6. W poszukiwaniu nowej defi nicji państwa narodowego
6.3. Polityczne dylematy państwa narodowego
W grudniu 1963 roku zmarł premier Sarit Thanarat, a władzę w państwie przejął jeden z jego najbliższych współpracowników – generał Thanom Kittikachorn. Zmiana na stanowisku nie wiązała się z istotniejszą transformacją systemu politycznego. Nowy szef rządu przez kolejną dekadę utrzymywał autorytarny styl rządzenia poprzednika.
Elity polityczne państwa nie tylko zlewały się z administracją wojskową, ale także dochodziło do stopniowego przejmowania przez czołowych polityków kontroli nad publicznym i prywatnym kompleksem przemysłowym. Na bezprecedensową skalę w zarządach i radach nadzorczych spółek pojawiali się członkowie rządu, którzy w krótkim czasie dorabiali się ogromnych majątków. Thanom zasiadał w zarządach 17 fi rm, wicepremier Praphat Charusathien – 19 fi rm, a komendant policji generał Phao Siyanon – aż 26 fi rm. Zjawisko to, określane przez Freda Riggsa mianem „po-lityki pieniądza”, powodowało stopniowe zawłaszczanie państwa i jego instytucji przez wąską grupę wojskowych-polityków68. Początkowo sukcesy odnoszone na
66 Kamala Tiyavanich, Forest Recollections: Wandering Monks in Twentieth-century Thailand, Silkworm Books, Chiangmai 1997, ss. 18–46, 273–274.
67 Somboon Suksamran, Buddhism and Political Legitimacy, Chulalongkorn University, Bangkok 1993, s. 66.
68 Fred Riggs, Thailand: The Modernization of a Bureaucratic Polity…, ss. 414–416; John Laird, Mo-ney Politics, Globalization, and Crisis: the Case of Thailand, Graham Brash, Singapore 2000, ss. 115–
–125; Kevin Hewison, Maniemai Thongyou, Developing Provincial Capitalism, A Profi le of Economic
W poszukiwaniu nowej defi nicji państwa narodowego 199
polu gospodarczym zapewniały władzy ograniczoną legitymizację. Społeczeństwo było gotowe tolerować wykluczenie z udziału w życiu politycznym tak długo, jak długo władza mogła zapewnić obywatelom względny dobrobyt i bezpieczeństwo socjalne. Jednak na początku lat 70. w kraju zaczęły narastać konfl ikty. Po długim okresie względnej stabilizacji Tajlandię dotknął kryzys gospodarczy – rosła infl acja i bezrobocie69. Jawna korupcja Praphata i dynastyczne małżeństwo syna Thanoma – Naronga – z córką Praphata budziły niechęć przede wszystkim stołecznych elit in-telektualnych, choć z wolna niezadowolenie społeczne obejmowało też robotników, pracowników administracji, a nawet część kadry ofi cerskiej. Coraz bardziej otwarcie domagano się demokratyzacji państwa. Niektórzy jawnie występowali przeciwko rosnącemu zaangażowaniu Bangkoku w konfl ikt indochiński. Inni agitowali prze-ciwko nadmiernemu, ich zdaniem, podporządkowaniu gospodarki kraju interesom japońskich przedsiębiorstw. Główną rolę w budowaniu antyrządowej opozycji od-grywały środowiska studentów stołecznych uczelni, częściowo inspirowane prote-stami ich rówieśników w Europie i Ameryce70.
Tajska młodzież już wcześniej z ochotą angażowała się w działalność politycz-ną71. Jednak dopiero w 1969 roku, po masowych protestach przeciwko podwyżce cen biletów autobusowych, powstała jej pierwsza niezależna organizacja polityczna – Narodowe Centrum Studentów Tajlandii (National Students Center – NSC). Mia-ła ona odgrywać zasadniczą rolę w organizacji studenckich protestów. Na początku lat 70. NSC odniosła pierwsze sukcesy, nawołując do skutecznego bojkotu japoń-skich towarów i oprotestowując rządowy projekt reformy systemu sądowniczego.
W czerwcu 1973 roku doszło do masowych demonstracji antyrządowych na Sanam Luang, w których pierwszoplanową rolę odegrali również studenci stołecznych uczelni72. Konfrontacja między władzą a opozycją osiągnęła punkt krytyczny dopie-ro w październiku 1973 dopie-roku. Po aresztowaniu przez policję kilkunastu aktywistów studenckich 9 października odbyły się wiece protestacyjne na terenie Uniwersytetu Thammasat. Do manifestacji dołączyli uczniowie szkół podstawowych i średnich oraz tysiące zwykłych mieszkańców Bangkoku. 13 października tłum na Ratchada-mnoen Klong, niosący portrety króla, urósł do 400 00073. Nazajutrz mimo media-cji królewskiej doszło do starć demonstrantów z policją. Śmierć poniosło ponad stu
and Political Roles of a New Generation in Khon Kaen, [w:] Ruth T. McVey, Money & Power in Provin-cial Thailand, Nordic Institute of Asian Studies, Singapore 2000, s. 197.
69 Clark D. Neher, Stability and Instability in Contemporary Thailand, „Asian Survey”, 15/1975, s. 1101; Linda Darling-Hammond, Student Protest and Political Change in Thailand, „Pacifi c Affairs”, 47/1976, ss. 5–19.
70 Prizzia Ross, Narong Sinsawasdi, Thailand: Student Activism and Political Change, DK Books, Bangkok 1974, s. 28.
71 W 1940 roku po kapitulacji Francji w drugiej wojnie światowej studenci uczestniczyli w wielkich demonstracjach, domagając się zwrotu terytoriów utraconych na rzecz Paryża. W 1957 roku dołączyli do wielotysięcznych demonstracji przeciwko fałszerstwom wyborczym Phibuna. Prizzia Ross, Thailand in Transition: the Role of Oppositional Forces, Honolulu 1985, University of Hawaii Press, s. 41.
72 Prizzia Ross, Narong Sinsawasdi, Thailand: Student Activism…, s. 36.
73 Tamże, ss. 66–67.
protestujących. Wiele tysięcy osób zostało rannych. Mimo braku formalnej władzy politycznej król wezwał obydwie strony konfl iktu do zaprzestania walk. Pod presją królewską czołowe postacie junty wojskowej z premierem Thanomem na czele zo-stały zmuszone do opuszczenia kraju. Nowym premierem został sympatyzujący ze studentami rektor Uniwersytetu Thammasat – Sanya Thammasakdi74.
Na fali entuzjazmu wielu aktywistów demokratycznych w Tajlandii było prze-konanych, że dla kraju rozpoczyna się nowa era. Sanya konsekwentnie starał się upowszechniać idee społeczeństwa obywatelskiego. Tysiące studentów zgłaszały się jako wolontariusze, aby z pokazami slajdów i organizowaniem warsztatów pro-pagować demokrację w obszarach wiejskich75. Studenci podejmowali wysiłek, aby podnieść świadomość polityczną chłopów i zaktywizować ruchy związkowe. Ulice miast coraz częściej przemierzały tłumy demonstrantów domagających się radykal-nej przebudowy tajskiego społeczeństwa. Część aktywistów studenckich wierzyła, że w sojuszu z robotnikami i chłopami uda się im w niedalekiej przyszłości przepro-wadzić rewolucję komunistyczną. W kraju zniesiono cenzurę i otwarcie rozpoczęto publikację zakazanych do tej pory prac Marksa, Mao i Ho Chi Minha76.
Demokratyzacja pociągała jednak za sobą głębokie podziały w społeczeństwie.
W miejsce dawniejszych ostrych podziałów etnicznych i kulturowych pojawiały się niemniej radykalne podziały polityczne. W opozycji do lewicujących studentów powstały liczne organizacje inspirowane przez prawicowe koła wojskowe, a także częściowo przez dwór królewski. W 1972 roku założono Ruch Wiejskich Skautów (luksu’achaoban), wzorowany na starych wzorcach Korpusu Dzikich Tygrysów.
Jedynym umundurowaniem Wiejskich Skautów była chusta pobłogosławiona oso-biście przez króla i przekazana w na poły religijnym rytuale. Określenie „wiejscy”
miało przede wszystkim znaczenie symboliczne, gdyż w istocie większość człon-ków organizacji pochodziła z miast i wywodziła się z klasy średniej. Miało ono wskazywać, że członkowie organizacji deklarują przywiązanie do tradycyjnych wartości i zachowują szczególną więź z narodem i królem77. Lokalni przywódcy Ruchu Wiejskich Skautów byli wyznaczani przez komendę Policji Granicznej sta-nowiącej agendę Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Organizacja propagowała dawne idee wierności narodowi, monarchii i buddyzmowi. Programy szkoleniowe koordynowane przez komendę Policji Granicznej miały ściśle polityczny charakter.
Składały się na nie wykłady prawicowych mnichów i polityków, ćwiczenia z musz-try, nauka patriotycznych pieśni czy wizyty w okolicznych garnizonach. W trakcie szkoleń zwracano też uwagę na fakt zagrożenia tradycyjnych wartości przez groźbę komunistycznej rebelii. W praktyce jednak podstawowym zadaniem członków
or-74 Josef Silverstein, Students in Southeast Asian Politics, „Pacifi c Affairs”, 49/1976, s. 194; David Morell, Chai-Anan Samudavanija, Political Confl ict In Thailand: Reform, Reaction, Revolution, Oelge-schlager, Gunn&Hain, Cambridge 1981, ss. 147–150.
75 Tamże, ss. 150–152.
76 Barend J. Terwiel, Thailand’s Political History…, ss. 284–285.
77 Benedict Anderson, Withdrawal Symptoms: Social and Cultural Aspects…, s. 20; Pisalchai Natee, Village Scouts, „Thai Information Resource, 1/1977, s. 36.