Zakres pomiaru innowacyjności: sektory SNA i jurysdykcje

2.39. W  miarę możliwości zakres pomiaru powinien być zgodny z  ogólnymi ramami systemów statystycznych. System Rachunków Narodowych (EC et al., 2009) stanowi globalnie przyjęty, ogólny ramowy system dla pomiaru działalności gospodarczej w zakresie produkcji, konsumpcji i akumulacji oraz związanych z tym pojęć dochodu i majątku. System Rachunków Narodowych jest przydatny przy gromadzeniu danych statystycznych na temat innowacji, po-nieważ umożliwia on integrację danych na temat innowacji z innymi źródłami statystycznymi, które są spójne z SNA. Ponadto zalecenia dotyczące pomiaru innowacji we wszystkich sekto-rach SNA powinny być zgodne z terminologią SNA, aby zapewnić spójność.

2.40. Podstawową jednostką analityczną w SNA jest jednostka instytucjonalna, która ponosi odpowiedzialność prawną za swoje działania i w związku z tym może posiadać aktywa, zacią-gać zobowiązania i angażować się w pełen zakres transakcji gospodarczych. W praktyce jed-nak jednostki instytucjonalne mogą podlegać kontroli innych jednostek, tak jak to się dzieje w przypadku krajowej filii korporacji międzynarodowej. Z tego faktu mogą wynikać ograni-czenia autonomii w podejmowaniu decyzji.

Jurysdykcja w zakresie gromadzenia danych

2.41. Na potrzeby opracowywania statystyk dotyczących innowacji w niniejszym podręcz-niku przyjęto perspektywę stosowaną w ramach SNA, opierającą się na gromadzeniu danych w obrębie jurysdykcji. Główną jurysdykcją w przypadku gromadzenia danych dotyczących innowacji jest kraj lub gospodarka, ale dane na temat innowacji mogą być również dostarcza-ne na poziomie podobszarów, takich jak regiony, stany, prowincje, gminy itp. Na sektor „reszta świata” składają się wszystkie organizacje niebędące rezydentami, które nawiązują relacje lub zawierają transakcje związane z innowacjami z jednostkami krajowymi (rezydentami) mający-mi siedzibę w danym kraju. Do niektórych celów wygodnie jest opisywać „resztę świata” tak, jak gdyby był to odrębny sektor.

2.42. Globalizacja działalności gospodarczej stanowi wyzwanie dla pomiaru działalności w danej jurysdykcji, ponieważ decyzje dotyczące innowacji mogą być podejmowane przez podmioty spoza kraju odniesienia. Przykładowo odpowiedzialność za takie decyzje może leżeć w gestii głównej siedziby organizacji, znajdującej się w innej jurysdykcji, a innowacje w danym kraju mogą być uzależnione od działalności innowacyjnej prowadzonej przez or-ganizacje w innych krajach. Pewną część wkładu podmiotów niebędących rezydentami moż-na wychwycić, gromadząc dane moż-na temat powiązań między organizacjami zagranicznymi a krajowymi jednostkami instytucjonalnymi. Podobnie jak w innych obszarach statystyki, dla uzyskania pełnego obrazu działalności innowacyjnej, która wykracza poza granice krajowe niezbędna może okazać się współpraca między różnymi jurysdykcjami.

Sektory SNA a przedsiębiorstwa jako główny obszar zainteresowania niniejszego

podręcznika

2.43. W ramach SNA jednostki instytucjonalne są klasyfikowane do czterech sektorów na podstawie swoich głównych funkcji, zachowań i celów:

• Sektor przedsiębiorstw (corporations) w ramach SNA składa się z przedsiębiorstw, które zajmują się głównie produkcją wyrobów i usług rynkowych. W niniejszym podręczniku przyjęto konwencję nazywania tego sektora sektorem przedsiębiorstw (business enterprise sector), zgodnie z terminologią przyjętą w Podręczniku Frascati OECD (OECD, 2015a). • Sektor instytucji rządowych i samorządowych (general government) składa się

z jed-nostek instytucjonalnych, które – poza wypełnianiem swoich obowiązków politycz-nych i regulacyjpolitycz-nych – dokonują redystrybucji dochodów i majątku oraz wytwarzają usługi i wyroby na potrzeby konsumpcji indywidualnej lub zbiorowej, głównie na zasa-dach nierynkowych. Sektor instytucji rządowych i samorządowych obejmuje również kontrolowane przez rząd instytucje niekomercyjne.

• Sektor instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych (non-profit institutions serving households, NPISHs) to osoby prawne zajmujące się głównie świadczeniem usług nierynkowych na rzecz gospodarstw domowych lub ca-łej społeczności, a ich główne zasoby pochodzą z dobrowolnych wpłat. Jeżeli są one kontrolowane przez rząd, zalicza się je do sektora instytucji rządowych i samorządo-wych. Jeżeli z kolei są one kontrolowane przez przedsiębiorstwa, klasyfikuje się je do sektora przedsiębiorstw.

• Gospodarstwa domowe (households) to jednostki instytucjonalne składające się z jed-nej lub większej liczby osób fizycznych. W ramach SNA osoby fizyczne muszą należeć tylko do jednego gospodarstwa domowego. Główne funkcje gospodarstw domowych

to dostarczanie siły roboczej, podejmowanie finalnej konsumpcji oraz – w roli przed-siębiorców – produkcja wyrobów i usług rynkowych.

2.44. Jednostkę instytucjonalną można przypisać tylko do jednego sektora SNA. Gospo-darka jako całość składa się ze wszystkich jednostek instytucjonalnych mających siedzibę na obszarze gospodarczym danego państwa. Jak już wspomniano, głównym przedmiotem zain-teresowania w niniejszym podręczniku jest sektor przedsiębiorstw, aczkolwiek dane dotyczące innowacji można również gromadzić dla jednostek instytucjonalnych i  osób zatrudnionych w innych sektorach SNA, co omówiono poniżej w podrozdziale 2.6.

2.45. Sektor przedsiębiorstw obejmuje także pewien typ jednostek kontrolowanych przez rząd, zwany komercyjnymi przedsiębiorstwami publicznymi (public business enterprise). 2.46. „Sektor publiczny” to pojęcie szersze niż sektor instytucji rządowych i  samorządo-wych, ponieważ obejmuje wszystkie instytucje kontrolowane przez rząd, w tym komercyjne przedsiębiorstwa publiczne. Tych ostatnich nie należy mylić ze spółkami publicznymi notowa-nymi (i będącymi przedmiotem obrotu) na giełdzie.

2.47. Wytyczenie granicy między przedsiębiorstwami a  gospodarstwami domowymi po-woduje wiele trudności w przypadku działalności gospodarczej podejmowanej przez gospo-darstwa domowe, które składają się z przedsiębiorstw bez osobowości prawnej, pozostają-cych w sektorze gospodarstw domowych, z wyjątkiem szczególnych przypadków. Mogą one mieć szczególne znaczenie w badaniach nad innowacyjnością, a oddzielenie ich od sektora przedsiębiorstw również może okazać się niełatwe.

2.48. Osoby samozatrudnione pracują na własny rachunek, często w formie przedsiębior-stwa bez osobowości prawnej, które nie jest prawnie oddzielone od właściciela. Do osób samozatrudnionych zalicza się wyłącznych właścicieli lub współwłaścicieli przedsiębiorstw niemających osobowości prawnej, w których pracują, współpracujących członków ich rodzin oraz członków spółdzielni produkcyjnych. Przykładami przedsiębiorstw niemających osobo-wości prawnej są małe gospodarstwa rolne czy inicjatywy polegające na wznoszeniu budyn-ków sposobem gospodarskim.

2.49. W  pewnych warunkach osoby samozatrudnione i  przedsiębiorstwa niemające oso-bowości prawnej (zatrudniające personel lub nie) mogą należeć do „sektora nieformalnego” lub „gospodarki nieformalnej”. Sektor nieformalny może odgrywać bardzo istotną rolę gospo-darczą, nie tylko w krajach o niskich i średnich dochodach, ale również w krajach o wysokim poziomie dochodów.

2.50. Zgodnie z SNA na włączenie do sektora nieformalnego mogą mieć wpływ następujące czynniki:

• Praktyka w zakresie rejestracji podmiotów gospodarczych, która różni się w zależności od kraju i rodzaju działalności. Ogólnie rzecz biorąc, zarejestrowane przedsiębiorstwa niemające osobowości prawnej należą do sektora przedsiębiorstw.

• Założenie spółki: jednostki, dla których dostępny jest lub może zostać sporządzony pełen zestaw sprawozdań finansowych, w tym bilans, należą do sektora przedsiębiorstw. • Wielkość według poziomu zatrudnienia lub obrotów, przy czym bardzo małe jednostki

najczęściej będą klasyfikowane do sektora nieformalnego.

• Działalność taka jak usługi na potrzeby własne, które mogą być okazjonalnie oferowane osobom trzecim.

• Działalność niezgodna z prawem lub niedozwolona.

• Warunki zatrudnienia znajdujące się na granicy współpracy na zasadzie świadczenia usług, jak to się dzieje w tzw. „gospodarce fuch” (osoby pracujące w charakterze nieza-leżnych wykonawców lub „wolnych strzelców”, a nie pracowników pełno- lub niepeł-noetatowych).

2.51. Do wielu celów statystycznych bardziej odpowiednimi jednostkami pomiaru mogą być osoby fizyczne, a nie gospodarstwa domowe, do których te osoby należą.

2.52. Jednostki instytucjonalne prowadzące podstawową działalność gospodarczą podob-nego rodzaju są grupowane według rodzajów działalności Międzynarodowej Standardowej Klasyfikacji Rodzajów Działalności (ISIC Rev.4) ONZ (zob. UN, 2008) lub zgodnych z nią klasy-fikacji regionalnych (np. NACE w Europie, NAICS w Ameryce Północnej czy ANZSIC w Australii i Nowej Zelandii).

2.53. Zainteresowanie decydentów politycznych pomiarem innowacji często polega na tym, że oczekują oni danych dotyczących jednostek instytucjonalnych prowadzących okre-śloną działalność gospodarczą, która nie ma odpowiednika w  sektorach instytucjonalnych SNA. W  szczególności w  Podręczniku Frascati (OECD, 2015a) przypisuje się specjalny status „sektora głównego” jednostkom aktywnie świadczącym usługi szkolnictwa wyższego, nie-zależnie od tego, do którego sektora SNA należą. Analogicznie, w wielu krajach zwraca się szczególną uwagę i przyznaje specjalny status wielu instytutom badawczym specjalizującym się w świadczeniu usług ze sfery B+R. Obydwa te zagadnienia zostały szczegółowo omówio-ne w rozdziale 6 niniejszego podręcznika w kontekście uchwycenia w statystykach powiązań z przedsiębiorstwami opierających się na zastosowaniu wiedzy.

2.54. Niniejszy podręcznik dotyczy działalności gospodarczej w sektorze przedsiębiorstw, którego zakres rozszerzono – w  pierwszym wydaniu obejmował on przemysł wytwórczy, natomiast w drugim – przemysł wytwórczy i wybrane branże usługowe. W obecnym wydaniu zawarto zalecenia dla wszystkich branż sektora przedsiębiorstw (patrz rozdział 9).