Rodzaje celów i efektów innowacji

8.6. Na cele innowacji składają się możliwe do zidentyfikowania cele przedsiębiorstwa, odzwierciedlające motywy jego działania oraz strategie leżące u podstaw jego działalności innowacyjnej (zob. podrozdział 5.3.1). Gromadzenie danych na temat celów innowacji jest użyteczne w badaniach nad czynnikami, które wpływają na decyzję przedsiębiorstwa o za-angażowaniu się w  działalność innowacyjną (czynnikiem takim może być np. intensyw-na konkurencja czy możliwości wejścia intensyw-na nowe rynki), a także w badaniach intensyw-nad reakcjami

przedsiębiorstw na te czynniki (takimi jak poprawa efektywności w działalności operacyjnej przedsiębiorstwa czy zwiększenie potencjału innowacyjnego). Dane dotyczące celów mogą być również źródłem informacji o planowanych cechach innowacji – na przykład mogą wska-zywać, czy celem przedsiębiorstwa jest istotna zmiana procesów biznesowych, czy też do-konanie jedynie niewielkich korekt. Ponadto dane dotyczące celów innowacji można wyko-rzystywać do tworzenia profili innowacyjnych (zob. podrozdział 3.6.2) lub innych systemów klasyfikacji innowacyjnych przedsiębiorstw.

8.7. Efekty innowacji (innovation outcomes) to obserwowane skutki innowacji. W kontek-ście badań statystycznych dane o efektach innowacji opierają się na opiniach respondentów z innowacyjnych przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa mogą, ale nie muszą osiągać swoich ce-lów w zakresie innowacji, lub innowacje mogą pociągać za sobą dodatkowe skutki, które nie były uwzględnione w pierwotnie założonych celach przedsiębiorstwa.

8.8. Wiele celów i efektów innowacji można uchwycić w badaniach, stosując tę samą listę pozycji. W tabeli 8.1 przedstawiono listę często spotykanych celów, które – po zrealizowaniu – mogą przekształcić się w efekty. Zostały one pogrupowane według obszarów oddziaływania: rynki, produkcja i dostawa, organizacja przedsiębiorstwa oraz środowisko i społeczeństwo. Cele są zawsze zamierzone, natomiast efekty mogą być niezamierzone.

8.9. Cele i efekty, które mają wpływ na rynki, dotyczą głównie innowacji produktowych aczkolwiek niektóre innowacje w procesach biznesowych mogą również odgrywać rolę po-średnią, np. te, które podnoszą jakość lub służą doskonaleniu marketingu usług, zwiększając tym samym widoczność lub renomę tych usług. Cele wymienione w rubryce „rynki produk-tów przedsiębiorstwa” wskazują, czy przedsiębiorstwo planowało zmianę swojego portfela produktowego (zwiększenie asortymentu wyrobów lub usług), wejście na nowe rynki, sku-pienie się na dotychczasowych rynkach (zwiększenie lub utrzymanie udziału w rynku) bądź też zmianę postrzegania produktów przedsiębiorstwa przez klientów (wzmocnienie renomy lub zwiększenie widoczności). W niektórych przypadkach przedsiębiorstwa mają obowiązek przestrzegania przepisów regulujących rynek, na przykład przy wytwarzaniu produktów mu-szą spełniać normy w zakresie emisji zanieczyszczeń czy recyklingu.

8.10. Cele i efekty w zakresie produkcji i dostaw dotyczą kosztów i jakości działalności ope-racyjnej przedsiębiorstwa. Są one związane przede wszystkim z  innowacjami w  procesach biznesowych, aczkolwiek do ich osiągnięcia mogą się również przyczynić niektóre innowacje produktowe. Jako przykład można podać zmianę materiałów wykorzystywanych do wytwo-rzenia produktu, co pozwala na obniżenie kosztów materiałów w przeliczeniu na jednostkę produkcji.

8.11. Cele i  efekty wpływające na organizację przedsiębiorstwa odzwierciedlają wpływ innowacji w procesach biznesowych na potencjał przedsiębiorstwa. Niektóre z tych skutków mogą przyczynić się do poprawy zdolności przedsiębiorstwa do absorpcji, przetwarzania i analizy wiedzy. Inne z kolei wpływają na zdolność przedsiębiorstwa do przystosowania się do zmian lub poprawy warunków pracy, a także pomagają zapewnić kontynuację istnienia przedsiębiorstwa.

8.12. Efekty, które mają wpływ na gospodarkę, społeczeństwo lub środowisko, wynikają z celów postawionych w sferze innowacji, ukierunkowanych na elementy zewnętrzne, takie jak zmniejszenie skutków działalności dla środowiska czy poprawa zdrowia i bezpieczeństwa. Inne pozycje dotyczą wkładu innowacji w realizację szerszych celów społecznych, takich jak np. włączenie społeczne, bezpieczeństwo publiczne czy równość płci. Zarówno innowacje produktowe, jak i  innowacje w  procesach biznesowych podejmowane w  celu osiągnięcia

zgodności z normami lub przepisami mogą przyczynić się do osiągnięcia celów środowisko-wych i społecznych.

8.13. Zaleca się, aby – jako minimum – zbierać dane na temat albo celów, albo efektów inno-wacji. Ponieważ niektóre cele i efekty są wspólne, przy gromadzeniu danych należy stosować skalę porządkową, która pozwoli na określenie ich znaczenia dla danego przedsiębiorstwa. Dane dotyczące efektów można gromadzić wyłącznie w odniesieniu do innowacji, natomiast w przypadku celów należy uwzględnić wszystkie działania innowacyjne zakończone, będące w toku, odłożone w czasie lub zaniechane.

8.14. W przypadku gromadzenia danych zarówno na temat celów, jak i efektów innowacji, dla zapewnienia porównywalności celów i efektów zaleca się, aby ograniczyć oba zestawy py-tań dotyczących innowacji oraz wykluczyć te działania innowacyjne, które są w toku, zostały odłożone w czasie lub wstrzymane.

8.15. Do gromadzenia danych dotyczących zarówno celów, jak i  efektów może posłużyć jedno pytanie. W tym przypadku dla określenia ważności celów zaleca się wykorzystanie skali. Warianty odpowiedzi na pytanie o efekty powinny dawać możliwość wskazania, czy cel został osiągnięty, czy nie, czy efekt pojawił się bez postawienia odpowiadającego mu celu (tzn. czy był niezamierzony) oraz czy jest „za wcześnie, aby to stwierdzić”.

Tabela 8.1. Cele i efekty innowacji do celów pomiarowych, według obszarów oddziaływania

Rynki dla produktów przedsiębiorstwa

Unowocześnienie wyrobów lub usług Rozszerzenie zakresu wyrobów lub usług Tworzenie nowych rynków

Wejście na nowe rynki lub dostosowanie istniejących produktów do nowych rynków Zwiększenie lub utrzymanie udziału w rynku

Wzmacnianie reputacji, podnoszenie świadomości marki bądź widoczności wyrobów lub usług Zgodność z przepisami regulującymi rynek

Przyjęcie norm i akredytacja

Produkcja i dostawa

Unowocześnienie przestarzałych technologii lub metod procesowych Poprawa jakości wyrobów lub usług

Zwiększenie elastyczności w zakresie produkcji wyrobów lub usług Przyśpieszenie produkcji wyrobów lub świadczenia usług Zmniejszenie kosztów osobowych na jednostkę produkcji

Zmniejszenie kosztów materiałów, energii lub kosztów operacyjnych na jednostkę produkcji Skrócenie czasu wprowadzania na rynek

Tabela 8.1. Cele i efekty innowacji do celów pomiarowych, według obszarów oddziaływania (dokończenie)

Organizacja działalności przedsiębiorstwa

Poprawa potencjału w zakresie absorpcji, przetwarzania i analizowania wiedzy Poprawa w zakresie dzielenia się wiedzą lub transferów wiedzy z innymi organizacjami Poprawa efektywności lub funkcji łańcucha wartości przedsiębiorstwa

Poprawa komunikacji wewnątrz przedsiębiorstwa

Poprawa lub rozwój nowych relacji z podmiotami zewnętrznymi (innymi przedsiębiorstwami, uczelniami itp.) Zwiększenie odporności przedsiębiorstw i ich zdolności adaptacji do zmian

Poprawa warunków pracy, zdrowia i bezpieczeństwa personelu przedsiębiorstwa Wdrożenie nowego modelu biznesowego

Przyczynianie się do rozwoju standardów

Gospodarka, społeczeństwo lub środowisko

Zmniejszenie negatywnego wpływu na środowisko naturalne/zapewnienie korzyści dla środowiska naturalnego Poprawa zdrowia publicznego, bezpieczeństwa lub obronności

Poprawa w zakresie integracji społecznej Poprawa w zakresie równości płci Poprawa jakości życia lub dobrostanu Przestrzeganie obowiązujących przepisów Stosowanie się do dobrowolnych standardów

8.16. Efekty innowacji można zaobserwować tylko wówczas, gdy wystąpią w okresie obser-wacji określonym na potrzeby gromadzenia danych. Niektóre skutki mogą wystąpić dopiero po tym okresie, a tym samym nie będą możliwe do zaobserwowania. Nie zaleca się ani wydłu-żania okresu obserwacji ponad trzy lata, ani gromadzenia danych o efektach innowacji, które wystąpiły przed rozpoczęciem okresu obserwacji. Wprawdzie dzięki obu podejściom można uzyskać pełniejszy obraz efektów innowacji, lecz zmniejszają one również wiarygodność da-nych ze względu na to, że przywoływanie celów z przeszłości będzie powodowało mniejszą dokładność udzielanych odpowiedzi. Ponadto gromadzenie danych na temat efektów inno-wacji mających miejsce przed rozpoczęciem okresu obserinno-wacji może naruszyć logikę procesu gromadzenia danych i negatywnie wpłynąć na odpowiedzi udzielane na inne pytania.