Metoda badawcza

Dla osiągnięcia celu pracy zastosowano metodę studiów przypadku w jej szczególnej postaci, jaką jest metoda testowania teorii w oparciu o wielokrotne studia przypadków (theory-testing sample case study)⁶⁵⁴. Yin zdefiniował studia przypadków jako „empiryczne dochodzenie, w którym liczba zmiennych przekracza liczbę danych”⁶⁵⁵. Analiza, w ramach tej metody, prowadzona powinna być z wielu perspektyw, co pozwoli odkryć i zrozumieć różne aspekty

653 W toku badania zastosowano także metody pomocnicze, takie jak: metoda sondażu, metoda statystyki opisowej, analiza korelacyjna.

654 Status analizy studiów przypadku jako metody prowadzenia badań naukowych nie jest jednoznaczny. Niektórzy badacze odnoszą się do niej entuzjastycznie i wskazują, że jest to metoda idealna w zakresie praktycznych nauk społecznych R. K. Yin, Application of case study research, Applied Social Research Methods Series, vol. 34, SAGE, Newbury Park, 1993, W. Tellis, Application of a Case Study Methodology, „The Qualitative Report” 1997, vol. 3, no. 3, www.nova.edu/ssss/QR/QR3-3/tellis2.html data dostępu: 11.12.2010 r. Inni, zwykle broniący klasycznie pozytywistycznego zajmowania się nauką, odnoszą się do badania przypadków bardziej krytycznie, krytyka najczęściej dotyczy ograniczonej liczby badanych

przypadków, co uniemożliwia uogólnienie wyników na badana populacje, więcej m.in. w: S. K. Soy, The case

study as a research metod. Unpublished paper, University of Texas, Austin 1997.

badanego zjawiska⁶⁵⁶. Szczegółowość analizy powoduje, że liczba badanych obiektów powinna być ograniczona. Metoda studiów przypadku może być zastosowana zarówno do rozwiązywania praktycznych problemów biznesowych, jak i do tworzenia lub testowania teorii ekonomicznych⁶⁵⁷. Eisenhardt podkreśla, że jest to właściwa metoda badawcza szczególnie wtedy, gdy podejmowany problem jest względnie nowy. Ponadto uzyskane wnioski są często nowatorskie, istotne dla empirii i dają się dalej testować. Istotną zaletą jest także przekonywujące oparcie wyników na danych empirycznych⁶⁵⁸. W zakresie testowania teorii studia przypadków są idealną metodą, kiedy potrzebne jest całościowe (holistyczne) i pogłębione spojrzenie. Uzasadnieniem stosowania tej metody jest sytuacja, w której w badaniu, oprócz analizowanego zjawiska, uwzględnić należy kontekst, w którym ono występuje. Może on bowiem w znaczący sposób wpływać na analizowane zjawisko, a granice pomiędzy zjawiskiem a kontekstem nie są dokładnie czytelne⁶⁵⁹.

Wybór tej metody podyktowany był przede wszystkim faktem, że badana problematyka ma charakter skomplikowany i do tej pory słabo rozpoznany. Rozległość zagadnień i powiązań powoduje, że wnioskowanie w oparciu o metody losowe byłoby znacznie utrudnione. Metoda sprawdza się szczególnie wtedy, gdy celem badacza jest pozyskanie szczegółowych informacji na temat zjawiska lub problemu. Losowo dobrane, typowe jednostki mogą nie być tak bogate w poszukiwane informacje, jak przypadki nietypowe (krytyczne)⁶⁶⁰. Zastosowana metoda umożliwia precyzyjne wytypowanie podmiotów do badania i dokładną analizę zachodzących w nich zjawisk związanych z wiedzą. Dobór losowy wiąże się także z wyższymi kosztami i dłuższym czasem niezbędnym na wyselekcjonowanie podmiotów dysponujących odpowiednim poziomem zmiennej objaśnianej⁶⁶¹.

656

P. Baxter, S. Jack, Qualitative Case Study Methodology: Study Design and Implementation for Novice

Researchers, “The Qualitative Report” 2008, vol. 13, no 4, s. 544, www.nova.edu/ssss/QR/QR13-4/baxter.pdf data dostępu 11.12. 2010 r.

657 J. Dul, T. Hak, Case Study Methodology in Business Research, Butterworth-Heinemann, Oxford 2008 s. xv; Od pewnego czasu pojawiają się opinie, że studium przypadku może być metodą dowodzącą prawdziwości koncepcji teoretycznych. Jak pokazują doświadczenia badaczy zajmujących się studiami przypadku, wyraźne wyodrębnienie badań testujących teorię (konfirmacyjnych) od tworzących teorię (eksploracyjnych) nie jest jednoznaczne. Podstawową różnicą pomiędzy testowaniem teorii a jej tworzeniem jest istnienie lub brak hipotez na początku badania. Budowanie teorii zakłada, że hipotezy wyłonią się w trakcie analizy przypadków, a testowanie polega na zweryfikowaniu istniejących hipotez empirycznymi dowodami Zdarzają się nawet sytuacje zmiany koncepcji w trakcie badania i przejście od testowania do budowania. Ponadto ostatnim etapem procesu budowy teorii (hipotez) jest ich testowanie, K. M. Eisenhardt, Building…, op. cit., s. 536; M. Sławińska, H. Witczak (red.) Podstawy metodologiczne praz doktorskich w naukach ekonomicznych, PWE, Warszawa 2008, s. 123.

658 K. M. Eisenhardt, Building…,op. cit. s. 532. 659 R. K. Yin, Application…,op. cit., s. 31. 660 B. Flyvbjerg, Five…, op. cit., s. 229.

Zastosowanie metody studiów przypadku do testowania teorii jest krytykowane ze względu na brak obiektywności i metodologicznego rygoru⁶⁶². Jednym z podstawowych argumentów, stosowanych przez krytyków metody studiów przypadku, jest możliwość uogólniania uzyskanych wyników. Yin podkreśla jednak, że w tej metodzie uogólnianie dotyczy nie populacji, a teorii⁶⁶³.

Ze względu na omawiane wcześniej trudności z oceną wiedzy i związków pomiędzy wiedzą a wynikami przedsiębiorstwa, metoda analizy przypadków była chętnie stosowana w badaniach dotyczących różnych aspektów tej problematyki. Yin zastosował ją do badania systemów informacyjnych⁶⁶⁴, Yang do badania procesów transferu wiedzy w hotelach i czynników je determinujących⁶⁶⁵. Według Stańczyk – Hugiet studium przypadku jest coraz częściej wykorzystywane w metodologii badań procesów organizacyjnego uczenia się⁶⁶⁶. Ibrahim i Reid zastosowali analizę przypadków do oceny wpływu zarządzania wiedzą na wyniki przedsiębiorstwa⁶⁶⁷. Analizą przypadków posługiwali się m.in. Bieniok i Głód⁶⁶⁸, Hansen, Noria, Tierney⁶⁶⁹, Kalling⁶⁷⁰, Massey, Montoya-Weiss, O'Driscoll⁶⁷¹,

W niniejszym badaniu wykorzystano zmodyfikowaną sekwencję testowania teorii zaproponowaną przez Dula i Haka672. Testowanie teorii dotyczy dwóch typów relacji pomiędzy zmienną zależną (y) i niezależną (x). Pierwsza, określana jako hipoteza o warunku koniecznym (necessary condition hypothesis), oznacza, że zmienna niezależna (w tym przypadku zarządzanie wiedzą) jest warunkiem koniecznym pojawienia się zmiennej zależnej (skuteczności konkurowania przez jakość). Jak podkreśla Hak i Dul, zmienna x nie gwarantuje efektu w postaci zmiennej y, ale wskazuje, że taki efekt jest prawdopodobny⁶⁷³. Dopiero hipoteza związana z warunkiem wystarczającym (sufficient condition hypothesis) dotyczy relacji, w której pojawienie się zmiennej x gwarantuje efekt w postaci zmiennej y.

662W. J. Johnston, M. P. Leach, A. H. Liu, Theory Testing Using Case Studies in Business-to-Business Research, “Industrial Marketing Management” 1999, vol. 28, no. 3, s. 201.

663 R. K. Yin, Application… op. cit., s. 34. 664 tamże, s. 34.

665 J. Yang, Job-related …,op. cit., s. 118 – 126. 666 E. Stańczyk-Hugiet, Strategiczny…,op. cit., s. 9 667 F. Ibrahim, V. Reid, What …op. cit., s. 567-574.

668 H. Bieniok, G. Głód,, Organizacja ucząca się w świetle badania zachowań małych i średnich przedsiębiorstw

województwa śląskiego, w: Instrumenty zarządzania we współczesnym przedsiębiorstwie, K. Zimniewicz (red..),

Zeszyty Naukowe nr 36, AE, Poznań 2003, s. 20-25.

669 M. T. Hansen, N. Nohria, T. Tierney, What’s…,op. cit., s. 106-116.

670 T. Kalling, Knowledge management and the occasional links with performance, “Journal of Knowledge Management” 2003, vol.7, no.3, s. 67-81.

671 A.P. Massey, M.M. Montoya-Weiss , T.M. O'Driscoll, Knowledge management in pursuit of performance:

insights from Nortel Networks, “MIS Quarterly” 2002, vol. 26, no.3, s.269-89.

672T. Hak, J. Dul, Theory-Testing With Cases, “Erasmus Research Institute of Management Report Series Research In Management”, http://hdl.handle.net/1765/16206, s. 7, data dostępu: 12. 04. 2008 r. 673 T. Hak, J. Dul, Theory-Testing …,op. cit., s. 6.

Oznacza to, że spełnienie warunku, jakim jest istnienie zmiennej niezależnej (x), skutkować będzie zmienną zależną (y)⁶⁷⁴. Wybór przypadków do badania zależy od rodzaju testowanej zależności. Przy testowaniu hipotezy o warunku koniecznym wybrane przypadki powinny posiadać wynik w postaci zmiennej y. Testowanie polega na sprawdzeniu, czy w tych przypadkach występuje zmienna niezależna (x). Testowanie hipotez o warunku wystarczającym wymaga wyboru przypadków, w których zmienna y nie pojawia się. Proces testowania polega na sprawdzaniu, czy w takim przypadku występuje zmienna x⁶⁷⁵. Testowanie polega na porównaniu zaobserwowanych relacji z relacjami opisanymi w hipotezach. Pozwala to na sformułowanie wyników testu, potwierdzających lub niepotwierdzych przyjęte hipotezy. Obecność zmiennej x w teście o warunku koniecznym oznacza, że potwierdzona została zależność x->y.

W oparciu o zalecenia Dul’a i Hak’a opracowana została procedura badawcza. Wyodrębniono cztery podstawowe części procesu badawczego, a także bardziej szczegółowe etapy badawcze. Przedstawia je rysunek 7.

Rysunek 7. Etapy procedury badawczej

Źródło: opracowanie własne na podstawie literatury

674 W przypadku hipotezy o warunku koniecznym, pojawienie się zmiennej y jest możliwe tylko wtedy, gdy pojawia się zmienna x np. przedsiębiorstwa mają wyższą jakość, gdy zarządzają wiedzą. W przypadku hipotezy o warunku wystarczającym zawsze gdy pojawi się x wywoła to reakcję w postaci y np. wdrożenie zarządzania wiedzą spowoduje podniesienie jakości.

675 T. Hak, J. Dul, Pattern matching, “Erasmus Research Institute of Management Report Series Research In Management”, http://hdl.handle.net/1765/16203 , s. 6, data dostępu: 12. 04. 2008 r.

1. Formułowanie problemu i celu badawczego 2. Formułowanie hipotez i przedstawienie

modelu badawczego

3. Ograniczenie badanej populacji

4. Dobór próby do pomiaru zmiennej zależnej 5. Operacjonalizacja zmiennej zależnej 6. Pomiar zmiennej zależnej

Formułowanie teoretycznych zależności

Badanie zmiennej zależnej

Badanie zmiennej niezależnej

Analiza i wnioskowanie

7.Wybór przypadków na podstawie badania zmiennej zależnej

8.Operacjonalizacja zmiennej niezależnej 9. Pomiar zmiennej niezależnej

10. Analiza przypadków 11. Porównanie przypadków

Zastosowana metoda wymagała przeprowadzenia dwóch samodzielnych i niezależnych procedur badawczych. Badanie zmiennej niezależnej miało na celu wyznaczenie podmiotów charakteryzujących się określonymi cechami, tj. szczególnym poziomem skuteczności konkurowania przez jakość. Z punktu widzenia całego procesu badawczego był to etap wstępny, jednak do jego realizacji opracowana została metodologia, na którą składał się sposób doboru próby, narzędzia badawcze, metody gromadzenia i analizy danych. Zasadniczą częścią procedury badawczej była ocena procesów zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwach charakteryzujących się najwyższym i najniższym poziomem zmiennej objaśnianej (skuteczności konkurowania przez jakość)⁶⁷⁶.

Cały proces badawczy składał się więc z dwóch niezależnych badań, charakteryzujących się różnym sposobem doboru próby, różnymi narzędziami badawczymi, metodami analizy i wnioskowania. W następnej części omówione zostaną kolejne etapy procedury badawczej.