Finansowe metody wyceny nowych technologii

Finansowe i ekonomiczne metody pozwalające szacować technologię, po-mysły, wiedzę w literaturze nazywane są metodami wyceny. Autorzy zajmujący się problematyką wyceny jej przedmiot nazywają aktywami niematerialnymi albo kapitałem intelektualnym30. Do aktywów niematerialnych zaliczają m.in.:

25 A. Arora, A. Fosfuri, A. Gambardella, Markets for Technology: The Economics of Innova-tion and Corporate Strategy, MIT Press, Cambridge, MA 2001, s. 143.

26 R.G. Cooper, Winning at New Product, Perseus Publishing, Cambridge, MA 2001, s. 43–47.

27 B. Bogdan, R. Villiger, Valuation in Life Science. A Practical Guide, Springer, London– New York 2010, s. 11–60.

28 Szerzej omawiającą te zagadnienia: D. Zarzecki, Zarządzanie finansami: inwestycje i wy-cena przedsiębiorstw, t. 2, Wyd. Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2006; G. Urbanek, Wy-cena aktywów niematerialnych, PWE, Warszawa 2008, s. 111–137.; G. Smith, R. Parr, Valuation of Intellectual Property and Intangible Assets, John Wiley & Sons, New York 2000, s. 206.

29 Metody portfelowe opisane są szeroko w literaturze z zakresu marketingu i analizy strate-gicznej.

30 T. Stewart, Intellectual Capital, Doubleday, New York 1997; J. Daum, Intangible Assets and Value Creation, John Willey & Sons, Chichester 2003, s. 52.

znaki towarowe, patenty, technologie, bazy danych, kapitał ludzki, relacje z partnerami, relacje z klientami, know-how, reputację itp. W literaturze propo-nuje się kilka grup metod, za pomocą których można oceniać aktywa niemate-rialne. Należą do nich metody kosztowe, metody rynkowe, metody dochodowe, opcje realne oraz metoda wyceny ekonomicznej wartości dodanej.

Metody kosztowe

Podejście kosztowe do wyceny wyników badań naukowych, technologii lub innowacji opiera się na ekonomicznych zasadach substytucji i równowagi cenowej. Zasady te dotyczą sytuacji, gdy inwestor jest skłonny zapłacić za inwestycję nie więcej niż wynosi koszt uzyskania (zakupu lub wytworzenia we własnym zakresie) inwestycji o takiej samej użyteczności. Stosowanie metod kosztowych do oceny wyników badań naukowych, technologii, innowacji ma pewne ograniczenia. Jak słusznie zauważa G. Urbanek, ograniczenia te wynikają np. z trudności w dokładnym zdefiniowaniu porównywalnych aktywów mogą-cych stanowić substytut przedmiotu wyceny31. Metody te umożliwiają najbar-dziej wiarygodne oszacowanie wartości technologii lub innowacji, jeśli są spełnione dwa warunki: uwzględnione zostały wszystkie koszty związane z tworzeniem technologii lub innowacji i w obliczeniach uwzględniono czynniki zmieniające (najczęściej pomniejszające) wartość technologii lub innowacji w stosunku do sumy poniesionych kosztów.

Metody rynkowe

Podstawą podejścia rynkowego do wyceny technologii lub innowacyjnych rozwiązań oraz zawartego w nich know-how są powiązane ze sobą zasady ekonomiczne: konkurencji i równowagi rynkowej. Zgodnie z nimi w warunkach wolnego rynku siły popytu i podaży ustalają cenę na poziomie równowagi. Nie zawsze wartość wycenianej technologii lub innowacji jest tożsama z jej ceną. Na cenę przy indywidualnych transakcjach wpływają różne warunki rynkowe. W przypadku technologii czy innowacji są one kształtowane przez natężenie konkurencji i dostępność produktów, technologii substytucyjnych. Metody rynkowe szacują wartość technologii lub innowacji na podstawie porównań z transakcjami sprzedaży bądź licencjonowania, jakie przeprowadzo-no w ostatnim czasie na rynku32.

Wycena aktywów niematerialnych metodami rynkowymi polega na33: 1) analizie poszczególnych rynków w celu uzyskania informacji na temat przeprowadzonych transakcji kupna/sprzedaży oraz ofert kupna/sprzedaży

31 Szerzej na ten temat pisze G. Urbanek, Wycena aktywów…, s. 111–114.

32 G. Smith, R. Parr, Valuation of Intellectual…, s. 181.

33 D. Zarzecki, Metody wyceny wartości niematerialnych i prawnych, „e-rachunkowość”, 1.01.2006, http://e-rachunkowosc.pl/artykul.php?view=404 [dostęp 14.02.2012].

aktywów niematerialnych, które są podobne do wycenianych aktywów niemate-rialnych ze względu na takie cechy, jak rodzaj aktywów niemateniemate-rialnych, sposób ich wykorzystania, dziedzina gospodarki, w której są wykorzystywane, data sprzedaży itp.;

2) weryfikacji uzyskanych informacji w drodze potwierdzenia, że otrzyma-ne daotrzyma-ne są prawdziwe, dokładotrzyma-ne i odzwierciedlają standardowe warunki rynko-we. Omawiana procedura sprawdzająca może być źródłem dodatkowych informacji o bieżących warunkach rynkowych dotyczących obrotu daną katego-rią aktywów niematerialnych;

3) wyborze odpowiednich mnożników rynkowych, np. mnożniki zysku lub zł na jednostkę porównawczą (wykorzystuje się takie jednostki odniesienia jak: klient, lokalizacja, rysunek, procent udziału w rynku itd.), a następnie przepro-wadzenie analizy porównawczej dla każdej z rozpatrywanych jednostek porów-nawczych;

4) porównaniu zebranych transakcji na podobnych aktywach niematerial-nych z pozycją aktywów niematerialniematerial-nych będącą przedmiotem wyceny wyko-rzystując odpowiednie jednostki porównawcze i korygując ceny kupna/sprze-daży do konkretnych warunków;

5) sprowadzeniu poszczególnych indykatorów wartości uzyskanych za pomocą analizy transakcji porównywalnych do jednego szacunku wartości lub przedziału wartości. Na rynkach niedoskonałych, „płytkich”, z małą liczbą transakcji, przedział wartości jest zwykle lepszym zwieńczeniem wyceny niż oszacowanie wyrażone w postaci jednej liczby.

Ograniczenia tych metod polegają na tym, że większość czynników niema-terialnych nie jest przedmiotem transakcji rynkowych; czynniki niematerialne są unikatowe i trudno znaleźć dla nich odpowiedniki, zwłaszcza w połączeniu z transakcjami; jeżeli dochodzi do transakcji rynkowej z udziałem czynników niematerialnych, najczęściej przedmiotem transakcji jest pakiet, z którego trudno jest w sposób niebudzący wątpliwości wyodrębnić same aktywa niematerialne34.

Metody dochodowe

Metody dochodowe oparte są na ekonomicznej zasadzie przewidywań. W tym podejściu wartość aktywów niematerialnych jest równa bieżącej wartości spodziewanych korzyści ekonomicznych wynikających z ich posiadania. Pod-stawowym zagadnieniem w tej grupie metod jest wydzielenie ze wszystkich ekonomicznych korzyści, jakie osiąga przedsiębiorstwo, tylko tych, które są związane z wycenianym czynnikiem niematerialnym. Metody dochodowe mogą być zaadaptowane do wszystkich rodzajów aktywów niematerialnych. W odróżnieniu od innych metod tu przyjmuje się perspektywę długoterminową

34 Ograniczeniach metod rynkowych piszą: G. Urbanek, Wycena aktywów…, s. 116; R. Reil-ly, R. Schweihs, Valuing Intangible Assets, McGraw-Hill, New York 1999, s. 152–154.

przy uwzględnieniu w wartości bieżącej również przyszłych warunków stoso-wania aktywów niematerialnych.

Dochodowe metody wyceny często są określane mianem metod zdyskonto-wanego dochodu ekonomicznego (Discounted Economic Income Methods). Dochód ekonomiczny na potrzeby wyceny może być zdefiniowany na kilka sposobów, spośród których najczęściej spotykanymi są35:

• dywidendy,

• przepływy pieniężne (zwykle wyrażane jako przepływy netto, czyli tzw. wolne przepływy pieniężne),

• zyski księgowe (najczęściej zysk netto lub zysk operacyjny).

Metody dochodowe mogą być podzielone na dwie kategorie: (1) metody oparte na kapitalizacji bezpośredniej (direct capitalization) oraz (2) metody oparte na rentowności (yield capitalization).

W kapitalizacji bezpośredniej analityk szacuje odpowiedni miernik dochodu ekonomicznego dla jednego przyszłego, standardowego (znormalizowanego, uśrednionego, typowego) okresu, a następnie dzieli tę liczbę przez właściwą stopę zwrotu z takiej inwestycji. Właściwa stopa zwrotu zwana jest bezpośrednią stopą kapitalizacji. Stopa ta może być odpowiednia dla nieskończonego

(perpe-tuity) lub skończonego (finite) okresu, co zależy od oczekiwanego trwania

pożytków w postaci pojawiania się strumienia dochodu ekonomicznego. Tabela 2.1. Przydatność metod wyceny z uwzględnieniem aktywów niematerialnych

Rodzaje aktywów niematerialnych i prawnych Metoda zalecana w pierwszej kolejności Metoda zalecana w drugiej kolejności Metoda stosowana sporadycznie

Patenty i technologie dochodowa rynkowa kosztowa

Znaki towarowe i marki dochodowa rynkowa kosztowa

Prawa autorskie dochodowa rynkowa kosztowa

Zgromadzona siła robocza kosztowa dochodowa rynkowa

Systemy informacyjne kosztowa rynkowa dochodowa

Produkty informatyczne dochodowa rynkowa kosztowa

Sieć dystrybucji kosztowa dochodowa rynkowa

Depozyty bankowe na żądanie dochodowa rynkowa kosztowa

Franszyza dochodowa rynkowa kosztowa

Wypracowane przez firmę procedury kosztowa dochodowa rynkowa Źródło: D. Zarzecki, Metody wyceny wartości niematerialnych i prawnych, „e-rachun-kowość” „e-rachun„e-rachun-kowość”, 1.01.2006, http://e-rachunkowosc.pl/artykul.php?view=404 [dostęp 14.02.2012] oraz G.V. Smith, R.L. Parr, Valuation of Intellectual Property and Intangible Assets, John Wiley & Sons, New York 1994, s. 298.

W metodach opartych na rentowności (czyli przy zastosowaniu kapitalizacji wyprowadzanej z oczekiwanej rentowności) analityk dokonuje prognozy kształtowania się przyjętej miary dochodu ekonomicznego w kilku kolejnych latach. Prognozowany w ten sposób przyszły dochód ekonomiczny jest podda-wany konwersji na wartości bieżące (dzisiejsze) poprzez zastosowanie stopy dyskontowej (kosztu kapitału), która stanowi oczekiwaną przez inwestora minimalną stopę zwrotu z danej inwestycji w całym okresie jej eksploatacji.

Wszystkie wymienione dotąd grupy metod wyceny aktywów niematerial-nych mogą być wykorzystywane w ocenie potencjału technologii lub innowa-cyjnych pomysłów. Tabela 2.1 pokazuje przydatność poszczególnych metod w wycenie różnych aktywów niematerialnych.