Część I. Wprowadzenie do pomiaru innowacyjności
Rozdział 1. Wprowadzenie do statystyki innowacji i Podręcznika Oslo
1.2. Struktura i zawartość Podręcznika Oslo 2018
1.2.2. Ramy i zalecenia dotyczące pomiaru innowacyjności przedsiębiorstw (część II)
1.27. W części II Podręcznika Oslo opisano proces innowacyjny w przedsiębiorstwach oraz relacje między przedsiębiorstwami, ich otoczenie konkurencyjne i system innowacji, w którym są one osa-dzone. W porównaniu z trzecią edycją niniejsze wydanie zawiera obszerne omówienie otoczenia zewnętrznego przedsiębiorstw. Stanowi to uzupełnienie rozdziałów poświęconych definicji inno-wacji, pomiarowi działań innowacyjnych, potencjałowi wewnętrznemu, opartym na wiedzy po-wiązaniom w zakresie innowacji oraz efektom innowacji. Rysunek 1.1 przedstawia schematycznie relacje między rozdziałami w części II niniejszego podręcznika.
Rysunek 1.1. Ogólne przedstawienie relacji między rozdziałami części II
Wymiar wewnętrzny Wymiar zewnętrzny Przedsiębiorstwa
aktywne innowacyjnie
Wszystkie
przedsiębiorstwa zewnętrzne Czynniki
wpływające na innowacje w przedsiębior-stwach (rozdział 7) Potencjał innowacyjny przedsiębiorstw (rozdział 5) Cele i efekty innowacji w przedsiębior-stwach (rozdział 8) Obecne w OM 2005 Nowość w OM 2018 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw (rozdział 4) Innowacje w przedsiębior-stwach (rozdział 3) Innowacje a przepływy wiedzy (rozdział 6)
1.28. W niniejszym podręczniku podkreśla się wartość gromadzenia danych dotyczących wszystkich przedsiębiorstw, bez względu na ich działalność innowacyjną i jej efekty, ponie-waż może to pomóc w lepszym zrozumieniu kluczowych czynników stymulujących i poten-cjalnych implikacji innowacji.
Pojęcia i definicje dotyczące pomiaru innowacyjności przedsiębiorstw (rozdział 3)
1.29. Rozdział 3 zawiera zestaw definicji stanowiących zalecenia dla badań statystycznych z zakresu innowacji w sektorze przedsiębiorstw. Definicje zawarte w tym rozdziale ułatwiają gromadzenie i przekazywanie porównywalnych danych na temat innowacji i związanej z nimi działalności przedsiębiorstw w różnych krajach i branżach oraz przedsiębiorstw o różnej wiel-kości i strukturze – od małych przedsiębiorstw wytwarzających jeden produkt po duże przed-siębiorstwa wielonarodowe wytwarzające szeroką gamę wyrobów lub usług.1.30. Rozdział ten zawiera rozstrzygnięcie dwoistości „innowacji” jako procesu i efektu, po-nieważ przedstawia odrębne definicje dla każdego z tych pojęć:
Działalność innowacyjna obejmuje wszelkie działania rozwojowe, finansowe
i komercyj-ne podejmowai komercyj-ne przez przedsiębiorstwo, mające na celu doprowadzenie do powsta-nia innowacji dla przedsiębiorstwa.
Innowacja biznesowa to nowy lub ulepszony produkt lub proces biznesowy (lub ich
połączenie), który różni się znacząco od wcześniejszych produktów lub procesów biznesowych przedsiębiorstwa i który został wprowadzony na rynek lub wprowadzony do użytku przez przedsiębiorstwo.
1.31. W porównaniu z trzecią edycją, przy zmianie definicji innowacji biznesowej głównym czynnikiem branym pod uwagę była oparta na badaniach kognitywnych decyzja o ogranicze-niu stopnia złożoności dotychczasowej definicji, opartej na wykazie czterech typów innowacji (innowacje produktowe, procesowe, organizacyjne i marketingowe) i uwzględnienia dwóch głównych rodzajów: innowacji produktowej i innowacji w procesie biznesowym. Zmieniona definicja ogranicza również niejednoznaczność wymogu „znaczącej” zmiany określanej na podstawie porównania zarówno nowych, jak i ulepszonych innowacji z istniejącymi w przed-siębiorstwie produktami lub procesami biznesowymi. Rozdział ten zawiera szczegółowe wy-jaśnienia dotyczące definicji innowacji biznesowej oraz zawiera wskazówki określające, co nie stanowi innowacji. Podstawowe definicje innowacji produktowej i innowacji w procesie biznesowym brzmią następująco:
Innowacja produktowa to nowy lub ulepszony wyrób lub usługa, które różnią się
zna-cząco od dotychczasowych wyrobów lub usług przedsiębiorstwa i które zostały wpro-wadzone na rynek.
Innowacja w procesie biznesowym to nowy lub ulepszony proces biznesowy dla
jednej lub wielu funkcji biznesowych, który różni się znacząco od dotychczasowych procesów biznesowych przedsiębiorstwa i który został wprowadzony do użytku przez przedsiębiorstwo.
1.32. Innowacje w procesie biznesowym dotyczą sześciu różnych funkcji przedsiębiorstw opisywanych w literaturze z zakresu zarządzania biznesem. Dwie funkcje odnoszą się do pod-stawowej działalności przedsiębiorstwa polegającej na produkcji i dostarczaniu produktów na sprzedaż, natomiast pozostałe dotyczą działalności o charakterze wspierającym. Te sześć głównych funkcji biznesowych można dość dobrze połączyć z kategoriami innowacji proce-sowych oraz innowacji marketingowych i organizacyjnych z trzeciej edycji podręcznika. 1.33. Z definicji innowacji i działalności innowacyjnej można wysnuć wskazówki dotyczące sposobu charakteryzowania przedsiębiorstw:
Przedsiębiorstwo innowacyjne wykazuje jedną lub więcej innowacji w okresie
obser-wacji. Dotyczy to w równym stopniu przedsiębiorstw, które są odpowiedzialne za daną innowację indywidualnie, jak i wspólnie z innymi podmiotami.
Przedsiębiorstwo aktywne innowacyjnie jest zaangażowane w określonym
momen-cie w trakmomen-cie okresu obserwacji w jedno lub więcej działań mających na celu opraco-wanie lub wdrożenie nowych lub ulepszonych produktów lub procesów biznesowych przeznaczonych do zamierzonego użytku. Zarówno innowacyjne, jak i nieinnowacyjne przedsiębiorstwa mogą być aktywne innowacyjnie w okresie obserwacji.
1.34. W powszechnym użyciu określenie „innowacyjny” może odnosić się do potencjalnej zdolności lub skłonności do innowacji w przyszłości, kreatywności, rodzaju produktu lub pro-cesu itp. Z kolei w niniejszym podręczniku termin „innowacyjny” jest używany tylko w kon-kretnym znaczeniu: aby określić, czy przedsiębiorstwo ma innowację w danym okresie. Aby uniknąć nieporozumień, znaczenie tego przymiotnika ograniczono tylko do jednego znacze-nia. Przy tworzeniu różnych wersji językowych niniejszego podręcznika należy odzwiercie-dlać tę precyzję definicyjną. Dotyczy to również wskaźników innowacyjności, którym należy nadać etykiety lub nagłówki niewprowadzające użytkowników w błąd.
1.35. Przedsiębiorstwo nieinnowacyjne jest aktywne innowacyjnie, jeżeli podejmowało je-den lub więcej rodzajów trwających, zawieszonych, zaniechanych lub zakończonych działań
innowacyjnych, które nie doprowadziły do wdrożenia innowacji w okresie obserwacji. Może się zdarzyć, że szereg działań, takich jak eksperyment lub współtworzenie, zostanie ukończo-nych, nie skutkując wdrożeniem innowacji w okresie obserwacji.
Działalność innowacyjna przedsiębiorstw (rozdział 4)
1.36. Rozdział 4 przedstawia ramy pomiaru działalności innowacyjnej przedsiębiorstw. W rozdziale tym określono osiem rodzajów działalności, które mogą podejmować przedsię-biorstwa w dążeniu do innowacji, aczkolwiek wiele z tych działań, w dużej mierze opartych na wiedzy, można prowadzić również w innych, bardziej ogólnych celach:
• działalność badawcza i rozwojowa (B+R),
• działalność inżynieryjna, projektowa i inna działalność twórcza, • działalność marketingowa i budowanie wartości marki,
• działalność związana z własnością intelektualną (intellectual property, IP), • działalność związana ze szkoleniem pracowników,
• działalność związana z rozwojem oprogramowania i bazami danych,
• działalność związana z nabywaniem lub dzierżawą rzeczowych aktywów trwałych, • działania w zakresie zarządzania innowacjami.
1.37. W rozdziale tym zaleca się gromadzenie danych mówiących o tym, czy przedsiębior-stwa prowadzą każdy z tych rodzajów działalności i czy robią to w ramach dążenia do in-nowacji. Analogicznie, przy gromadzeniu danych na temat nakładów na te działania należy w pierwszej kolejności określić wszystkie nakłady na każde z tych działań, poniesione w do-wolnym celu, a następnie zadać pytanie – wyłącznie w przypadku przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie – o nakłady przeznaczone konkretnie na innowacje. Dane dla wszystkich przed-siębiorstw dotyczące każdego rodzaju działalności mogą dostarczyć przydatnych informacji na temat roli inwestycji w kapitał oparty na wiedzy (inwestycje niematerialne) dla skłonności do innowacji oraz wyników ekonomicznych. Przydatne jest również ustalenie, czy działania są prowadzone we własnym zakresie, czy pozyskiwane ze źródeł zewnętrznych.
1.38. W rozdziale tym proponuje się, aby w pytaniach dotyczących nakładów na innowacje poczynić rozróżnienie między nakładami na działalność B+R, dla których w większości przedsię-biorstw istnieje dokumentacja, a nakładami na inne działania innowacyjne. W ramach danych o nakładach można również gromadzić informacje o nakładach osobowych i innych głównych kategoriach księgowych. Pomiar nakładów na działania innowacyjne inne niż działalność B+R jest nieustannym wyzwaniem. W omawianym rozdziale zaproponowano kilka alternatywnych sposobów podejścia do pomiaru działalności innowacyjnej. Eksperymenty z tymi metodami po-winny prowadzić do poprawy dokładności gromadzonych danych.
Potencjał innowacyjny przedsiębiorstw (rozdział 5)
1.39. Rozdział 5 jest nowym rozdziałem, którego nie zawierały poprzednie wydania Pod-ręcznika Oslo. Potencjał biznesowy przedsiębiorstw obejmuje wiedzę, kompetencje i zasoby, które dane przedsiębiorstwo gromadzi z biegiem czasu i wykorzystuje do realizacji swoich celów. Gromadzenie danych o potencjale biznesowym ma decydujące znaczenie dla analiz wpływu innowacji na wyniki przedsiębiorstw oraz dla analizowania, dlaczego niektóre przed-siębiorstwa angażują się w działania innowacyjne, a inne nie.
1.40. Do wspierania działalności innowacyjnej, rozwijania innowacji produktowych lub in-nowacji w procesach biznesowych czy ekonomicznego wpływu tych inin-nowacji można po-tencjalnie wykorzystać wiele rodzajów potencjału biznesowego. W omawianym rozdziale przedstawiono opcje pomiaru dla czterech rodzajów potencjału, które są istotne w przypad-ku badań nad wynikami działalności innowacyjnej wszystkich przedsiębiorstw:
• zasoby kontrolowane przez przedsiębiorstwo,
• ogólny potencjał przedsiębiorstwa w zakresie zarządzania,
• umiejętności pracowników i sposób zarządzania zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwie, • zdolność do projektowania, rozwijania i przyjmowania narzędzi technologicznych
i zasobów danych, przy czym te ostatnie stanowią coraz ważniejsze źródło informacji na potrzeby innowacji.
Innowacyjność przedsiębiorstw a przepływy wiedzy (rozdział 6)
1.41. Rozdział 6 koncentruje się na pomiarze przepływów informacji i wiedzy do wewnątrz i na zewnątrz przedsiębiorstwa oraz na pomiarze powiązań między przedsiębiorstwami i innymi uczestnikami systemu innowacji i rozszerza zakres tej tematyki w porównaniu do trzeciego wy-dania podręcznika. Rozdział ten zawiera wprowadzenie do teorii przepływów wiedzy i otwar-tych innowacji, w których innowacje w sektorze przedsiębiorstw są opisywane jako rozproszony proces oparty na zarządzanych przepływach wiedzy ponad granicami organizacyjnymi. 1.42. Rozdział ten opiera się na wcześniejszych doświadczeniach w zakresie ujmowania prze-pływów wiedzy w badaniach statystycznych innowacji. Do lepszego mapowania przeprze-pływów wiedzy i dyfuzji innowacji przyczyniłoby się wykorzystanie źródeł danych spoza badań staty-stycznych, co pozwoliłoby na identyfikację powiązań między podmiotami, wynikami i efektami. Zalecenia zawarte w tym rozdziale dotyczą gromadzenia danych na temat roli innych przedsię-biorstw lub organizacji w opracowywaniu i wprowadzenie innowacji przez przedsięprzedsię-biorstwo (rozszerzenie treści rozdziału 3), wspólnych działań na rzecz innowacji, głównych źródeł pomy-słów i informacji na rzecz innowacji oraz roli własności intelektualnej w przepływach wiedzy. Przedstawiono tu także dodatkowe wskazówki dotyczące pomiaru powiązań między przedsię-biorstwami, uczelniami i publicznymi organizacjami badawczymi oraz barier i wyzwań związa-nych z angażowaniem się w wymianę wiedzy z podmiotami zewnętrznymi.
Czynniki zewnętrzne wpływające na innowacyjność przedsiębiorstw (rozdział 7)
1.43. Rozdział 7 jest nowością w czwartym wydaniu podręcznika i uzupełnia rozdziały 5 i 6, promując ideę pomiaru otoczenia zewnętrznego przedsiębiorstw oraz związanych z tym wyzwań i możliwości, które menedżerowie muszą uwzględniać przy dokonywaniu strategicz-nych wyborów, w tym tych dotyczących innowacji. Do czynników tych należą: klienci, konku-rencja i dostawcy, rynki pracy, warunki prawne, regulacyjne, konkurencyjne i gospodarcze, a także podaż wiedzy technologicznej i innej wiedzy przedstawiającej wartość dla innowacji. 1.44. W rozdziale tym wskazano główne elementy środowiska zewnętrznego i przedsta-wiono priorytety w zakresie gromadzenia danych. Wiodącym czynnikiem kontekstowym są rynki, które są często kształtowane wskutek własnych decyzji podejmowanych przez przed-siębiorstwa. Rozdział ten zawiera również zalecenia dotyczące pomiaru bezpośrednich i po-średnich skutków polityki publicznej dla działalności innowacyjnej, czynników społecznych i środowiskowych oraz czynników zewnętrznych, które mogą utrudniać innowacje.
Cele i efekty innowacji w przedsiębiorstwach (rozdział 8)
1.45. W rozdziale 8 dokonano przeglądu różnych podejść do pomiaru celów i efektów in-nowacji. Omówiono w nim szereg jakościowych wskaźników różnorodności celów i efektów innowacji w przedsiębiorstwach. Następnie dokonano oceny ilościowych wskaźników doty-czących efektów innowacji w odniesieniu do innowacji produktowych i innowacji w proce-sach biznesowych. W rozdziale tym omówiono również ograniczenia pomiaru efektów, które szerzej omówiono w rozdziale 11.