Nowa biurokracja państwowa

Ideologia nacjonalistyczna Vajiravudha znacznie przyczyniła się do zdynamizowania procesu budowy państwa narodowego w Syjamie. Królowi nie było jednak dane stać się świadkiem prawdziwie rewolucyjnych zmian w swoim kraju, których częścio-wo był architektem. Vajiravudh zmarł młodo, nie pozostawiając dziedzica. W 1925 roku tron objął jego rodzony brat – książę Prajadhipok. Jego koronacja, jak proroczo przewidywała w artykule redakcyjnym gazeta „Bangkok Times”, miała zwiastować

„nadejście nowej epoki pełnej nadziei”¹. Podobnie jak poprzednik, Prajadhipok był absolwentem brytyjskich uczelni i, podobnie jak Vajiravudh, był pod silnym wraże-niem zachodnich idei państwa i narodu, stanowiących w Azji swoistą nowinkę. Po-nieważ jednak – zgodnie z tradycyjnymi zasadami sukcesji – nie spodziewał się, że kiedykolwiek zasiądzie na tronie, nigdy nie interesował się zbytnio bieżącym życiem politycznym. Nie do końca pojmował też logikę zmian społecznych zachodzących w Syjamie w ciągu ostatnich dziesięcioleci.

Od czasu reform zainicjowanych przez Chulalongkorna i kontynuowanych przez Vajiravudha w kraju rozrastał się aparat biurokratyczny. Na przełomie wieków doszło do gwałtownego wzrostu zatrudnienia na stanowiskach urzędniczych. O ile w 1900 roku w administracji państwowej zatrudniano 25 000 osób, o tyle do 1918 roku liczba ta uległa potrojeniu². Rosło zapotrzebowanie państwa na urzędników służby cywil-nej. Profesjonalnej kadry potrzebowało też dynamicznie modernizujące się wojsko.

Biurokracja otwierała nowe kanały awansu społecznego dla coraz szerszych grup społecznych. W latach 20. już bardzo nieliczni z przyjmowanych do służby publicz-nej urzędników (kharatchakan) pochodzili z kręgów dworu i arystokracji. Większość rekrutowała się z rodzin kupieckich, urzędniczych czy nawet rodzącego się miejskie-go proletariatu. Znaczna część miała chińskie korzenie. Nieliczna, ale wciąż rosnąca grupa pochodziła ze wsi.

Członkowie nowej klasy urzędniczej utrzymywali z sobą bliskie związki. Nie-rzadko, głównie na gruncie podobnych doświadczeń edukacyjnych, zawiązywa-li nieformalne koterie. Pośród klasy urzędniczej powozawiązywa-li umacniało się przekona-nie o wspólnocie własnych interesów różniących się znaczprzekona-nie od interesów dworu i króla. Prócz silnej motywacji do odniesienia życiowego sukcesu łączyło ich prze-konanie, że o statusie społecznym powinny decydować przede wszystkim wiedza

1 „Bangkok Times”, 12 grudnia 1925.

2 William J. Siffi n, The Thai Bureaucracy, East–West Center Press, Honolulu 1966, s. 94.

i doświadczenie, a nie jak dotychczas pochodzenie czy niejasne koneksje³. Dobrze wykształceni profesjonaliści stopniowo formowali zalążek nowej „klasy średniej”

lokującej się pomiędzy arystokratyczno-dworską elitą a chłopstwem. Nowa klasa, ot-warta na zachodnie idee postępu i entuzjastycznie nastawiona do zachodniego syste-mu wartości, reprezentowała poglądy zasadniczo odmienne od tych, które stanowiły fundament dotychczasowego porządku politycznego.

Rodząca się klasa biurokracji państwowej jeszcze za panowania Vajiravudha do-tkliwie odczuwała niechęć, a nawet pogardę ze strony dworu. Mimo pozorów król, w przeciwieństwie do swego ojca, krytycznie odnosił się do wszelkich przejawów nieskrępowanego awansu społecznego. W praktyce bronił tradycyjnych zasad hierar-chii i był gorącym zwolennikiem utrzymania dawnych stosunków paternalistycznych w państwie. Jak podkreśla Benedict Anderson, w czasach panowania Vajiravudha droga do najwyższych szczebli kariery w aparacie państwowym wciąż pozostawała otwarta wyłącznie dla najbliższych zauszników królewskich, a władca był w pełni podatny na ich podszepty i rady⁴.

Prajadhipok, podobnie jak jego brat, zupełnie nie doceniał konsekwencji, jakie powodował wzrost znaczenia biurokracji państwowej dla jego kraju. Mimo szum-nych deklaracji powrotu do polityki Chulalongkorna pierwsze decyzje nowego wład-cy stanowiły kontynuację działań Vajiravudha. Prajadhipok rozpoczął od serii podró-ży po kraju, które w jego mniemaniu miały się przysłupodró-żyć umocnieniu bezpośrednich relacji z poddanymi i budowie własnego wizerunku jako „króla-obywatela”. Potem przyszła kolej na długie i kosztowne wyprawy zagraniczne do Indii Wschodnich, Indochin i Singapuru, mające za zadanie podniesienie prestiżu królestwa utrzymu-jącego jak równy z równym kontakty z największymi potęgami ówczesnego świata.

Odcinając się od niezbyt popularnej polityki swego poprzednika, Prajadhipok odwo-łał ze stanowisk wszystkich najbliższych współpracowników Vajiravudha⁵, w zamian jednak zaczął się otaczać osobistościami, których szczytowy okres kariery przypadł na czasy rządów jego ojca – Chulalongkorna. Potwierdzeniem takiej polityki stało się powołanie niemal natychmiast po intronizacji pięcioosobowej Najwyższej Rady Stanu, od początku stanowiącej forum ścierania się interesów różnorodnych koterii arystokratycznych⁶.

3 Kullada Kesboonchoo, Offi cial Nationalism under King Vajiravudh..., s. 108.

4 Benedict Anderson, Studies of the Thai State: The State of Thai Studies, [w:] E.B. Ayal, The Study of Thailand, Ohio University Center for International Studies, Athens 1978, s. 208. Jak zauważa Batson, częściowo mogło to wynikać z homoseksualnych skłonności Vajiravudha. Autor ten twierdzi, że przynajmniej kilkunastu partnerów seksualnych króla otrzymało nominacje na najwyższe stanowiska.

Dowodzi on również, że odkryty w 1912 roku spisek antymonarchistyczny stanowił pierwszą próbę

„rewolucji” spychanej na margines życia nowej klasy urzędniczej. Zob. Benjamin A. Batson, The End of the Absolute Monarchy in Siam, Cornell University Press, Ithaca 1977, s. 14; Great Britain Foreign Offi ce Annual Report, Foreign Offi ce, London 1926, s. 371.

5 W tym uważanego za szarą eminencję Chaophraya Yommarata, zob. Charnvit Kasetsiri, Each Gen-eration of Elites in Thai History, „Journal of Social Science Review”, 1/1976, ss. 219–220; Benjamin A. Batson, The End of... , ss. 241–243.

6 W jej skład weszli między innymi wiekowi współpracownicy Chulalongkorna: książę Damrong, Boriphat i Chanthaburi.

Rewolucja biurokratyczna i konstruowanie „państwowego” narodu 149

Na coraz bardziej krytyczne nastawienie klasy urzędniczej do tradycyjnych grup rządzących niewątpliwy wpływ miały też następstwa coraz głębszego kryzysu go-spodarczego, w jakim pogrążało się państwo. Już na początku lat 20. ceny ryżu na giełdach światowych załamały się. Na kryzys w rolnictwie z czasem zaczęły się nakła-dać skutki światowej recesji po krachu giełdy nowojorskiej w 1929 roku. Spowolnie-nie gospodarcze przyniosło z kolei poważny spadek wpływów do kasy państwowej.

Chłopi względnie łagodnie odczuwali skutki pogłębiającego się kryzysu. Znaczna ich część skutecznie ratowała się przed jego następstwami, przestawiając produkcję na tory gospodarki naturalnej. Wobec niskiego poziomu zadłużenia większości chłopów udało się zachować ziemię, a zbiory wystarczały przynajmniej na wyżywienie własnej rodziny. Walcząc ze skutkami kryzysu, Prajadhipok w 1931 roku zdecydował się na podjęcie programu oszczędnościowego polegającego przede wszystkim na cięciach wynagrodzeń urzędniczych i wydatków na wojsko. W rok później wprowadzono kon-trowersyjny podatek od wynagrodzeń, który dodatkowo ograniczał dochody pracow-ników sfery publicznej⁷. Cięcia najdotkliwiej odczuwali urzędnicy i ofi cerowie, dla których wynagrodzenia stanowiły jedyne źródła dochodu i którzy – w przeciwieństwie do elity arystokratycznej czy rodziny królewskiej – byli pozbawieni dodatkowych zy-sków czerpanych z dywidend czy renty gruntowej. Z tym większą zatem niechęcią zubożałe rodziny urzędnicze spoglądały na ostentacyjną konsumpcję elit i rozrzutne szafowanie ogromnymi sumami na organizację licznych uroczystości i świąt⁸.

Prajadhipok, który spędził wiele lat na Zachodzie, zdawał sobie doskonale sprawę ze słabości zastanego systemu politycznego i rosnącej oddolnej presji na bardziej reprezentatywną formułę rządów. Wkrótce po objęciu władzy proroczo stwierdzał:

„Pozycja króla jest niezwykle trudna. Opinia publiczna wyraźnie daje do zrozumie-nia, że dni autokratycznej władzy są już policzone”⁹. Chociaż idee częściowej demo-kratyzacji państwa towarzyszyły już pierwszym próbom modernizacji państwa po-dejmowanym przez Chulalongkorna, Prajadhipok – podobnie zresztą jak Vajiravudh – także w tej materii nie podzielał poglądów ojca. Owładnięty pragnieniem utrzyma-nia władzy absolutnej, postrzegał koronę jako jedyną instytucję mogącą udźwignąć odpowiedzialność za zainicjowane procesy budowy nowoczesnego państwa i naro-du. Obawiał się, że potencjalny parlament tajski „cechowałyby niekończące się i bez-celowe przemówienia [...] prowadzące w konsekwencji do całkowitego chaosu”¹⁰.

7 Wszyscy pracownicy państwowi zarabiający powyżej 20 bahtów na miesiąc byli zobowiązani do płacenia dodatkowego 5-procentowego podatku wyrównawczego od swych wynagrodzeń (ngoen chuai ratchakan). „Bangkok Times”, 25 kwietnia 1932.

8 Prajadhipok ograniczył nieco wydatki poprzednika, ciągle jednak pozostawało żywe wspomnienie koronacji Vajiravudha, która pochłonęła 8% rocznego budżetu państwa. Podróże króla, oświetlenie elek-tryczne, utrzymanie jego pałaców i pokrycie wydatków na funkcjonowanie rozbudowanego dworu nadal pochłaniały krocie. Walter F. Vella, Dorothy Vella, Chaiyo! King Vajiravudh..., s. 75; „Bangkok Times Weekly Mail”, 18 czerwca 1923; „Straits Times”, 3 grudnia 1925; Benjamin A. Batson (red.), Siam’s Po-litical Future: Documents from the End of the Absolute Monarchy…, s.21; tenże, The End…, ss. 151–152.

9 Tenże, The End..., s. 94.

10 Chai-Anan Samudavanija, Chiwit lae ngan khong Thianwan lae KSR Kulap [Życie i praca Thian-wana i KSR Kulapa], Bannakit, Bangkok 1981, s. 104; Walter F. Vella, Dorothy Vella, Chaiyo! King Vajiravudh..., s. 66.

Do władcy docierały opinie na temat konieczności zasadniczej zmiany w spo-sobie sprawowania rządów. W lipcu 1926 roku kompleksowy raport w tej kwestii przygotował główny doradca do spraw polityki zagranicznej – Amerykanin Francis B. Sayre. W jego tekście znajdujemy wyraźne sugestie wskazujące na palącą po-trzebę wprowadzenia konstytucji regulującej między innymi prawa sukcesji i za-kres prerogatyw rządu, a także poszerzającej możliwość konsultacji społecznych¹¹. W 1927 roku Prajadhipok powołał nawet specjalny komitet, którego zadaniem miało się stać szczegółowe zbadanie możliwych scenariuszy demokratyzacji systemu po-litycznego, jego prace utknęły jednak w miejscu. Istniejące organy doradcze króla, takie jak Najwyższa Rada Stanu czy powołana jeszcze przez Chulalongkorna Rada Państwa, były pozbawione jakiejkolwiek realnej władzy¹².

Wśród zmarginalizowanej pod względem politycznym i zubożałej klasy urzęd-niczej narastało przekonanie, że pilną potrzebą staje się radykalna, znacznie wy-kraczająca poza królewskie projekty reforma systemu władzy. Świadomość ta była najsilniejsza w środowiskach tajskich studentów w Europie, którzy z jednej strony mieli okazję bezpośrednio zetknąć się z instytucjami nowoczesnego państwa, z dru-giej zaś nie widzieli dla siebie perspektyw po powrocie do ojczyzny. Już w lutym 1927 roku w paryskim hotelu przy Rue Du Sommerard grupa studentów powo-łała do życia tajną organizację polityczną zwaną „Promotorami”. Po powrocie do kraju „promotorzy” zyskiwali na popularności w kręgach stołecznej biurokracji.

Ugrupowanie od początku miało charakter kadrowy. Na jego nieformalnego przy-wódcę wyrósł wykształcony na Sorbonie prawnik Pridi Banomyong (późn. Luang Pradit Manutham). Trzon grupy stanowili młodzi urzędnicy i ofi cerowie – tacy jak Luang Phibunsongkram (wł. Plaek Khittasangkha, znany jako Phibun), Luang Thatsanainiyomsu’k (wł. Thatsanai Mitphakdi) czy Prayun Phamonmontri. Oparty na „szcześciu zasadach” program „Promotorów” był niezwykle mglisty. Członko-wie grupy otwarcie głosili, że obalenie monarchii absolutnej i demokratyzacja życia politycznego powinny położyć kres nadużyciom. Zwracali uwagę na konieczność umacniania suwerenności ludu, rozbudowy systemu powszechnego szkolnictwa i podniesienia bezpieczeństwa kraju. Program nie wskazywał jednak, w jaki sposób osiągnąć tak ambitnie formułowane cele.

11 Benjamin A. Batson, Siam’s Political Future…, ss. 13–41.

12 Rozważania nad powołaniem bardziej reprezentatywnego ciała doradczo-ustawodawczego wyni-kały także z chęci zrównoważenia rosnących wpływów w sferze administracji publicznej i polityki przez Chińczyków. Prajadhipok przeforsował ostatecznie utworzenie Kammakan Ongmontri – 40-osobowe-go, mianowanego przez siebie komitetu, który miał debatować nad wskazanymi, ważnymi dla państwa kwestiami. Mimo że w jego skład włączono przedstawicieli elity urzędniczej i dowódców wojskowych, niejasno sprecyzowane kompetencje tego organu sprawiały, że nigdy nie uległ on błyskawicznej margi-nalizacji. Benjamin A. Batson, Siam’s Political Future: Documents from the End of the Absolute Monar-chy, Data Paper nr 96, Cornell University Press, Ithaca 1974, s. 48; Sonthi Techanan, Phaenphathana Kanmu’angpai Su Kanpokkhrong rabop Prachathipatai tam Naew Phraratchadamri khong Phrabatso-mdet Phrapokklaochaoyuhua, Kasetsart University, Bangkok 1976, s. 165; Henri C. van der Mandere, Het tegenwoordige Siameesche Koninkrijk, „De Indische Gids”, 51/1929, ss. 919–936.

Rewolucja biurokratyczna i konstruowanie „państwowego” narodu 151

Sytuacja „Promotorów” zmieniła się w drugiej połowie 1931 roku, kiedy do spi-sku przystąpiła grupa wpływowych ofi cerów z elitarnych oddziałów sił zbrojnych¹³. O przystąpieniu do antymonarchicznego sprzysiężenia nie decydowały bynajmniej względy ideologiczne. Ofi cerowie dawali wyraz swojemu niezadowoleniu z polityki personalnej w wojsku. Odczuwali osobistą niechęć do króla w związku z pomijaniem ich na listach awansów i powrotem do faworyzowania przedstawicieli dworu. Byli też coraz bardziej sfrustrowani gwałtownym spadkiem dochodów i faktycznym brakiem perspektyw poprawy sytuacji ekonomicznej swych rodzin w warunkach pogłębiają-cego się kryzysu¹⁴. To właśnie na nich, a nie na grupie idealistów Pridiego spoczął główny ciężar przeprowadzenia planowanego zamachu. W nocy 23 czerwca 1932 roku odcięto komunikację telefoniczną w mieście. Pod fałszywym pretekstem tłumie-nia chińskich zamieszek zmobilizowano jednostki marynarki wojennej. Kanonierki zajęły pozycje naprzeciwko pałacu księcia Boriphata, który pod nieobecność króla przebywającego w tym czasie na wypoczynku w Huahin, pełnił funkcję regenta. Ran-kiem następnego dnia zbuntowane oddziały wojskowe dokonały aresztowań wśród członków rządu, zatrzymanych w sali tronowej w charakterze zakładników¹⁵.

Ogłaszając powstanie nowej Partii Ludowej (Khana Ratsadon), „Promotorzy”

wydali proklamację informującą zaskoczonych mieszkańców Bangkoku o motywach swego postępowania. Napisany osobiście przez Pridiego dokument był utrzymany w mocno antyrojalistycznym tonie. Zawierał ostre słowa zarówno pod adresem Pra-jadhipoka, jak i całej dynastii Chakri:

Kiedy obecny król wstępował na tron, ludzie wierzyli, że zapewni sprawiedliwe rządy. Ich na-dzieje zostały zawiedzione. Król panował nierozważnie i pozwolił krajowi popaść w ruinę […].

Rządy sprawowane w imieniu króla, który stoi ponad prawem, nie mogły przynieść ludowi nic dobrego […]. Lud traktowano wręcz jak służbę, jak niewolników, a nawet jak zwierzęta […].

Zamiast pomagać ludowi, władza wyzyskiwała go […], a król lekką ręką wydawał miliony ściągane od ubożejących poddanych¹⁶.

Tekst dokumentu kończył się następującym stwierdzeniem:

13 Wśród nich zastępca inspektora wojsk artyleryjskich Phot Phahonyothin (właśc. Phraya Phahon-phonphayuhasena lub w skrócie Phraya Phahon) i Thep Phanthumasaen (właśc. Phraya Songsuradet) odpowiedzialny za szkolenia w Akademii Wojskowej.

14 Virginia Thompson, Thailand, the New Siam, Paragon Book Reprint, New York 1967, ss. 64–65;

Benjamin A. Batson, recenzja książki: Thawatta Mokaraponga, History of the Thai Revolution: A Study in Political Behavior, „Journal of Southeast Asian Studies” 61/1973, ss. 193–195; tenże, End of the Absolute..., ss. 293–294; Robert de Lapomarede, The Setting of the Siamese Revolution, „Pacifi c Affa-irs”, 7/1934, ss. 251–259; Phra Sarasas, My Country Thailand. Its History, Geography and Civilization, Maruzen, Tokyo 1943, ss. 223–231.

15 Thawatt Mokarapong, History of the Thai Revolution: A Study in Political Behavior, Chaler-mnit, Bangkok 1972, ss. 230–235; Thak Chaloemtiarana (red.), Thai Politics, Extracts and Documents 1932–1957, The Social Science Association, Bangkok 1978, ss. 4–93.

16 Dokument zawierający zdecydowane potępienie władzy królewskiej był wzorowany na innych tego typu tekstach pisanych przez wykształconych na Zachodzie ofi cerów, którzy w podobny sposób wprowadzili władzę konstytucyjną w Turcji. Kenneth Landon, Siam In Transition, Greenwood Press, New York 1968, ss. 11–12; Great Britain…, s. 371.

Zrozumcie, że kraj ten nie należy do króla, lecz do ludu. Kiedy nasi przodkowie walczyli z wro-gami o utrzymanie narodowej niepodległości, władcy jedynie korzystali z owoców ich walki, na które nie zasłużyli¹⁷.

Radykalne hasła zawarte w dokumentach spiskowców miały na celu zmobili-zowanie masowego poparcia społecznego dla rewolucji. Odzwierciedlały też tłu-mione, gorzkie resentymenty wobec monarchii, od dawna narastające w części społeczeństwa tajskiego. Mieszkańcy Bangkoku zareagowali jednak na czerwcowe wydarzenia na ogół wstrzemięźliwie, oczekując reakcji sił odsuniętych od władzy.

Sami zamachowcy wkrótce wycofali się z najbardziej krańcowych żądań. Król zo-stał formalnie zaproszony przez „Promotorów” do powrotu do stolicy w charakte-rze konstytucyjnego monarchy. Po krótkim wahaniu Prajadhipok zdecydował się przyjąć propozycję spiskowców¹⁸. 26 czerwca przywódcy Partii Ludowej spotkali się z królem. Pridi formalnie przeprosił go za sformułowania zawarte w deklaracji, a w zamian król ułaskawił wszystkich zamachowców. W rezultacie podjętych ne-gocjacji wszyscy zakładnicy zostali zwolnieni, symbolizujący zaś ancien régime książę Boriphat został zmuszony do wyjazdu za granicę. Równocześnie Prajadhipok przyjął ograniczenia, jakie nakładał na niego projekt pierwszej w dziejach Syjamu tymczasowej ustawy konstytucyjnej. Na jej mocy Najwyższa Rada Stanu i Rada Państwa ulegały rozwiązaniu, a cała władza ustawodawcza przechodziła w ręce po-wołanego przez króla 70-osobowego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych¹⁹. Jego członkowie zostali wybrani z grona osób rekomendowanych przez Partię Ludową. Na pierwszej sesji zgromadzenie powołało na swego przewodniczącego radykalnego prawnika Phraya Manopakorna i wyłoniło 14-osobowy komitet wy-konawczy, który rozpoczął prace nad przygotowaniem nowego projektu konstytu-cji. Powołany 29 czerwca rząd zainicjował realizację głębokich reform. Zniesiono kontrowersyjne podatki od wynagrodzeń urzędniczych, zastępując je powszechnym podatkiem dochodowym²⁰. W wojsku przeniesiono na emeryturę niemal wszyst-kich wyższych ofi cerów i generałów, aby otworzyć drogę do kariery organizatorom zamachu i ich sympatykom. Członkowie rodziny królewskiej mieli stać „ponad po-lityką”, co w praktyce oznaczało dla nich zakaz piastowania wyższych stanowisk w administracji publicznej i wojsku. Punkt ciężkości władzy państwowej przesuwał się tym samym wyraźnie z dworu i arystokracji ku biurokracji, urzędnikom pań-stwowym i wojsku²¹. Prócz instytucjonalnego wymiaru związanego z utratą

faktycz-17 Thawatt Mokarapong, History of the Thai..., s. 245.

18 Część doradców Prajadhipoka sugerowała mu marsz na stolicę, król zdecydował jednak inaczej.

Chula Chakrabongse, The Twain Have Met, or An Eastern Prince Came West, Foulis, London 1956, s. 161; Suwannathat-Pian Kobkua, Kings, Country and Constitutions: Thailand’s Political Development 1932–2000, Routledge Curzon, Richmond 2003, ss. 46–58.

19 Prida Wacharangkun, Phrapokklao kap Rabop Prachathipatai, Phranakhon Printers, Bangkok 1977, s. 130; Jürgen Rüland, Clemens Jürgenmeyer, Michael H. Nelson, Patrick Ziegenhain, Parlia-ments and Political Change in Asia, Institute of Southeast Asian Studies, Singapore 2005, ss. 34–35.

20 „La Revue du Pacifi que”, 8–9/1932, s. 576.

21 Thiopawan Chiamthirasakun, Pathomthat thang kan muang khong Pridi Phanomyong [Funda-mentalne poglądy polityczne Pridi Phanomyonga], Aksonsan, Bangkok 1988, s. 145.

Rewolucja biurokratyczna i konstruowanie „państwowego” narodu 153

nej władzy monarchia poniosła uszczerbek w sferze symbolicznej. Król ostatecznie tracił swój boski charakter. W tajskiej prasie pojawiły się po raz pierwszy liczne artykuły publicznie atakujące rozmaitych członków rodziny królewskiej²².

Zdobycze bezkrwawej rewolucji zostały potwierdzone w promulgowanej 10 grudnia 1932 roku pierwszej w historii kraju konstytucji. Wprowadzała ona za-sady ustrojowe przeniesione wprost z Europy, ze szczególnym uwzględnieniem mo-delu brytyjskiego. Władza ustawodawcza miała należeć do 156-osobowego Zgroma-dzenia Ludowego, władza wykonawcza zaś do 20-osobowej Rady Państwa (rządu).

Król tracił wpływ na kształt polityki państwowej, choć w nowej ustawie zasadniczej zdawkowo wzmiankowano, że monarchia pozostaje „świętym i nienaruszalnym fun-damentem państwa”²³.

W nowym parlamencie i rządzie, całkowicie zdominowanymi przez Partię Lu-dową, już na początku 1933 roku zaczęły się ujawniać poważne rozbieżności po-między radykalnymi idealistami skupionymi wokół Pridiego i konserwatystami związanymi z Phrayem Manopakonem i Phrayem Songsuradetem. Powstały one przede wszystkim w wyniku dyskusji toczącej się wokół kontrowersyjnego, inspi-rowanego częściowo ideologią komunistyczną, projektu przebudowy gospodarczej kraju. Przygotowany przez Pridiego plan zawierał między innymi kolektywizację rolnictwa i nacjonalizację przemysłu. Spory w łonie Partii Ludowej doprowadziły do kilku poważnych kryzysów rządowych i oskarżania radykałów o prokomuni-styczne sympatie, a nawet o zdradę stanu oraz spiskowanie z sowiecką Rosją i Trze-cią Międzynarodówką²⁴.

Co więcej, zdobycze biurokratycznej rewolucji wcale nie były takie pewne.

W 1933 roku zwolennicy ancien régime’u podjęli próbę restauracji dawnego porząd-ku. 11 października zbuntowane oddziały wojskowe pod kierunkiem byłego ministra wojny księcia Boworadeta ruszyły na stolicę²⁵. Rebelianci opanowali lotnisko i

po-22 Zob. np. „Bangkok Times”, 18 lipca 1932; Department of State, American Consular Reports, 892/83 z 3 sierpnia 1932.

23 Thanet Aphornsuvan, The Search for Order: Constitutions and Human Rights in Thai Political History, Bangkok grudzień 2001, materiały z konferencji: Constitutions and Human Rights in a Global Age: An Asia Pacifi c Perspective, ss.12–13; Eiji Murashima, Democracy and the Development of Poli-tical Parties in Thailand, 1932–1945, [w:] Eiji Murashima, Nakharin Mektraiarat, Somkiat Wanthana (red.), The Making of Modern Thai Political Parties, Institute of Developing Economies, Tokyo 1991, ss. 6–25; Paul M. Handley, The King Never Smiles, Yale University Press, New Haven 2006, s. 34;

Robert B. Albritton, Thawilwadee Bureekul, Developing Democracy under a New Constitution in Tha-iland, National Taiwan University and Academia Sinica Asian Barometer Project Offi ce Working Paper

Robert B. Albritton, Thawilwadee Bureekul, Developing Democracy under a New Constitution in Tha-iland, National Taiwan University and Academia Sinica Asian Barometer Project Offi ce Working Paper