Walka z komunistycznym zagrożeniem

W latach 50. Azja Południowo-Wschodnia stawała się głównym teatrem zimnej wojny. Jeszcze w marcu 1947 roku prezydent Truman proklamował amerykańską doktrynę blokowania komunizmu i wspierania państw zagrożonych jego ekspan-sją²³. Komunizm wygrał w Chinach i Korei Północnej oraz umocnił swe przyczółki w Wietnamie, w Indonezji i na Malajach. Tajlandia – niedawny przeciwnik z czasów drugiej wojny światowej – stawała się coraz bardziej pożądanym sprzymierzeńcem Waszyngtonu. Przezwyciężając początkowe opory ideologiczne, w styczniu 1950 roku Stany Zjednoczone rozpoczęły negocjacje z tajskimi przywódcami wojskowy-mi. Rząd w Bangkoku bez zbędnej zwłoki zaaprobował wysłanie swych oddziałów

23 Bamrungsuk Surachart, United States Foreign Policy…, s. 40.

W poszukiwaniu nowej defi nicji państwa narodowego 189

do Korei, aby wesprzeć tam kontyngent amerykański. W zamian Stany Zjednoczone zadeklarowały pomoc w uzbrojeniu i sprzęcie dla tajskiej armii²⁴. Waszyngton wspie-rał rozbudowę straży granicznej, sił policyjnych i wywiadu wojskowego. Po bezpo-średnim zaangażowaniu się Amerykanów w konfl ikt indochiński Tajlandia była też wykorzystywana jako głębokie zaplecze i baza prowadzonych przez nich operacji wojskowych. W marcu 1962 roku Stany Zjednoczone udzieliły też Tajlandii traktato-wych gwarancji pomocy w razie zagrożenia komunistycznego²⁵.

Eskalacja konfl iktu indochińskiego nie pozostawała bez wpływu na wewnętrzną sytuację w państwie. W kraju coraz większą sympatią społeczeństwa zaczynały się cieszyć środowiska skrajnej, rewolucyjnej lewicy. Wsparcie ideologiczne i material-ne udzielamaterial-ne im przez Hanoi, Vientiamaterial-ne czy Pekin przyczyniało się do dynamiczmaterial-nego rozwoju ugrupowań komunistycznych. Tradycja ruchu komunistycznego w Tajlan-dii była starsza i sięgała okresu międzywojennego. W 1923 roku w Bangkoku roz-począł działalność oddział Komunistycznej Partii Chin. Przez kolejne lata skrajna lewica była niemal całkowicie związana ze stołecznymi środowiskami chińskiego proletariatu. Mimo że w 1942 roku powołano do życia niezależną Komunistyczną Partię Tajlandii, była ona od początku ugrupowaniem kadrowym, niecieszącym się znaczniejszym poparciem społecznym. Zjednoczenie obydwu partii po zwycięstwie rewolucji w Państwie Środka umocniło jedynie przekonanie o etnicznym, chińskim obliczu ruchu komunistycznego w Tajlandii. Partią targały wewnętrzne spory i roz-łamy w kwestii wyboru strategii rewolucyjnej. Do końca lat 40. ruch poszukiwał swej szansy w dążeniu do miejskiej rewolucji proletariackiej zgodnie z linią Kom-internu. Później, zwłaszcza po opublikowaniu pamfl etu Udoma Srisuwana, wskazu-jącego na „półfeudalny i półkolonialny charakter państwa”, w kierownictwie partii zaczął przeważać maoistowski w charakterze pogląd o forsowaniu rewolucji chłop-skiej²⁶. Represje władz w połowie lat 50. doprowadziły jednak do niemal zupeł-nego rozbicia struktur partyjnych. Dopiero eskalacja konfl iktu indochińskiego na-dała tajskiemu ruchowi komunistycznemu nową dynamikę. W Laosie i Wietnamie powstały pierwsze obozy szkoleniowe Komunistycznej Partii Tajlandii, z południa Chin rozpoczęto nadawanie audycji „Głos ludu Tajlandii”, a po utarczce z policją 7 sierpnia 1965 roku w Nakhon Phanom ofi cjalnie proklamowano rozpoczęcie woj-ny partyzanckiej.

24 W styczniu 1951 roku Stany Zjednoczone powołały w Bangkoku Wojskową Komendę Doradczą, która miała się zająć koordynacją amerykańskiej pomocy wojskowej i szkoleniem oddziałów tajskich.

W ciągu kolejnych dwóch lat pomoc amerykańska dla Tajlandii wzrosła do kwoty stanowiącej 2,5-krot-ność dotychczasowego budżetu obronnego kraju. W latach 1951–1972 całkowita amerykańska pomoc wojskowa sięgnęła kwoty 1 147 mln dolarów. Kolejne 92 mln przeznaczono na rozbudowę sił policyj-nych i straży granicznej, 530 mln zaś na projekty infrastrukturalne w ramach USAID, w większości również o charakterze wojskowym.

25 Bamrungsuk Surachart, United States Foreign... s. 121.

26 Pierwszą pracą dowodzącą wyższości strategii rewolucji chłopskiej był wydany w 1930 roku w Bangkoku pamfl et Mao Zedonga, formalnie odnoszący się do sytuacji w Chinach, w którego tłuma-czeniu dokonano jedynie zmiany nazwy państwa na Syjam. Chutima Gawin, The Rise and Fall of the Communist Party of Thailand 1973–1987, University of Kent, Canterbury 1990, s. 11.

Trudno jednoznacznie oceniać działalność komunistycznej partyzantki w katego-riach ściśle narodowych. Rząd i armia określały wprost oddziały partyzanckie jako

„twór zupełnie obcy”, inspirowany przez Komunistyczną Partię Tajlandii zdomino-waną przez Chińczyków. Wskazywano na zagraniczne, sięgające do Pekinu źródła fi nansowania działalności ugrupowania. Dowodzono ścisłych związków, często per-sonalnych, grup bojowych z działającymi na terenie Laosu Pathet Lao i wietnamskim Viet Minhem. Na taką ocenę sytuacji nakładał się dodatkowo fakt, iż obszar dzia-łalności partyzantki początkowo był ograniczony niemal wyłącznie do etnicznych terenów Isaanu. Znaczna część bojowników rekrutowała się z plemion górskich za-mieszkujących pogranicze z Birmą i Kambodżą. Na terenie Laosu tajscy komuniści zbudowali sieć własnych centrów szkoleniowych i magazynów oraz główne bazy wypadowe do prowadzenia operacji przeciwko siłom rządowym.

Jeszcze w 1968 roku generał Saiyud Kerdphon, jeden z głównych architektów zwalczania partyzantki komunistycznej, wyjaśniał:

Komunizm jest obcy naszym wewnętrznym procesom politycznym, [...] wieś tajska jeszcze w latach 50. stanowiła przykład zakorzenionych w naszej kulturze i tradycji harmonii i to-lerancji [...], wierzymy w lojalność naszych chłopów oraz w to, że z właściwym poparciem i motywacją będą zdolni zorganizować się przeciwko komunistycznemu terrorowi i obcej dzia-łalności wywrotowej²⁷.

Rząd tajski wierzył, że najlepszą strategią walki z komunistami będzie zamknię-cie granic i izolowanie działających na terenie kraju lokalnych grup partyzanckich.

Głównodowodzący armii tajskiej generał Praphat uważał, że pokonanie obcej i po-zbawionej oparcia w społeczeństwie partyzantki nie powinno zająć więcej niż sześć miesięcy. Rząd w Bangkoku znacznie zwiększył liczbę oddziałów stacjonujących wzdłuż granicy. Rozpoczęto szeroko zakrojoną akcję aresztowań działaczy komuni-stycznych na terenie całego kraju²⁸. Patrole straży granicznej na północnym wscho-dzie przeprowadzały doraźne egzekucje podejrzanych. Wiele wsi zostało zbom-bardowanych ładunkami z napalmem. W 1961 roku rządowi udało się aresztować jednego z czołowych przywódców partyzanckich Khrong Chandawona, który został następnie osądzony i publicznie stracony w rodzinnym Sakon Nakhon.

Niemniej rosnące w siłę na przełomie lat 60. i 70. oddziały partyzanckie świad-czyły o znaczącym poparciu, jakim cieszyli się komuniści na wiejskich obszarach północy i północnego wschodu. Zupełnie nie potwierdzała się też teza o obcych inspiracjach partyzantki. Dynamiczny rozwój gospodarczy kraju niósł z sobą pogłę-biające się dysparytety w rozwoju regionalnym i nierówności w podziale dochodów.

Wiele tradycyjnych gospodarstw chłopskich nie było w stanie podołać konkurencji ze strony stosujących nowoczesne metody uprawy przemysłowych farm i plantacji.

27 Chutima Gawin, The Rise and Fall…, s. 47; Peter A. Jackson, Thai Buddhist Identity: Debates on the Traiphum Phra Ruang, [w:] Craig J. Reynolds, National Identity…, s. 205; Kerdphol Saiyud, The Struggle for Thailand: Counter Insurgency 1965–1985, Research Center, Bangkok 1986, s. 22.

28 Kerdphon Saiyud, The Struggle…, ss. 23–33; Chai-Anan Samudavanija, Kusuma Snitwongse, Su-chit Bunbongkarn, From Armed Suppression to Political Offensive, Chulalongkorn University, Bangkok 1990, ss. 53–58.

W poszukiwaniu nowej defi nicji państwa narodowego 191

Setki tysięcy tajskich wieśniaków musiały poszukiwać szczęścia w miastach. Na prowincji narastało niezadowolenie. Brutalność władz budziła opór i chęć odwetu.

Do 1969 roku dowództwo wojskowe klasyfi kowało 35 ze wszystkich 71 prowincji jako „obszary zagrożone komunizmem”. W styczniu 1969 roku partyzanci powo-łali do życia Ludową Armię Wyzwolenia Tajlandii, której liczebność w 1974 roku przekroczyła 8000 żołnierzy. W połowie lat 70. partyzanci kontrolowali już 412 tzw. wyzwolonych wsi. Próby przejęcia inicjatywy przez tajskie siły bezpieczeń-stwa nie dawały pożądanych rezultatów. Władze nie doceniały siły komunistyczne-go powstania i stopnia poparcia, jakim cieszyło się ono wśród miejscowej ludności.

Chłopi na prowincji od lat buntowali się przeciwko płaceniu podatków i walczyli o prawo do ziemi. Do partyzantów przyłączały się całe wioski wrogo nastawione do „intruzów ze stolicy”²⁹. Ulotki i odezwy Komunistycznej Partii Tajlandii często odwoływały się zresztą do poczucia przynależności do małej ojczyzny – ban – któ-rej mieszkańcy toczyli sprawiedliwą wojnę z państwem – muang. W jednej z nich czytamy:

To nasi przodkowie, chłopi, zasadzili tu pierwsze drzewo kokosowe, karczowali dżunglę, upra-wiali pierwsze pole ryżowe i założyli pierwszy sad. Ale opresyjny system kapitalistycznego państwa tajskiego doprowadził do zniszczenia dorobku naszych przodków³⁰.

Komuniści na prowincji byli często postrzegani jako mitologiczne „duchy opie-kuńcze” (nakleng) gotowe do wybawiania wiejskiej wspólnoty z opresji. Stawiając czoła wojskowym patrolom, policyjnym nadużyciom i wszechwładzy urzędników, partyzanci wyrastali na lokalnych bohaterów³¹.

Mimo zaciętej debaty toczącej się nad strategią militarnego zwalczania ruchu partyzanckiego władze w Bangkoku pozostawały praktycznie bezsilne wobec sił ko-munistycznych. Większych rezultatów nie przynosiły ani ekspedycje karne przepro-wadzane przez wojsko, ani eksperymentowanie z powoływaniem lokalnych antyko-munistycznych milicji w ramach tzw. Ochotniczego Programu Samoobrony (Or Por Por), ani nawet wydatna pomoc ze strony powołanego w Bangkoku amerykańskiego Dowództwa Zwalczania Operacji Komunistycznych (Communist Suppression Ope-rations Command – CSOC)³².

Co gorsza dla stabilności sytuacji w państwie, na scenie politycznej Tajlandii po-jawiały się coraz to nowe grupy opozycyjne. Dynamiczny rozwój gospodarczy siłą rzeczy przyczyniał się do względnego poszerzenia się sfery wolności. Przedsiębiorcy stawali się coraz mniej zależni od swych „sprzymierzeńców” w aparacie admini-stracyjnym. Coraz mniej chętnie godzili się na płacenie nieformalnych „podatków”

i łapówek swoim patronom politycznym. Dążyli do powiększenia zakresu własnych wpływów, aby swobodniej kształtować sferę swej działalności. Wielu z nich od

po-29 Ruth T. McVey, Change and Consciousness In a Southern Countryside, [w:] H. Brummelhuis, J.H. Kemp (red.), Strategies and Structures in Thai Society, University of Amsterdam, Amsterdam 1984, s. 134.

30 „Bangkok Post”, 19 sierpnia 1994.

31 Ruth T. McVey, Change and Consciousness…, s. 130; Kerdphon Saiyud, The Struggle…, s. 77.

32 Kerdphon Saiyud, The Struggle…, s. 229.

czątku lat 60. powątpiewało, czy dyktatorskie metody władzy i stosowanie represji stanowią najlepszy sposób kanalizowania napięć w dynamicznie zmieniającym się społeczeństwie. W miejskich środowiskach studenckich, podobnie jak w Europie, narastał ruch kontestacji. Znaczna część młodzieży studiującej na stołecznych uczel-niach pochodziła ze środowisk wiejskich. Po raz pierwszy w historii ukończenie szkoły wyższej nie gwarantowało już jednak absolwentom kariery w administra-cji. Tworzyli oni kolejną, obok chłopów, kategorię osób społecznie wykluczonych i zmarginalizowanych. Stanowili też grupę, która z łatwością mogła rzucić wyzwa-nie biurokratycznemu absolutyzmowi i wojskowej dyktaturze. Rosło przekonawyzwa-nie, że przymierze grup opozycyjnych w Tajlandii przyniesie nieuchronne załamanie stare-go porządku.

Rządzący krajem powoli zaczynali zdawać sobie także sprawę z faktu, iż zaistnia-ła sytuacja oznacza nie tylko kryzys legitymizacji wzaistnia-ładzy, ale także może prowadzić do poważnego kryzysu państwa i w konsekwencji do chaosu. Po raz kolejny w celu odwrócenia tego procesu władze postanowiły uciec się do ideologii narodowej, tym razem wykorzystującej głównie nośne hasła rozwoju społecznego i demokratyzacji kraju.

Po dojściu do władzy w 1957 roku marszałek polny Sarit Thanarat wielokrotnie zwracał uwagę na niekorzystne skutki erozji ideologii narodowej i niedostateczne krzewienie nacjonalistycznej dumy pośród obywateli. Niemal natychmiast po prze-jęciu władzy Sarit ponownie powierzył rolę naczelnego ideologa państwa Luangowi Wichitowi Wathakanowi. Wathakan – główny twórca koncepcji tajskiego narodu z lat 30. – spędził kilkanaście lat w służbie dyplomatycznej. Na krótko przed śmier-cią w 1962 roku, sprowadzony z placówki w Londynie, zdążył jeszcze wytyczyć zasadniczy kierunek nowej myśli narodowej na najbliższe lata³³. Wichit powracał do absolutystycznej ideologii tajskiego państwa narodowego zbudowanego według dawnej koncepcji Vajiravudha. Mimo że Wichit napisał serię politycznych sztuk teatralnych pod wspólnym tytułem Potęga i chwała, upamiętniających króla Ramę Khamhaenga z Sukhotai, sny o powrocie do tajskiego imperium zostały po cichu zarzucone.

Jeśli uda nam się zbudować naród w sercach ludzi – pisał Wichit – w taki sam sposób, w jaki komuniści sprawili, że ludzie wierzą w komunizm jak w religię, to nie powinniśmy się martwić, że nasze państwo wpadnie w ręce komunistów³⁴.

Podobnie jak w latach 30. Wichit nadal widział armię jako mityczną projekcję wojowniczego narodu tajskiego. Wojsko miało stanowić pośrednika pomiędzy „bo-ską” władzą króla a poddanymi. Miało również odgrywać zasadniczą rolę w jedno-czeniu wszystkich obywateli wokół władcy reprezentującego mistyczny duch naro-dowy i ideę „tajskości” (khwam pen thai)³⁵. Wichit zaznaczał, że moralne prawo

33 Scott Barmé, Luang Wichit..., s. 4.

34 Saichon Sattayanurak, Chat thai lae khwam pen thai doi luang Wichit Wathakan [Tajski naród i tajskość według Luang Wichita Wathakana], Sinlapa Watthanatham, Bangkok 2002, s. 151.

35 Somkiat Wanthana, The Politics of Modern Thai Historiography, Monash University, mimeo, Melbourne 1986, ss. 338–348.

W poszukiwaniu nowej defi nicji państwa narodowego 193

armii do przewodzenia narodowi (amnat ku tham) opiera się nie tylko na monopolu stosowania przemocy fi zycznej³⁶. Wojsko miało być szczególnym rodzajem politycz-nej kasty wyróżniającej się na wpół religijnym

[…] szacunkiem narodu, [który] odrzucając wszelkie uprzedzenia, jest w stanie dostrzec, że żołnierze są jedynymi obywatelami [prachakorn] o czystych i pełnych odwagi sercach [jit jai saad] porównywalnych jedynie z sercami mnichów buddyjskich [...]. Tak jak nie dziwiło niko-go, że tylko żołnierze w trudnych czasach stawali na czele narodu, nie powinno dziwić, że dziś na czele narodu staje premier, który jest żołnierzem³⁷.

W ślad za Wichitem Sarit głosił pogląd, że pracownicy administracji i żołnierze najlepiej nadają się do rządzenia ze względu na „brak osobistych interesów cechują-cych klasę polityczną”. Ich decyzje miały się charakteryzować „bezstronnością, spra-wiedliwością i kompetencją oraz heroicznym pojmowaniem woli narodu”³⁸. O ile w latach 30. wojsko usprawiedliwiało swą polityczną rolę ośrodka jednoczącego obywateli koniecznością obrony narodu przed niebezpieczeństwem zewnętrznym, o tyle w okresie powojennym nacisk kładziono na zagrożenia wewnętrzne:

Gdy konieczne jest utrzymanie wewnętrznego bezpieczeństwa […], imperatywem staje się po-wierzenie wojsku zadania uspokojenia sił destabilizujących państwo. Wojsko nie może w tej sytuacji stronić od aktywności politycznej³⁹.

Koncepcja wojskowej oligarchii nie była jednak na tyle nośna, by zintegrować wokół siebie wszystkich Tajów. Podobnie jak twórcy rewolucji 1932 roku, Sarit sta-rał się posługiwać pojęciem demokracji – w jego opinii łatwiejszym do przyjęcia przez wszystkich, zwłaszcza w dobie radykalizacji nastrojów społecznych. Lektu-ra tekstów Nakharina MektLektu-raiaLektu-rata i Kriangsaka Chetphathanuana pozwala nam na odtworzenie toczącego się dyskursu na temat Saritowskiej formuły demokracji⁴⁰. De-mokracja miała, w opinii rządzących, stanowić przede wszystkim sposób na „pene-trację prowincji” oraz ożywienie relacji pomiędzy narodem a państwem i jego insty-tucjami. W ten sposób sama istota demokracji stawała się mniej ważna, podstawowe znaczenie zaś zyskiwał jej czysto instrumentalny wymiar.

Ówczesny minister spraw wewnętrznych – generał Praphat Charusathiena – uznając konieczność wprowadzenia do Tajlandii „ideologii cywilizowanego świata”

(tj. demokracji), głosił pogląd, że można tego dokonać jedynie na drodze stopniowe-go procesu, ściśle kontrolowanestopniowe-go przez klasę urzędniczą, która miała stać na straży (philiang) stabilności kraju. Praphat nie wyobrażał sobie demokracji w oderwaniu od

36 Chalermkiet Phiu-nual, Prachathippatai baeb Thai: khwamkhit thang kanmuang khong thahan thai 2519–2529 [Tajski styl demokracji: myśl polityczna tajskich wojskowych 1976–1986], Thammasat University, Bangkok 1990, s. 34.

37 Thak Chaloemtiarana, Thailand: The Politics of Despotic Paternalism, Social Science Association of Thailand, Bangkok 1979, s. 157.

38 Tamże, s. 297.

39 Tamże, s. 296.

40 Praphat Charusathien, Ideas on Thai Political Development, Krom kanpokkhrong, Bangkok 1983, ss. 4–25; tenże, Ideas on Thai…, ss. 58–61.

jej służebnej roli wobec narodowej integracji (udomkan khong chat) i przekształcania mas społecznych (muanchon) w posłusznych państwu obywateli⁴¹.

Demokracja w rozumieniu Sarita i jego współpracowników była traktowana – jak zauważają Carol Breckenridge i Peter Van Der Veer – w kategoriach czysto socjo-technicznych

[…] jako zręczny instrument legitymizacji własnej władzy, wyraz solidarności z amerykański-mi sprzyamerykański-mierzeńcaamerykański-mi, selektywne wdrażanie pochodzącej z Zachodu ideologii (nacjonalizm) i technologii (aparat państwa, armia) oraz potencjalna platforma integracji obywateli Tajlandii wokół jakiejkolwiek ideologii⁴².

Jak zauważa Thak Chaloemtiarana, Sarit propagował ideę, że demokratyczna wła-dza wcale nie powinna się kojarzyć z instytucją konkurencyjnych wyborów. Kwestia instytucjonalnej formuły demokracji, jego zdaniem, wynikała z historycznej i kultu-rowej specyfi ki państwa. Oświecony monarcha, rządzący zgodnie z buddyjskimi za-leceniami (aneknikonsomosansamuti), opiekujący się ludem (dulae thuksuk), dbający o interesy narodu i przeciwstawiony instytucji anarchicznych wyborów, w świetle kon-cepcji Sarita miał stanowić prawdziwy ideał systemu demokratycznego⁴³. Demokracja w Tajlandii nigdy nie powinna też być kojarzona z równością – czy to w kategoriach ekonomicznych, czy politycznych – gdyż pożądany stan rzeczy jest taki, że w „pań-stwie rządzą «ludzie wielcy» [phuyai], a «ludzie mali» [phunoi] są im posłuszni”⁴⁴.

Państwo tajskie, zdaniem Sarita, tradycyjnie składało się z trzech jasno wyod-rębnionych elementów – rządu, biurokracji i ludu. Pośród nich to rząd powinien się zajmować uprawianiem polityki, biurokracja wcielaniem jej w życie, lud zaś jej ak-tywną akceptacją. Uzasadniał ten stan rzeczy w sposób następujący:

Jeśli pozwolimy na nieograniczoną walkę polityczną, to doprowadzi ona do załamania się po-rządku i dyscypliny [mai mi rabiapwinai], anarchia [anathipatai] zaś stworzy okazję dyktato-rom do przejęcia władzy i rządzenia w sposób niezgodny z interesem narodowym⁴⁵.

Każda walka polityczna byłaby w sposób oczywisty w sprzeczności z tak rozu-mianym interesem narodowym, zgodnie z przejętą od Vajiravudha organiczną formu-łą narodu jako „jednej wielkiej rodziny”⁴⁶.

Najważniejszą cechą demokracji w rozumienia Sarita było uprawianie przez rząd polityki idącej w parze z interesami narodowymi, „w zgodzie z narodem i dla narodu”⁴⁷. Obejmując ster rządu w 1958 roku, Sarit deklarował:

41 Tamże, ss. 58–61.

42 Phillip Hirsch, Bounded Villages and the State on the Thai Periphery, [w:] tenże (red.), The Thai Village in Perspective: Community and Locality in Rural Thailand, Chiang Mai University, Chiangmai 1993, ss. 39–54.

43 Praphat Charusathien, Ideas on Thai…, ss. 50–55.

44 Tamże, s. 54.

45 Tamże, ss. 58–61.

46 Katherine Bowie, Rituals of National Loyalty: An Anthropology of the State and Village Scout Movement in Thailand, Columbia University Press, New York 1997, s. 136.

47 Patrice de Beer, History and Policy of the Communist Party of Thailand,

„

W poszukiwaniu nowej defi nicji państwa narodowego 195

Rada Rewolucyjna chce doprowadzić ten kraj ku demokracji, ale odpowiadającej tajskiemu charakterowi narodowemu i tajskiej rzeczywistości. Zbuduje demokrację tajską drogą do de-mokracji⁴⁸.

Celem, ku któremu powinna zmierzać polityka, powinno być przede wszystkim zagwarantowanie ładu, pokoju społecznego i rozwoju. W ideach Sarita znajdujemy próbę odpowiedzi na bieżącą sytuację w państwie oraz pragnienie znalezienia al-ternatywy dla zachodniego liberalizmu wprowadzonego do tajskich koncepcji poli-tycznych po rewolucji 1932 roku. Rzecznik rządu Thanet Koman wyjaśniał bardziej dosadnie poglądy Sarita w tej kwestii:

Zasadnicza przyczyna politycznej niestabilności naszego kraju zawsze tkwiła w próbach prze-szczepiania obcych instytucji na nasz grunt bez właściwego przygotowania. [...] Jeśli spojrzy-my na historię naszego państwa, [to zobaczyspojrzy-my, że] naród tajski rozkwitał pod inną władzą, najlepiej odpowiadającą jego potrzebom – władzą nie tyrana […], ale jednoczącego ojca⁴⁹. Z powodu przyrodzonego przywiązania do tradycji i poszanowania zasad patriar-chalnej struktury społecznej Tajowie ze wstrzemięźliwością odnosili się do zachod-nich wzorców demokracji⁵⁰. Rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego nie sprzy-jały też zasady buddyzmu, mające służyć promocji indywidualizmu. Przywiązanie Tajów do swobody miało jednak uczynić z demokracji jedyną skuteczną metodę za-panowania nad żywiołem⁵¹.

Sarit nie miał, w przeciwieństwie do Phibuna, intencji uzurpowania sobie w ten sposób ideologicznej roli króla-ojca narodu. Wprost przeciwnie, starał się częściowo odbudowywać podupadłą instytucję monarchii. Dokonywał natomiast całkiem świa-domie technicznego podziału politycznej roli monarchii, przypisując tradycyjnemu buddyjskiemu władcy pasywną rolę przywódcy duchowego i moralnego, dla siebie rezerwując funkcję symbolu „aktywnego”, modernizującego się narodu. Niezależnie od tego Sarit poniekąd starał się wykreować dla siebie pozycję „ojca narodu” (pho khun), przypominającą tę stworzoną niegdyś przez Wichita dla Phibuna⁵².

Na przełomie lat 50. i 60. koncepcja „tajskiej demokracji” (prachathipatai thai) jako czynnika gwarantującego ład społeczny i odbudowującego spójność narodu sta-ła się głównym elementem rządowej ideologii⁵³. Demokracja w „tajskiej formule”

była pozbawiona swych najważniejszych cech konstytutywnych. Stawała się ideałem ładu i porządku społecznego, integracji narodowej i sprawiedliwych rządów woj-skowych. Stawała się też swoistego rodzaju skrótem myślowym – tak jak skrótem

48 Bowie Katherine, Rituals of National…, s. 157.

49 Patrice de Beer, History and Policy of the Communist Party of Thailand, „Journal of Contempo-rary Asia”, 8/1978, ss. 143–157.

50 Krasuang Mahatthai, The Manual of the Subdistrict…, s. 13.

51 Tamże, s. 12.

52 Peter Jackson, Buddhism, Legitimation and Confl ict: The Political Functions of Urban Thai Bud-dhism, Institute of Southeast Asian Studies, Singapore 1989, ss. 77–78.

53 Andrew Turton, The Current Situation In the Thai Countryside, „Journal of Contemporary Asia”,

53 Andrew Turton, The Current Situation In the Thai Countryside, „Journal of Contemporary Asia”,