię produk-tywności determinują m.in. nakłady pracy, postęp technologiczny, poziom jako-ściowy produkcji oraz wszelkie zmiany jakie zachodzą w strukturze zasobów czynników produkcji. Inwestycje w kapitał ludzki i fizyczny, w prace badawcze i rozwojowe oraz w zmiany technologiczne na ogół prowadzą do wzrostu pro-duktywności. Wzrost produktywności oznacza niższe koszty produkcji za jed-nostkę wytworzonego dobra. Spadek kosztów produkcji przekłada się z kolei na wzrost konkurencyjności podmiotów gospodarczych zarówno na rynku we-wnętrznym, jak i zewnętrznym. Zatem kraje, które tworzą przyjazne dla rozwoju przedsiębiorstw środowisko, promują przedsiębiorczość, realizują szereg różne-go rodzaju inwestycji oraz mają sprawnie funkcjonujące rynki i są konkurencyj-ne na arenie międzynarodowej.

2. Niemiecka koncepcja międzynarodowej konkurencyjności gospodarki