Mariusz Janik
2. Niemiecka koncepcja międzynarodowej konkurencyjności gospodarki Niemiecka koncepcja kształtowania międzynarodowej konkurencyjności
gospodarki narodowej oparta jest na teorii lokalizacji międzynarodowej działal-ności gospodarczej, zwanej współcześnie koncepcją zlokalizowanego konkuro-wania i konkurencyjności międzynarodowej (Standortwettbewerbstehorie). Jej początek przypada na przełom XVIII i XIX wieku, a związana jest m.in. z
7 M.J. Radło, Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Uwagi na temat definicji, czyn-ników i miar, w: Czynniki i miary międzynarodowej konkurencyjności gospodarek, s. 81.
8 K. Kłosiński, Rozwój konkurencyjności gospodarek, w: Konkurencyjność oraz rozwój w gospodarce, red. K. Kłosiński, Lublin 2004, s. 16‒17.
skami takich, ekonomistów jak J.H. von Thünen, A. Weber, A. Lösch, A. Predöhl oraz współcześnie R. Sohn oraz H. Siebert9.
Prekursorem teorii lokalizacji był J.H. von Thünen, który jako pierwszy zajął się zagadnieniem przestrzennego rozmieszczenia działalności gospodarczej. Bada-jąc rozmieszczenie produkcji rolnej w przestrzeni geograficznej, doszedł do wniosku, że na obszarach o podobnych warunkach klimatycznych i glebowych rodzaj wytwarzanych produktów rolnych zależy od odległości między miejscem zbytu, tj. dużym miastem lub aglomeracją miejską, a miejscem produkcji. Sfor-mułował przy tym zasadę określającą przestrzenne rozmieszczenie produkcji rolniczej: im wyższe koszty transportu na jednostkę przemieszczanego prze-strzennie produktu, tym bliżej rynku zbytu należy usytuować jego produkcję10.
Analizując dokonania m.in. A. Webera oraz A. Löscha A. Predöhl, sformu-łował w 1971 roku nową teorię lokalizacji przedsiębiorstw, którą opracował na podstawie ekonomicznej zasady substytucji czynników, czyli szczególnego ro-dzaju zastępstwa. Uważał, że lokalizacja i produkcja tworzą najważniejszą kom-binację czynników produkcji. Podkreślał przy czym, że umiejscowienie przed-siębiorstwa jest zawsze problemem racjonalnego wyboru, zaś wszelkie zmiany dotyczące lokalizacji są związane z odpowiednią substytucją czynników produk-cji. Zdaniem A. Predöhla każdy punkt w przestrzeni wyposażony jest w określo-ną liczbę czynników produkcji, których ceny i właściwości są przestrzennie zróż-nicowane. Zastępując komponenty mniej wydajne tymi bardziej optymalnymi, można obniżyć łączne koszty uzyskania określonej produkcji. Zatem optymalna lokalizacja to taka, którą wyznacza optymalna kombinacja czynników produkcji.
W procesie konkurowania w skali międzynarodowej autor podkreślał ogromne znaczenie wyposażenia kraju w siłę roboczą i zasoby naturalne. To one w po-czątkowym okresie powstania gospodarki światowej stanowiły korzystne prze-słanki dla rozwoju przemysłu m.in. wydobywczego oraz hutniczego. Z kolei wy-twarzanie określonych produktów stanowiło podstawę rozwoju innych gałęzi przemysłu, które z reguły cechowało względnie wysokie zapotrzebowanie na siłę roboczą oraz chłonny rynek zbytu. Tak, zdaniem A. Predöhla, wyodrębniły się obszary przodujące pod względem poziomu rozwoju gospodarczego, postę-pu technicznego w sferze telekomunikacji oraz transportu, które były i wciąż pozostają otoczone przez ekonomicznie rozwinięte obszary o niższym stopniu zaawansowania rozwoju przemysłowego11. Współczesnym rozwinięciem teorii lokalizacji działalności gospodarczej w świecie jest m.in. niemiecka koncepcja
9 A. Mazurkiewicz-Pizło, W. Pizło, Inspiracje teoretyczne konkurencyjności według Thünena, Marshalla, Portera, „Zeszyty Naukowe SGGW – Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej” 2011, nr 93, s. 5‒6.
10 J. Misala, Historia rozwoju teorii i polityki konkurencyjności międzynarodowej. War-szawa 2009, s. 204‒205.
11 Tamże, s. 206‒207.
zlokalizowanego konkurowania i konkurencyjności międzynarodowej. Zgodnie z nią istotę koncepcji zlokalizowanego konkurowania i konkurencyjności międzynarodo-wej można sprowadzić do wyróżnienia trzech poziomów konkurowania.
Pierwszy z nich tworzy tzw. konkurowanie instytucjonalne. Kolejne pozio-my to konkurowanie na rynkach produktów oraz konkurowanie w sferze czynni-ków wytwórczych. Wszystkie trzy poziomy konkurowania są ze sobą powiązane.
Konkurowanie instytucjonalne to nic innego jak konkurowanie rządów i innych naczelnych instytucji poszczególnych krajów w sferze prowadzenia przyjaznej polityki gospodarczej. Chodzi o stworzenie jak najlepszych warunków do rozwoju przedsiębiorczości, efektywnego wykorzystania własnej ziemi i surowców natu-ralnych oraz o zwiększenie atrakcyjności danego regionu, czy też kraju dla zagra-nicznych inwestorów i mobilnych w skali międzynarodowej czynników produkcji, zwłaszcza kapitału, wykwalifikowanej siły roboczej oraz wiedzy technicznej.
Drugi element koncepcji zlokalizowanego konkurowania i konkurencyjno-ści międzynarodowej odnosi się do zjawiska konkurencyjnokonkurencyjno-ści w skali mikro. Po-szczególne przedsiębiorstwa konkurują ze sobą na rynkach towarów i usług, aby zwiększyć nie tylko swoje zyski, ale także atrakcyjność na arenie międzynarodo-wej. W ten sposób podnoszą międzynarodową konkurencyjność danego kraju.
W przypadku ostatniego poziomu niemieckiej koncepcji kształtowania międzynarodowej konkurencyjności chodzi o wzajemną konkurencję niewykwa-lifikowanej siły roboczej oraz innych niemobilnych czynników wytwórczych, takich jak ziemia i szerzej rozumiane środowisko naturalne. Jak zauważa się12, konkurowanie to odbywa się przez pośrednie uczestnictwo tych czynników w międzynarodowych powiązaniach gospodarczych, ściślej poprzez handel międzynarodowy13. Podsumowując dotychczasowe rozważania, sukces gospo-darczy w walce o zyski oraz udziały w rynkach zależy przede wszystkim od oto-czenia gospodarczego (krajowego lub narodowego), w którym działają przed-siębiorstwa. Bowiem władze krajowe są odpowiedzialne za kształtowanie sys-temu gospodarczego, politycznego i społecznego, który stanowi otocznie mniej lub bardziej korzystne dla przedsiębiorstwa. Stąd kraj, który pragnie utrzymać dany poziom konkurencyjności lub go podwyższyć, powinien prowadzić politykę gospodarczą w taki sposób, aby stworzyć sprzyjające warunki do rozwoju przedsiębiorczości oraz napływu zagranicznych mobilnych czynników wytwór-czych, w tym wykwalifikowanej siły roboczej, wiedzy technicznej oraz kapitału.
Koncepcja zlokalizowanego konkurowania i konkurencyjności w skali międzyna-rodowej zwraca zatem uwagę na ogromną rolę państwa w gospodarce konku-rencyjnej. W Republice Federalnej Niemiec szczególna rola państwa wynika
12 J. Misala, Ewolucja międzynarodowej konkurencyjności gospodarki Niemiec oraz impli-kacje dla rozwoju powiązań gospodarczych z Polską, w: Międzynarodowa konkurencyj-ność Niemiec w rozszerzonej Unii Europejskiej, red. M.A. Weresa, Warszawa 2006.
13 Tamże, s. 24‒26.
z ukształtowanego tam modelu społecznej gospodarki rynkowej. To właśnie na jej zasadach bazuje koncepcja Standortwettbewerb. Model społecznej gospo-darki rynkowej przyznaje władzom publicznym prawo do ingerencji w gospodar-kę, poprzez odpowiednią politykę gospodarczą i szeroko rozwiniętą politykę so-cjalną. Podstawowe cele tego modelu to m.in. utrzymanie wysokiego wzrostu gospodarczego, niskiego poziomu inflacji oraz bezrobocia, zapewnienie dobrych warunków pracy, systemu zabezpieczeń socjalnych oraz dostarczanie dóbr pu-blicznych na wysokim poziomie.