Cele przedsiębiorstw

Poprzez cel przedsiębiorstwa rozumieć można „antycypowany przez podmiot działający stan jakichś rzeczy pod pewnymi względami cenny (pożądany) i przez to wyznaczający kierunek i strukturę działania tego podmiotu”¹²⁷. Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa za podstawowy cel jego istnienia uznaje maksymalizację zysku¹²⁸. Na gruncie krytyki¹²⁹ m.in. tego założenia powstały tzw. teorie alternatywne, które akcentowały inne (często komplementarne) cele przedsiębiorstwa. Według teorii menedżerskiej firma nie może być utożsamiana z jednoosobowym przedsiębiorcą-właścicielem, a jest ona raczej koalicją grup podmiotów, które mogą mieć różne cele¹³⁰. Po rozdzieleniu własności od zarządzania przedsiębiorstwa dążą do celów innych niż maksymalizacja zysku. Są nimi cele menedżerów, takie jak: maksymalizacja sprzedaży, która prowadzi do wzrostu wynagrodzenia, maksymalizacja użyteczności dla menadżerów i maksymalizacja wzrostu, które także zapewniają wyższe

125 choć ocena przewagi potencjalnej (potencjału konkurowania) może służyć przewidywaniu przyszłej przewagi rynkowej

126 M. Kachniewska, Uwarunkowania…, op. cit., s. 31.

127 P. Banaszyk, R. Fimińska-Banaszyk, Cele społeczne i systemowe w przedsiębiorstwie, Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu, nr 256, Poznań 1997, s. 16.

128 Maksymalizacja zysku jest celem przedsiębiorstwa także według koncepcji nowej ekonomii instytucjonalnej i zaliczanych do niej teorii agencji, teorii praw własności i teorii kosztów transakcyjnych, więcej patrz: M. Gorynia, Przedsiębiorstwo w nowej ekonomii instytucjonalnej, „Ekonomista” 1999, nr 6, s. 778.

129 P. Drucker twierdzi, że teoria maksymalizacji zysku jest z gruntu fałszywa, ponieważ o sensie biznesu decyduje dążenie do „tworzenia klienteli”. Zysk nie jest racją bytu przedsiębiorstwa, nie jest przyczyną lecz rezultatem osiągnięć danego biznesu, , por. P. Drucker, Praktyka zarządzania, Czytelnik Nowoczesność, AE w Krakowie, Kraków 1998, s. 52, M. Kachniewska, Uwarunkowania…, op. cit., s. 33.

wynagrodzenie i korzyści w kategoriach niepieniężnych, np. prestiż i władzę oraz gwarancję trwałości zatrudnienia. Podobnie jak teoria menedżerska, teoria behawioralna zakłada, że przedsiębiorstwo dąży do osiągnięcia wiązki celów. Uwzględnione zostały tu nie tylko cele menedżerów przedsiębiorstwa, ale cele wszystkich osób związanych z przedsiębiorstwem. Cele te mogą być ze sobą sprzeczne i zmieniać się w czasie. Cele organizacji w ujęciu behawioralnym rozważane są jako wynik ciągłego procesu i uczenia się, dlatego proces ich formułowania nie musi prowadzić do powstania zbioru celów spełniającego kryterium spójności¹³¹. Cele przedsiębiorstw i ocena stopnia ich realizacji różnić się będą w zależności od podmiotu zainteresowanego oceną (interesariusza). Inne cele formułują właściciele przedsiębiorstwa, menadżerowie, klienci czy pracownicy. Kierowanie się wiązką celów w praktyce gospodarczej ze względu na sprzeczność celów może prowadzić do nieskuteczności konkurowania¹³². Konieczne jest więc ustalenie ich hierarchii i wskazanie tych, które są dla przedsiębiorstwa najważniejsze. W efekcie „cele grupy dominującej zarówno władzą, jak i możliwościami jej wykorzystania, są maksymalizowane, natomiast cele pozostałych interesariuszy są wypełniane przez przedsiębiorstwo na określonych satysfakcjonujących poziomach, przy uwzględnieniu siły ich wpływu na cel maksymalizowany”133.

Cele przedsiębiorstw uporządkować można, posługując się kryterium ich ogólności. Według teorii biologicznej najważniejszym celem przedsiębiorstwa jest trwanie w długim okresie czasu¹³⁴. Przetrwanie wymaga zmian w przedsiębiorstwie, które będą dostosowaniem się do zmian otoczenia¹³⁵. Osiągnięcie przewagi konkurencyjnej jest w warunkach gry konkurencyjnej warunkiem sine qua non egzystencji przedsiębiorstwa w średnim i dłuższym okresie¹³⁶. Niżej w hierarchii celów znajdują się cele generalne, które są narzucone przez dominującą w przedsiębiorstwie siłę (grupę), a ich wybór nie stanowi przedmiotu zarządzania¹³⁷. Z celów generalnych przedsiębiorstwa wynikają cele-zadania (cele-środki), czyli strategie całego przedsiębiorstwa określane przez zarząd naczelny przedsiębiorstwa¹³⁸. Celami strategicznymi nazywamy te, które dotyczą zapewnienia korzystnych (pożądanych)

131 M. Gorynia, Przedsiębiorstwo…,op.cit., s. 544.

132 przyjęcie wiązki celów może być potraktowane jako uzasadnienie nietrafionych decyzji. 133 Z. Pierścionek, Strategie konkurencji i rozwoju przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2007, s. 79.

134 Jak twierdzi P. Drucker, „pierwszym obowiązkiem biznesu jest przetrwać” , P. Drucker, Praktyka…, op. cit. s. 62.

135 Szkoła biologiczna za kluczowe pojęcie uznaje homeostazę, rozumianą jako stan równowagi miedzy firmą a otoczeniem. por. T. Gruszecki, Współczesne teorie przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2002.

136 M. Gorynia, Luka…, op. cit., s. 85.

137 Z. Pierścionek, Strategie…,op.cit., s. 80. Są to cele dominującej grupy interesariuszy, zaliczamy do nich ogólnie formułowane cele, takie jak maksymalizacja zysku, wartości, użyteczności menadżerów i in.

138 tamże, s. 81. Jest to pierwszy poziom zarządzania, kolejny poziom stanowią cele jednostek strategicznych oraz cele funkcjonalne.

relacji przedsiębiorstwa ze zmieniającym się otoczeniem w długiej perspektywie czasowej¹³⁹. Podziału celów środków przedsiębiorstwa dokonać można ze względu na ich jakościowy lub ilościowy charakter. Cele o charakterze ilościowym związane są ze wzrostem, a cele jakościowe z rozwojem przedsiębiorstwa. Wzrost może być osiągany poprzez realizację coraz wyżej parametryzowanych celów formułowanych w kategoriach ilościowych¹⁴⁰. Rozwój przedsiębiorstwa jest związany z wdrażaniem innowacji produktowych (doskonalenie produktu) i procesowych.(doskonalenie sposobu organizacji procesu wytwórczego).

Biorąc pod uwagę powyższe, w ramach celów zorientowanych na wzrost i rozwój przedsiębiorstwa, wyróżnić można generowane od wewnątrz cele finansowe i generowane od zewnątrz cele marketingowe (rynkowo-produktowe)¹⁴¹. Do celów finansowych zaliczamy maksymalizację zysku, która umożliwia samofinansowanie i wzrost wartości akcji. Formułuje się w tym zakresie takie cele, jak: utrzymanie istniejącej zyskowności, jej określony wzrost w określonym czasie, osiągniecie pozycji lidera w branży¹⁴². Cele marketingowe (rynkowe) zakładają zdobycie akceptacji klientów i wyróżniającego udziału w rynku. Mogą przybierać one następującą postać: określone tempo wzrostu sprzedaży w poszczególnych grupach produktów, utrzymanie udziału w danym rynku, określony wzrost udziału w rynku, osiągnięcie pozycji lidera rynku, wejście na nowy rynek¹⁴³.

Coraz częściej cele finansowe i rynkowe uzupełniane są o cele zasobowe. Wyrażają one determinację w dążeniu do ciągłego ilościowego i jakościowego rozwoju materialnych i niematerialnych zasobów przedsiębiorstwa, który musi odbywać się przynajmniej równolegle z rozwojem przedsiębiorstwa¹⁴⁴. Cele te rozumiane mogą być jako zbiory konkretnych zamierzeń, działań, zadań i przedsięwzięć, podejmowanych dla osiągnięcia efektów wewnątrz przedsiębiorstwa (np. realizacja programu inwestycyjnego, wdrożenie programu poprawy jakości produktów, kształtowanie kultury organizacyjnej, podnoszenie kwalifikacji pracowników), które będą stanowić właściwą podstawę kreowania instrumentów satysfakcjonowania klientów lepiej niż to czynią konkurenci¹⁴⁵.

Stopień realizacji celów zasobowych pozwala na ocenę potencjału konkurowania (zasobowej przewagi przedsiębiorstwa), natomiast ocena pozycji konkurencyjnej (przewagi rynkowej) związana jest z finansowymi i rynkowymi celami przedsiębiorstwa.

139 R. Haffer, Systemy…, op. cit., s. 14.

140 np. zwiększenie przychodów ze sprzedaży o 5%, wzrost udziału w rynku o 10%, patrz. R. Haffer,

Systemy…op. cit., s. 15.

141 R. Haffer, Systemy…op.cit., s. 15, Z. Pierścionek, Strategie… op. cit., s. 81. 142 Z. Pierścionek, Strategie…, op. cit., s. 82.

143 tamże, s. 81

144 R. Haffer, Systemy…,op. cit., s. 17. 145 tamże, s. 17.