Dane dotyczące przepływów wiedzy z działalności innowacyjnej

6.35. W  rozdziale 4 zaleca się gromadzenie danych jakościowych na temat wykorzystania zewnętrznych dostawców dla siedmiu rodzajów działalności innowacyjnej. Dane dotyczą-ce dostawców zewnętrznych są wskaźnikiem przepływów wiedzy z zewnętrznego źródła do przedsiębiorstwa – na przykład w zakresie świadczenia usług projektowych, szkoleniowych lub badawczo-rozwojowych, które albo zawierają wiedzę „wbudowaną” w daną usługę, albo dostar-czają przedsiębiorstwu nowej wiedzy, którą może ono wykorzystać przy tworzeniu innowacji.

Dane dotyczące podziału wysiłków i obowiązków w zakresie innowacji

6.36. Podział pracy w  ramach działalności innowacyjnej (zob. podrozdział 3.2.2) pozwala przedsiębiorstwom na zdobywanie wiedzy, niezbędnych zdolności i komplementarnych ak-tywów od innych firm lub organizacji na potrzeby własnej działalności innowacyjnej.

Wiedza przychodząca wykorzystywana w działalności innowacyjnej

6.37. Jak pokazano w tabeli 6.2, w badaniach statystycznych można gromadzić informacje na temat względnego wkładu źródeł wewnętrznych i zewnętrznych w innowacje, począw-szy od innowacji powielających to, co jest już stosowane przez inne przedsiębiorstwa lub or-ganizacje, aż po innowacje w całości opracowywane wewnętrznie. W pytaniu modelowym przedstawionym w tabeli 6.2 rozróżnia się innowacje będące wyraźnie „naśladownictwem” (pozycja a), innowacje wymagające pewnego zakresu wewnętrznej działalności innowacyjnej

(pozycja b), innowacje wymagające znacznego wkładu zewnętrznego (pozycja c) oraz wkład zewnętrzny w ramach współpracy z innymi przedsiębiorstwami lub organizacjami (pozycja d). Ostatnia kategoria (pozycja e) obejmuje innowacje opracowywane głównie we własnym za-kresie. Innowacje, które opierają się zarówno na wiedzy wewnętrznej, jak i zewnętrznej (pozy-cje b, c i d), niekoniecznie zawierają więcej lub mniej cech nowości niż innowa(pozy-cje opracowane głównie we własnym zakresie (pozycja e). Mogą one natomiast sygnalizować wyższy stopień specjalizacji.

Tabela 6.2. Pomiar wkładu przychodzących przepływów w innowacjach

Czy którekolwiek z opracowanych przez Państwa firmę innowacji produktowych/w procesach biznesowych:

a) stanowiły replikację produktów/procesów biznesowych już dostępnych od/dla innych przedsiębiorstw lub organizacji, a Państwa przedsiębiorstwo nie wprowadziło żadnych dodatkowych zmian lub wprowadziło je w bardzo niewielkim zakresie

b) zostały opracowane przez Państwa przedsiębiorstwo w drodze adaptacji lub modyfikacji produktów/procesów

biznesowych dostępnych od/dla innych przedsiębiorstw lub organizacji, w tym poprzez zastosowanie inżynierii wstecznej

c) zostały opracowane w dużym stopniu w oparciu o pomysły, koncepcje i wiedzę zgromadzone lub nabyte od

innych przedsiębiorstw lub organizacji – czy to bezpośrednio, czy przez pośredników

d) zostały opracowane w ramach umowy o współpracę z innymi przedsiębiorstwami lub organizacjami, w ramach

której wszystkie strony wnoszą swoje pomysły lub wiedzę specjalistyczną

e) zostały opracowane przede wszystkim przez Państwa przedsiębiorstwo samodzielnie, od pomysłu do realizacji

6.38. Na potrzeby gromadzenia danych można zmienić liczbę wariantów przedstawionych w tabeli 6.2, w zależności od zainteresowań badaczy i twórców polityki publicznej. Przykłado-wo pozycje b) i c) można połączyć, a pozycję e) można zdezagregować w celu ustalenia roli źródeł zewnętrznych jedynie na etapie wdrażania.

6.39. Wyniki testów kognitywnych wskazują, że trudno jest uzyskać precyzyjne odpowie-dzi na temat roli innych podmiotów w innowacjach, zwłaszcza na poszczególnych etapach procesu innowacji (Galindo-Rueda i Van Cruysen, 2016). Dzieje się tak częściowo dlatego, że respondenci interpretują określenie „opracowywanie innowacji” (developing innovations) jako odnoszące się do całego procesu innowacyjnego, w tym także fazy wdrożenia. Występuje tu różnica względem interpretacji ze sfery B+R, gdzie opracowywanie ma zastosowanie tylko do rozwijania pomysłów, koncepcji lub projektów, jak w przypadku definicji pojęcia „prac rozwo-jowych” w wydanym przez OECD Podręczniku Frascati 2015 (OECD, 2015b) – zob. również pod-rozdział dotyczący działalności B+R w rozdziale 4. Aby uniknąć różnic w interpretacji, w pyta-niach o rolę źródeł wewnętrznych i zewnętrznych należy określić, które pozycje uwzględniają działania rozwojowe i wdrożeniowe.

6.40. Opcje przedstawione w  tabeli 6.2 pozwalają na dokonanie rozróżnień wśród wielu strategii pozyskiwania wiedzy przychodzącej. Umożliwiają one na przykład określenie w ra-mach badań, czy innowacje w  zakresie usług częściej czy rzadziej wymagają wkładu ze-wnętrznego niż innowacje w zakresie wyrobów, a ponadto pozwalają na uchwycenie różnic w strategiach pozyskiwania wiedzy między innowacjami w procesach biznesowych a innowa-cjami produktowymi.

6.41. Ponieważ przedsiębiorstwo może posiadać wiele innowacji produktowych lub w pro-cesach biznesowych, w pytaniach na temat przychodzących przepływów wiedzy należy po-zwolić respondentom na wybranie więcej niż jednej opcji z tabeli 6.2. Można również poprosić respondentów o wskazanie najczęściej wykorzystywanej opcji spośród tych wymienionych

w tabeli. Alternatywną możliwością jest podejście przedmiotowe opisane w rozdziale 10 – można je wykorzystać do określenia metody stosowanej w przypadku najbardziej wartościo-wej ekonomicznie innowacji danego przedsiębiorstwa.

6.42. Zebrane dane na temat przychodzących przepływów wiedzy można wykorzystać do zaklasyfikowania innych danych wskazujących, czy firma respondenta posiada innowa-cje typu „nowość dla przedsiębiorstwa” lub „nowość dla rynku”. W przypadku innowacji speł-niających kryteria określone w punktach b) lub c) istnieje większe prawdopodobieństwo, że będą to „nowości dla rynku”, natomiast w przypadku tych, które spełniają kryteria określo-ne w punkcie a), istnieje większe prawdopodobieństwo, że będą to „nowości dla przedsię-biorstwa”. Należy jednak zauważyć, że innowacje spełniające kryteria z punktu a) mogą być również innowacjami typu „nowość dla rynku” – na przykład jeśli rynkiem danego przedsię-biorstwa jest region lokalny. Zaleca się, aby oprócz danych z tabeli 6.2 zbierać dane o rynku przedsiębiorstwa (zob. podrozdział 5.3.1), co posłuży do określenia sposobu powstawania in-nowacji typu „nowość dla rynku”.

6.43. Może się zdarzyć, że respondenci będą pomniejszać rolę innych przedsiębiorstw lub organizacji w swoich innowacjach, zwłaszcza gdy oryginalna koncepcja została nabyta na ze-wnątrz, natomiast prace rozwojowe były podejmowane już we własnym zakresie. Aby ogra-niczyć zjawisko zaniżania sprawozdawczych danych na temat roli innych podmiotów, punkt e), dotyczący innowacji opracowywanych głównie we własnym zakresie, należy umieścić po innych opcjach.

Źródła wiedzy przychodzącej

6.44. Zaleca się zbierać dane o różnych źródłach wiedzy przychodzącej oraz o położeniu geograficznym źródła. W przypadku danych na temat innowacji do celów porównań między-narodowych zaleca się stosowanie klasyfikacji instytucjonalnej zawartej w Podręczniku Frasca-ti 2015 (OECD, 2015b: rozdział 3), jak pokazano w tabeli 6.3.

6.45. Zgodnie z tabelą 6.3, główne sektory instytucjonalne z Podręcznika Frascati można po-dzielić według kryterium potrzeb polityki publicznej i środowiska badawczego.

• Wskazane jest podzielenie źródeł biznesowych na podmioty powiązane i niepowiązane. • Ważne jest również oddzielenie gospodarstw domowych i ich członków działających

w tej roli od pozostałych prywatnych instytucji niekomercyjnych.

• Instytuty badawcze zdefiniowane według kryterium podstawowego rodzaju działal-ności gospodarczej są przedmiotem dużego zainteresowania z punktu widzenia po-lityki publicznej. Instytuty badawcze można znaleźć we wszystkich sektorach wyróż-nionych w Podręczniku Frascati (zob. podrozdział 2.4.1). Zalecenia dotyczące pomiaru można znaleźć poniżej w podrozdziale 6.3.4.

Tabela 6.3. Źródła przychodzących przepływów wiedzy na potrzeby innowacji

Krajowe Reszta świata

Lokalne/regionalne Gdzie indziej w tym

samym kraju ^Zagranica

a) Sektor przedsiębiorstw Przedsiębiorstwa powiązane Inne, niepowiązane przedsiębiorstwa1

b) Sektor rządowy

Instytuty badawcze sektora rządowego

Inne departamenty i agencje rządowe c) Sektor szkolnictwa wyższego d) Sektor prywatnych instytucji niekomercyjnych

Prywatne niekomercyjne instytuty badawcze

Inne prywatne instytucje niekomercyjne

Gospodarstwa domowe/osoby fizyczne

1. Zalicza się tu pozostałe komercyjne (publiczne lub prywatne) instytuty badawcze. Do celów związanych z gromadze-niem danych można utworzyć osobną podkategorię.

Źródło: Opracowano na podstawie OECD (2015b), Frascati Manual 2015: Guidelines for Collecting and Reporting Data on Research and Experimental Development, http://oe.cd/frascati [wydanie polskie: Podręcznik Frascati 2015: Zalecenia do-tyczące pozyskiwania i prezentowania danych z zakresu działalności badawczej i rozwojowej, Pomiar działalności nauko-wo-technicznej i innowacyjnej. © Główny Urząd Statystyczny, 2018]

6.46. Położenie geograficzne źródła wiedzy można dalej podzielić, na przykład źródła „kra-jowe” można podzielić na źródła lokalne i źródła położone „gdzie indziej w tym samym kraju”. Źródła klasyfikowane do „reszty świata” można podzielić na główne obszary, np. Unia Europej-ska, strefy wolnego handlu, kontynenty itp.

Wychodzące przepływy wiedzy

6.47. Dane dotyczące wychodzących przepływów wiedzy uzyskano jak dotąd tylko w nie-licznych przedsięwzięciach w zakresie gromadzenia danych, choć należy odnotować, że pierw-sze badanie CIS zawierało pytania dotyczące wychodzącego transferu technologii w  postaci udzielania licencji na własność intelektualną, usług doradczych lub badawczych i rozwojowych, sprzedaży wyposażenia, komunikacji z innymi przedsiębiorstwami oraz mobilności pracowni-ków. Wadą gromadzenia danych na temat wychodzących przepływów wiedzy jest to, że respon-denci nie zawsze potrafią powiedzieć, czy wiedza ich przedsiębiorstwa została wykorzystana w innowacjach innego przedsiębiorstwa – z wyjątkiem przypadków, kiedy podpisano wyraźne umowy o wymianie wiedzy, np. w celu otrzymywania bieżących opłat licencyjnych za korzynie z praw własności intelektualnej. Kategorie stosowane w dotychczasowych badaniach sta-tystycznych, jak np. „mobilność pracowników” i „komunikacja z innymi przedsiębiorstwami”, są nieprecyzyjne i mogą, choć nie muszą, być bezpośrednio związane z transferem wiedzy z bada-nego przedsiębiorstwa do inz bada-nego. Przykłady bezpośrednich mechanizmów wykorzystywanych przy wychodzących przepływach wiedzy podano w tabeli 6.4.

6.48. Pytania dotyczące wychodzących przepływów wiedzy mają zasadniczo odniesienie do wszystkich przedsiębiorstw, bez względu na ich status innowacyjny.

6.49. Pozycja a) w  tabeli 6.4 dotyczy profesjonalnych i  wyspecjalizowanych dostawców usług bazujących na wiedzy we wszystkich dziedzinach, w tym takich jak działalność B+R, oprogramowanie, inżynieria, projektowanie i usługi kreatywne. Pozycje b) i c) w tabeli 6.4 do-tyczą działalności przedsiębiorstw we wszystkich sektorach, które decydują się na uzyskanie wartości ze swojej wiedzy poprzez udzielanie licencji lub nieodpłatne udostępnianie jej in-nym podmiotom. Pytania te mogą pomóc w uchwyceniu tych strategii i związanych z nimi przepływów wiedzy.

Tabela 6.4. Pomiar bezpośrednich mechanizmów leżących u podstaw wychodzących przepływów wiedzy

a) Przedsiębiorstwo przyczynia się do rozwoju produktów lub procesów biznesowych w innych

przedsiębior-stwach lub organizacjach (np. na podstawie umów o prace B+R lub doradztwo itp.).

b) Przedsiębiorstwo udziela innym przedsiębiorstwom lub organizacjom licencji na korzystanie z praw własności intelektualnej – samodzielnie lub w pakiecie z produktem (uwzględnia się tu nieodpłatne udzielanie licencji, np. w ramach umowy wzajemnego licencjonowania).

c) Przedsiębiorstwo otrzymuje bieżące opłaty licencyjne z tytułu praw własności intelektualnej.

d) Przedsiębiorstwo dokonuje prywatnego ujawnienia wiedzy potencjalnie przydatnej przy innowacjach

pro-duktowych lub w procesach biznesowych innym przedsiębiorstwom lub organizacjom, w tym zawiera umowy dotyczące know-how.

e) Przedsiębiorstwo dokonuje publicznego ujawnienia wiedzy potencjalnie przydatnej przy innowacjach

produktowych lub w procesach biznesowych w innych przedsiębiorstwach lub organizacjach, w tym ujawnia informacje na potrzeby norm/standardów.

6.50. Informacje na temat wychodzących przepływów wiedzy mogą być pomocne w inter-pretacji zgłoszonych innowacji produktowych w przypadku przedsiębiorstw z branży usług profesjonalnych i kreatywnych. Respondenci z tych przedsiębiorstw mogą w pewnych oko-licznościach postrzegać wiedzę dostarczaną klientowi jako innowację produktową.

6.51. Pytanie dotyczące wychodzących przepływów wiedzy można uzupełnić pytaniami na temat rodzajów podmiotów będących ich odbiorcami, stosując kategorie z tabeli 6.3 (w tym gospodarstwa domowe). Dane dotyczące przychodów uzyskanych z wychodzących przepły-wów wiedzy w roku sprawozdawczym można gromadzić na potrzeby badań nad podziałem wysiłków innowacyjnych w całym systemie.

Współpraca na rzecz innowacji i współinnowacje

6.52. Innowacje mogą być rozwijane w ramach współpracy lub współinnowacji. Ze wzglę-du na wzglę-duże znaczenie tych metod wprowadzania innowacji w ramach paradygmatu innowa-cji otwartych zaleca się zbieranie danych o typach partnerów w przypadku współpracy lub współinnowacji przy wykorzystaniu zmodyfikowanej wersji schematu podanego w tabeli 6.3, w którym dokonano dezagregacji przedsiębiorstw będących podmiotami niepowiązanymi na dostawców, klientów itp. oraz zawarto pytanie o lokalizację partnerów podejmujących współ-pracę (tabela 6.5). W miarę możliwości można gromadzić oddzielne dane dotyczące współin-nowacji i współpracy, jednak nie zaleca się gromadzenia danych dotyczących współdziała-nia. Ze względu na to, że współpraca może prowadzić do powstania wiedzy pośredniej lub

standardów, które nie są następnie wykorzystywane w innowacji, pytania dotyczące współ-pracy mają zastosowanie do wszystkich przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie w okresie obserwacji.

Tabela 6.5. Rodzaje partnerów w ramach współpracy na rzecz innowacji

Krajowe Reszta świata

Lokalne/regionalne Gdzie indziej w tym

samym kraju ^Zagranica

a) Sektor przedsiębiorstw (podmioty powiązane i niepowiązane)

Dostawcy (wyposażenie, materiały, usługi) Wyspecjalizowane podmioty świadczące usługi w zakresie wiedzy oraz komercyjne (prywatne lub publiczne) instytuty badawcze

Klienci (wyposażenie, materiały, usługi) Konkurenci/inwestorzy/inne przedsiębiorstwa b) Sektor rządowy

Instytuty badawcze sektora rządowego Inne departamenty i agencje rządowe c) Sektor szkolnictwa wyższego d) Sektor prywatnych instytucji niekomercyjnych

Prywatne niekomercyjne instytuty badawcze

Inne prywatne instytucje niekomercyjne Gospodarstwa domowe/osoby fizyczne

6.53. Pytania przedstawione w tabeli 6.5 służą gromadzeniu informacji jakościowych na te-mat partnerów współpracy w ujęciu przestrzennym. Można zadać dodatkowe pytanie o to, partnerzy którego typu w ramach współpracy wnieśli najcenniejszy wkład w działalności in-nowacyjną przedsiębiorstwa w okresie obserwacji (zob. również rozdział 10).