Rodzaje działań istotnych z punktu widzenia innowacji

4.8. W niniejszym rozdziale wskazano osiem szeroko rozumianych rodzajów działalności, które mogą być podejmowane przez przedsiębiorstwa w ramach dążenia do innowacji:

1. działalność badawcza i rozwojowa (B+R),

2. działalność inżynieryjna, projektowa i inna działalność twórcza, 3. działalność marketingowa i budowanie wartości marki, 4. działalność związana z własnością intelektualną, 5. działalność związana ze szkoleniem pracowników,

6. działalność związana z rozwojem oprogramowania i bazami danych,

7. działalność związana z nabywaniem lub dzierżawą rzeczowych aktywów trwałych, 8. działalność w zakresie zarządzania innowacjami.

4.9. Podczas gdy działania te mogą stanowić element wysiłków podejmowanych na rzecz innowacji biznesowych, mogą nie być prowadzone w tym właśnie celu. Pomiar tych ogólnych rodzajów działalności pozwala na uzupełnienie charakterystyki przedsiębiorstw i  zaklasyfi-kowanie ich jako aktywnych lub nieaktywnych innowacyjnie, co zdefiniowano i wyjaśniono w rozdziale 3. W niniejszym rozdziale opisano te osiem rodzajów działalności i przedstawiono zalecenia pozwalające ocenić, czy stanowią one działalność innowacyjną.

4.2.1. Działalność badawcza i rozwojowa

4.10. Działalność badawcza i  rozwojowa (B+R) obejmuje pracę twórczą podejmowaną w sposób metodyczny w celu zwiększenia zasobów wiedzy oraz w celu tworzenia nowych zastosowań dla istniejącej wiedzy. Zgodnie z definicją zawartą w Podręczniku Frascati 2015 (OECD, 2015: § 2.5 do § 2.7), działalność B+R musi spełniać pięć kryteriów, czyli musi być ona:

(i) nowatorska; (ii) twórcza; (iii) nieprzewidywalna; (iv) metodyczna oraz (v) możliwa do prze-niesienia lub odtworzenia. Do działalności B+R zaliczamy badania podstawowe, badania sto-sowane oraz prace rozwojowe.

4.11. Działalność B+R jako działalność innowacyjna: z samej swojej definicji badania sto-sowane są ukierunkowane na konkretny cel lub zadanie praktyczne, natomiast prace rozwo-jowe mają na celu stworzenie nowych produktów lub procesów bądź ulepszenie istniejących produktów lub procesów. Wynika z tego, że istnieje zamiar stworzenia innowacji. Mimo iż ba-dania podstawowe mające na celu powiększenie zasobów wiedzy danego przedsiębiorstwa mogą nie być wykorzystywane do realizacji konkretnych innowacji w trakcie okresu obser-wacji, to jednak ze względów praktycznych wszystkie rodzaje działalności B+R prowadzonej lub opłacanej przez przedsiębiorstwa są z definicji uznawane za działalność innowacyjną tych przedsiębiorstw. Dalsze wyjaśnienia przedstawiono w podrozdziałach 4.3 i 4.4 poniżej.

4.2.2. Działalność inżynieryjna, projektowa i inna działalność twórcza

4.12. Działalność inżynieryjna, projektowa i  inna działalność twórcza obejmuje działania eksperymentalne i twórcze, które mogą być ściśle związane z działalnością B+R, ale nie speł-niają wszystkich pięciu kryteriów definicyjnych działalności B+R. Zalicza się tu działalność następczą lub pomocniczą w zakresie B+R lub działania podejmowane niezależnie od działal-ności B+R.

4.13. Działalność inżynieryjna obejmuje procedury, metody i standardy produkcji i kontroli jakości. Zalicza się do nich planowanie specyfikacji technicznych, testowanie, ocenę, instala-cję i prace przedprodukcyjne na potrzeby wyrobów, usług, procesów lub systemów; instalainstala-cję sprzętu, wyposażenie w urządzenia niezbędne do produkcji, testowanie, próby i demonstra-cje dla użytkowników, a także działania mające na celu wydobywanie wiedzy lub informacji projektowych z istniejących produktów lub urządzeń wykorzystywanych do realizacji proce-sów („inżynieria wsteczna”).

4.14. W przypadku wielu przedsiębiorstw usługowych działalność projektowa i inna działal-ność twórcza stanowi trzon prowadzonej przez nie działalności twórczej na rzecz innowacji. Mimo iż działania te często prowadzą do wytworzenia wiedzy, rzadko spełniają wymogi de-finicyjne działalności B+R takie jak nowość funkcjonalna czy niepewność, bądź też są prowa-dzone w sposób doraźny.

4.15. Projektowanie (design) obejmuje szeroki zakres działań, których celem jest opraco-wanie nowej lub zmodyfikowanej funkcji, formy lub wyglądu wyrobów, usług lub procesów, w tym procesów biznesowych, które mają być wykorzystywane przez dane przedsiębiorstwo. Celem projektowania produktów jest podniesienie atrakcyjności (estetyki) lub łatwości użyt-kowania (funkcjonalności) wyrobów lub usług. Projektowanie procesów, które może być ści-śle powiązane z działalnością inżynieryjną, podnosi ich efektywność. Wspólne cechy działań w zakresie projektowania produktów to zaangażowanie potencjalnych użytkowników w pro-ces projektowania (poprzez badania potencjalnych użytkowników, badania etnograficzne, współtworzenie lub grupy użytkowników projektu), testy pilotażowe na próbie potencjalnych użytkowników oraz badania po wdrożeniu, realizowane w celu zidentyfikowania lub rozwią-zania problemów dotyczących określonego projektu czy wzoru. Potencjał w zakresie projek-towania produktów i metody myślenia projektowego (design thinking) zostały omówione bar-dziej szczegółowo w rozdziale 5.

4.16. Inna działalność twórcza obejmuje wszelkie działania, których celem jest zdoby-cie nowej wiedzy lub zastosowanie wiedzy w  nowatorski sposób, a  które to działania nie

spełniają szczególnych wymogów definicyjnych działalności B+R pod względem nowości i niepewności (również związanych z nieoczywistością). Do innej działalności twórczej zali-cza się proces ideacji (ideation) (twórczego generowania nowych pomysłów), rozwój koncep-cji innowakoncep-cji oraz działania związane ze zmianami organizacyjnymi w  ramach działalności innowacyjnej dotyczącej produktów lub procesów biznesowych.

4.17. Działalność inżynieryjna, projektowa i inna działalność twórcza jako działalność

in-nowacyjna: większość prac projektowych i innej działalności twórczej to działalność

innowa-cyjna, z wyjątkiem dokonywania drobnych zmian w projekcie, które nie spełniają wymogów w zakresie innowacji – np. wytworzenie istniejącego produktu w nowym kolorze. Identyfika-cja wykorzystania przez przedsiębiorstwa metodologii design thinking może pomóc w odróż-nieniu drobnych zmian w projekcie od działalności innowacyjnej. Wiele rodzajów działalności inżynieryjnej nie jest działalnością innowacyjną, na przykład codzienna produkcja i procedu-ry kontroli jakości dla istniejących procesów. Działalność inżyniei procedu-ryjna w  zakresie inżynierii wstecznej lub działalność mająca na celu zmianę lub wprowadzenie nowych procesów pro-dukcyjnych, usług lub metod dostawy może – choć nie musi – być działalnością innowacyjną w zależności od tego, czy działalność ta jest prowadzona w celach innowacyjnych, czy też z innych powodów.

4.2.3. Działalność marketingowa i budowanie wartości marki

4.18. Działalność marketingowa i budowanie wartości marki to działania, które obejmują badania rynku i testy rynkowe, metody ustalania cen, lokowanie produktu i jego promocję; reklamę produktu, promocję produktów na targach branżowych lub wystawach oraz opra-cowywanie strategii marketingowych. Zalicza się tu także reklamę znaków towarowych, któ-re nie są bezpośktó-rednio związane z konkktó-retnym produktem, np. któ-reklamę promującą nazwę przedsiębiorstwa, a także działania z zakresu public relations, które przyczyniają się do budo-wania renomy przedsiębiorstwa i wartości jego marki/marek. Działań w zakresie sprzedaży i dystrybucji nie zalicza się do działalności marketingowej ani do budowania wartości marki. 4.19. Działalność marketingowa i budowanie wartości marki jako działalność

innowacyj-na: działania marketingowe dotyczące istniejących produktów są działaniami innowacyjnymi

tylko w tym przypadku, gdy dana praktyka marketingowa sama w sobie stanowi innowację. W  przypadku wielu przedsiębiorstw tylko niewielka część nakładów marketingowych jest związana z innowacjami produktowymi wprowadzonymi w okresie obserwacji. Do istotnych działań innowacyjnych zaliczamy wstępne badania rynku, testy rynkowe, reklamę związaną z wprowadzeniem produktu na rynek oraz opracowanie mechanizmów cenowych i metod lokowania produktu w odniesieniu do innowacji produktowych. W niektórych przypadkach można również promować korzyści płynące z innowacji w procesach biznesowych – na przy-kład jeśli innowacja w procesach biznesowych niesie ze sobą korzyści dla środowiska natural-nego lub podnosi jakość produktu.

4.2.4. Działalność związana z własnością intelektualną

4.20. Do działalności związanej z własnością intelektualną zalicza się ochronę lub wykorzy-stywanie wiedzy, często tworzonej w drodze działalności B+R, rozwój oprogramowania oraz działalność inżynieryjną, projektowanie i inne prace twórcze. Działalność związana z własno-ścią intelektualną obejmuje wszelkie działania administracyjne i  prawne związane ze skła-daniem wniosków, rejestracją, dokumentacją, zarządzaniem, obrotem, udzielaniem licencji, wprowadzaniem na rynek i  egzekwowaniem praw własności intelektualnej należących do przedsiębiorstwa, a ponadto wszelkie działania związane z nabywaniem praw własności in-telektualnej od innych organizacji, czy to w drodze uzyskiwania licencji czy bezpośredniego

zakupu praw, a także działania związane ze sprzedażą własności intelektualnej stronom trze-cim. Do praw własności intelektualnej zalicza się patenty, wzory użytkowe, wzory przemy-słowe, znaki towarowe, prawa autorskie, wzory układów scalonych, prawa hodowców roślin (nowe odmiany roślin), oznaczenia geograficzne oraz informacje poufne, takie jak tajemnice handlowe (WIPO, 2004).

4.21. Działalność związana z własnością intelektualną jako działalność innowacyjna: dzia-łania w zakresie własności intelektualnej dotyczące pomysłów, wynalazków oraz nowych lub udoskonalonych produktów bądź procesów biznesowych opracowanych w okresie obserwa-cji to działalność innowacyjna. Jako przykład można podać działania polegające na ubieganiu się o prawa własności intelektualnej do innowacji lub wynalazku, nabywanie licencji do prawa korzystania z wynalazku lub innowacji lub udzielanie licencji na korzystanie z praw własności intelektualnej do wynalazków i innowacji. Z zakresu tej działalności należy wyłączyć wszelkie działania dotyczące własności intelektualnej wynalazków powstałych przed rozpoczęciem okresu obserwacji oraz własności intelektualnej produktów i procesów biznesowych, które istniały przed rozpoczęciem okresu obserwacji.

4.22. Respondenci udzielający informacji w badaniach statystycznych nie zawsze są w sta-nie odróżnić działalność związaną z własnością intelektualną w zakresie innowacji od dzia-łalności związanej z własnością intelektualną w odniesieniu do istniejących produktów lub procesów biznesowych, zwłaszcza jeśli zarządzaniem własnością intelektualną zajmuje się odrębny dział mający własny budżet, a przedmiotem zarządzania jest duży portfel praw wła-sności intelektualnej.

4.2.5. Działalność związana ze szkoleniem pracowników

4.23. Szkolenie pracowników to wszystkie działania opłacane lub dotowane przez przedsię-biorstwo i zmierzające do rozwijania wiedzy i umiejętności niezbędnych w konkretnej branży, zawodzie lub do wykonywania zadań przez pracowników. Zalicza się tu szkolenie pracowni-ków w miejscu pracy oraz edukację w instytucjach szkoleniowych i edukacyjnych związaną z wykonywaną pracą.

4.24. Szkolenie pracowników jako działalność innowacyjna: działalność związana ze szkoleniem pracowników w zakresie korzystania z istniejących produktów lub procesów biz-nesowych, podnoszenie ogólnych umiejętności lub szkolenia językowe nie należą do dzia-łalności innowacyjnej. Przykładami szkoleń zaliczających się do dziadzia-łalności innowacyjnej są szkolenia personelu w zakresie korzystania z innowacji, takich jak nowe oprogramowanie dla systemów logistycznych lub nowe wyposażenie, a także szkolenia odnoszące się do wdroże-nia innowacji, takie jak instruowanie personelu lub klientów w zakresie cech danej innowa-cji produktowej. Szkolenia pracowników, które są niezbędne do opracowania innowainnowa-cji, np. szkolenia w zakresie działalności B+R lub projektowania, należą odpowiednio do działalności B+R lub do prac inżynieryjnych, projektowych i innych działań kreatywnych.

4.2.6. Działalność związana z rozwojem oprogramowania i bazami danych

4.25. Do działalności związanej z rozwojem oprogramowania i bazami danych zaliczamy: • Opracowanie we własnym zakresie oraz zakup oprogramowania komputerowego,

opisów programów i materiałów pomocniczych zarówno dla systemów, jak i oprogra-mowania użytkowego (w  tym standardowych pakietów oprograi oprogra-mowania, zindywi-dualizowanych rozwiązań w zakresie oprogramowania oraz oprogramowania wbudo-wanego w produkty lub urządzenia).

• Pozyskiwanie, opracowywanie we własnym zakresie i analizę komputerowych baz da-nych i inda-nych skomputeryzowada-nych informacji, w tym gromadzenie i analizę dada-nych w zastrzeżonych komputerowych bazach danych oraz danych uzyskanych z publicz-nie dostępnych raportów lub z Internetu.

• Działania mające na celu modernizację lub rozszerzenie funkcji systemów informa-tycznych, w tym programów komputerowych i baz danych. Dotyczy to także staty-stycznej analizy danych oraz działalności w zakresie eksploracji danych (data mining). 4.26. Koszty związane z korzystaniem i dostępem do usług komputerowych i innych usług z  zakresu technologii informacyjno-komunikacyjnych, takich jak usługi przechowywania i przetwarzania w chmurze, mogą stanowić element działań związanych z tworzeniem opro-gramowania i baz danych, jeżeli zostały poniesione w tym celu. Z kolei usługi komputerowe i informatyczne związane z utrzymaniem systemów sprzętowych nie stanowią na ogół dzia-łalności związanej z rozwojem oprogramowania i baz danych.

4.27. Do działalności związanej z rozwojem oprogramowania i bazami danych zaliczamy działania, które mogą nie być związane z innowacjami, jak np. drobne ulepszenia istniejącego oprogramowania (opracowanego we własnym zakresie lub zakupionego), oraz zakup i anali-zę baz danych do celów księgowych i na potrzeby innych rutynowych funkcji biznesowych. 4.28. Działalność związana z rozwojem oprogramowania i bazami danych jako

działal-ność innowacyjna: rozwijanie oprogramowania jest działalnością innowacyjną, gdy służy do

opracowywania nowych lub ulepszonych procesów biznesowych lub produktów, takich jak np. gry komputerowe, systemy logistyczne lub oprogramowanie służące do integrowania procesów biznesowych. Działalność w  zakresie baz danych jest działalnością innowacyjną, gdy jest wykorzystywana przy innowacjach – mogą to być np. analizy danych dotyczących właściwości materiałów lub preferencji klientów.

4.2.7. Działalność związana z nabywaniem lub dzierżawą rzeczowych aktywów

trwałych

4.29. Działalność ta obejmuje zakup, dzierżawę lub nabycie w drodze przejęcia budynków, maszyn, wyposażenia lub wytworzenie takich wyrobów na własny użytek we własnym zakre-sie. Do wyposażenia zalicza się takie pozycje jak przyrządy, środki transportu i sprzęt kompu-terowy do systemów informatycznych. Rzeczowe aktywa trwałe znajdujące się w posiadaniu przedsiębiorstwa pozostają w  bilansie przedsiębiorstwa przez okres dłuższy niż jeden rok. W rachunkach narodowych nabycie rzeczowych aktywów trwałych jest uwzględnione w ka-tegorii nakładów brutto na środki trwałe dla odpowiednich kaw ka-tegorii aktywów. Sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa zawiera informacje o  nakładach na powiększenie rzeczowych aktywów trwałych. W  bilansie znajdzie swoje odzwierciedlenie ogólna wartość aktywów. Oprócz nabywania lub tworzenia takich aktywów we własnym zakresie przedsiębiorstwa mogą zabezpieczyć takie usługi poprzez leasing lub wynajęcie ich od podmiotów zewnętrz-nych. Należy tu uwzględnić płatności za usługi w chmurze służące wykorzystywaniu aktywów takich jak serwery. Koszty tego typu stanowią pośredni wskaźnik wykorzystywania aktywów. 4.30. Nabywanie lub dzierżawa rzeczowych aktywów trwałych na potrzeby innowacji: nabycie lub dzierżawa rzeczowych aktywów trwałych mogą same w sobie stanowić działal-ność innowacyjną, np. gdy przedsiębiorstwo nabywa lub dzierżawi wyposażenie o właściwo-ściach znacząco różniących się od właściwości istniejącego wyposażenia wykorzystywanego w  procesach biznesowych. Nabycie rzeczowych dóbr inwestycyjnych na ogół nie stanowi działalności innowacyjnej, jeżeli celem nabycia jest zastąpienie lub poszerzenie inwestycji,

które nie uległy zmianie, lub jeżeli polega ono jedynie na wprowadzeniu niewielkich zmian w porównaniu z istniejącymi zasobami rzeczowych aktywów przedsiębiorstwa.

4.31. Dzierżawa lub najem rzeczowych aktywów trwałych stanowi działalność innowacyj-ną, jeżeli aktywa te są niezbędne do wprowadzenia innowacji w produktach lub procesach biznesowych. Pomiar działalności innowacyjnej powinien być rzetelny w przypadku podej-mowania przez przedsiębiorstwa decyzji o tym, czy chcą one posiadać na własność czy najmować aktywa, które mają zostać wykorzystane na potrzeby innowacji. Na przykład wy-najęcie dodatkowej powierzchni budowlanej dla laboratorium projektowego może stanowić działalność innowacyjną. Analogicznie korzystanie z zewnętrznych usług w chmurze w celu przekształcenia i zwiększenia efektywności działalności operacyjnej może przyczynić się do powstania innowacji w procesach biznesowych lub posłużyć do dostarczania nowych pro-duktów klientom.

4.2.8. Zarządzanie innowacjami

4.32. Zarządzanie innowacjami obejmuje wszystkie metodycznie podejmowane działania w zakresie planowania, zarządzania i kontroli zasobów wewnętrznych i zewnętrznych prze-znaczonych do tworzenia innowacji. Zalicza się tu sposób alokacji zasobów na innowacje, organizację zadań i procesu podejmowania decyzji wśród pracowników, zarządzanie współ-pracą z partnerami zewnętrznymi, integrowanie zewnętrznego wkładu w działalność inno-wacyjną przedsiębiorstwa oraz działania mające na celu monitorowanie wyników innowacji i wspieranie procesu uczenia się na podstawie własnych doświadczeń. Do zarządzania inno-wacjami zalicza się działania mające na celu ustanowienie zasad polityki, strategii, celów, pro-cesów, struktur, ról i obowiązków związanych z innowacjami w przedsiębiorstwie, jak również mechanizmów ich oceny i przeglądu. Informacje na temat zarządzania innowacjami są istotne w badaniach poświęconych efektywności nakładów na działalność innowacyjną, służących generowaniu sprzedaży lub innych efektów innowacji (więcej szczegółów na temat zarządza-nia innowacjami można znaleźć w rozdziale 5).

4.33. Praktyki zarządzania innowacjami są istotne dla przedsiębiorstw aktywnych innowa-cyjnie, aczkolwiek stopień sformalizowania i złożoności tych praktyk może się znacząco różnić w zależności od przedsiębiorstwa. Respondenci z przedsiębiorstw wprowadzających tylko do-raźne innowacje w oparciu o nabycie lub dzierżawę rzeczowych aktywów trwałych nie zawsze zdają sobie sprawę, że ich przedsiębiorstwo stosuje jakiekolwiek praktyki zarządzania inno-wacjami. Ponieważ działania w zakresie zarządzania innowacjami nie dotyczą przedsiębiorstw nieinnowacyjnych, zaleca się zbieranie danych jakościowych na temat praktyk zarządzania innowacjami wyłącznie w  przypadku przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie. W  podroz-działach 4.3.2 i 5.3.4 omówiono, jakiego typu dane można gromadzić, jeśli chodzi o działania przedsiębiorstw w zakresie zarządzania innowacjami i ich potencjał w tym zakresie.

4.34. Jedną z praktyk w zakresie zarządzania innowacjami, która jest potencjalnie istotna dla wszystkich przedsiębiorstw, jest poszukiwanie zewnętrznych źródeł pomysłów na inno-wacje. Przedsiębiorstwa, które poszukują zewnętrznych źródeł pomysłów, nie będą jednak aktywne innowacyjnie, jeśli w okresie obserwacji nie zdecydują się rozwijać danego pomysłu. Zaleca się, aby w miarę możliwości gromadzić dane dotyczące poszukiwania źródeł za pomo-cą pytań o źródła wiedzy przydatne do tworzenia innowacji (zob. podrozdział 6.3.3), zadawa-nych przedsiębiorstwom wszystkich typów.

4.3. Gromadzenie danych jakościowych na temat występowania działalności innowacyjnej