Organizacyjna, sektorowa i technologiczna specyfika strategii ochrony własności intelektualnej ochrony własności intelektualnej

Strategie ochrony własności intelektualnej zmieniają się wraz z fazą rozwo-ju przedsiębiorstw127. Na początku przedsiębiorstwa głównie stosują nieformalną ochronę kilku kluczowych zasobów. Dopiero w miarę rozwoju budują portfel patentów, znaków towarowych, tajemnic handlowych i praw autorskich oraz wyspecjalizowane zespoły zajmujące się zarządzaniem własnością intelektualną (tab. 2.6)128.

Nowo zakładane przedsiębiorstwa bazują głównie na tajemnicach handlo-wych. W celu ochrony własności intelektualnej podpisują umowy o zachowaniu tajemnicy z pracownikami lub partnerami biznesowymi, ze względu na wysokie koszty ochrony rzadko dokonują zgłoszeń patentowych. Jeśli posiadają kluczo-we dla ich funkcjonowania technologie, zwykle chronią je jednym lub dwoma patentami. Nowo zakładane przedsiębiorstwa zwykle starają się zabezpieczyć znakiem towarowym nazwę przedsiębiorstwa oraz kluczowe produkty, nie posiadają wyspecjalizowanych zespołów zajmujących się zarządzaniem własno-ścią intelektualną129.

W miarę jak przedsiębiorstwo się rozwija, zwiększa liczbę pracowników, osiąga przychody ze sprzedaży swoich produktów, zmienia również praktyki w zakresie zarządzania własnością intelektualną. W zakresie tajemnic handlo-wych przywiązuje się dużo uwagi do kontroli najważniejszych dokumentów zawierających poufne dane. Zwiększa się portfel patentów oraz zasięg teryto-rialny ochrony patentowej130. Przedsiębiorstwa chronią swoje wynalazki w wielu

126 WIPO, Effective IP strategies for business managers, „IP Frontline – IP & Technology Magazine”, 26.08.2006, http://www.ipfrontline.com/depts/article.aspx?id=12839&deptid=6 [dostęp 20.09.2011].

127 R. Pithetkly, IP Strategy, chapt. 5.1, [w:] IP Handbook of Best Practices, http://www. iphandbook.org/handbook/ch05/p01/ [dostęp 1.02.2013].

128 M. Gollin, Driving Innovation…, s. 289–290.

129 J.S. Gans, Start-up Commercialization Strategy and Innovative Dynamics, 1.11.2011, http://ssrn.com/abstract=1407404 http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1407404 [dostęp 28.11.2011].

krajach, pracując nad nowymi produktami lub usprawniając dotychczasowe. Dbają o ochronę praw autorskich oraz rejestrują znaki towarowe oraz slogany wykorzystywane w kampaniach reklamowych. Większość przedsiębiorstw na tym etapie rozwoju zatrudnia prawników, którzy zajmują się sprawami związa-nymi z zarządzaniem i ochroną własności intelektualnej przedsiębiorstwa. Osoby takie często pozostają w kontakcie z zewnętrznymi firmami prawniczymi i konsultingowymi w celu uzyskania specjalistycznych ekspertyz związanych z toczącymi sporami dotyczącymi np. naruszania patentów lub innych nadużyć związanych z własnością intelektualną.

Tabela 2.6. Strategie ochrony własności intelektualnej w różnych fazach rozwoju przedsiębiorstwa

Typ ochrony _{wczesna wzrostu dojrzałości} ^{Faza rozwoju}

Tajemnice handlowe

Porozumienia o zacho-waniu tajemnicy, poro-zumienia z pracowni-kami Kontrola dokumentów związanych z tajemni-cami handlowymi Zdywersyfikowany portfel bardzo silnie chronionych tajemnic handlowych Patenty 0–2 zgłoszenia na kluczowe wynalazki Globalna ekspansja, zgłoszenia w ważnych z punktu widzenia konkurowania krajach Zdywersyfikowany portfel patentów w za-kresie różnych techno-logii, wykorzystywa-nych w różwykorzystywa-nych sekto-rach Prawa autorskie Zapewnienie tytułu własności Rejestracja tytułów własności Licencjonowanie tytułów własności, wzmocnienie Znaki towarowe 1–2 znaki towarowe, głównie związane z nazwą firmy, wio-dącymi produktami, nazwą domeny Ekspansja i rejestracja na rynkach międzyna-rodowych Różnorodność znaków towarowych, wprowa-dzanie znaków towa-rowych na nowe rynki

Odpowiedzialność za zarządzanie

Osoba zarządzająca

przedsiębiorstwem ^{Oddzielne stanowisko} dla prawnika zajmują-cego się sprawami związanymi z ochroną własności intelektualnej

Zespół profesjonalistów zajmujących się zarzą-dzaniem własnością intelektualną

Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Gollin, Driving Innovation. Intellectual Prop-erty Strategies for a Dynamic World, Cambridge University Press, New York 2008, s. 290.

Duże przedsiębiorstwa zatrudniające kilkaset i więcej pracowników rozsze-rzają praktyki w zakresie zarządzania własnością intelektualną131. Tajemnice handlowe są bardzo silnie chronione (np. receptura coca-coli czy piwa Guiness).

131 B. Geiger, Managing General Partner, Triangle Venture Capital Group, Commercializa-tion Strategies for High-Tech Startups, http://www.triangle-venture.com/download/VCM_ startup_06_e.pdf [dostęp 15.01.2013].

Dominującą formą ochrony własności intelektualnej są patenty. Firmy między-narodowe posiadają setki patentów na całym świecie, które stają są kartą prze-targową w walce konkurencyjnej. Patenty pierwotnie wykorzystywane w jednym sektorze często znajdują zastosowanie w innych sektorach i stanowią podstawę tworzenia nowych innowacyjnych produktów. Bardzo silnie chronione są prawa autorskie, firmy posiadają wiele zarejestrowanych znaków towarowych, sloga-nów, logo itp. Do zarządzania własnością intelektualna tworzone są specjalne zespoły wyspecjalizowanych w tym celu osób132.

Praktyki przedsiębiorstw, rozpatrując indywidualne przypadki, jak twierdzi M. Gollin mogą się różnić, niemniej generalną zasadą jest, że w miarę rozwoju zwiększa się złożoność portfeli własności intelektualnej oraz stosowane są coraz bardziej wyszukane metody zarządzania tymi zasobami¹³³.

Nie tylko faza wzrostu przedsiębiorstwa ma wpływ na sposób zarządzania znajdującą się w nim własnością intelektualną. Przedsiębiorstwa mogą przyj-mować różne postawy w tym zakresie w zależności od sektora, w jakim działa-ją134. Można to zauważyć, porównując dwa odmienne sektory, takie jak ochrona zdrowia i technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT).

Sektor ochrony zdrowia to przedsiębiorstwa medyczne, biotechnologiczne i farmaceutyczne. Charakterystyczne dla przedsiębiorstw działających w tym sektorze są długookresowe inwestycje w projekty badawcze polegające na badaniach laboratoryjnych i badaniach klinicznych niezbędnych do dopuszcze-nia produktów medycznych lub biotechnologicznych do obrotu. W sektorach tych tworzy się wiele innowacji technologicznych, które są chronione patentami, toteż przedsiębiorstwa w nim działające stosują strategię ofensywną, która wiąże się z agresywnym zarządzaniem własnością intelektualną. Najczęściej za zarządzanie własnością intelektualną odpowiedzialna jest osoba lub osoby zarządzające działalnością B+R. Agresywne podejście do zarządzania wynika ze specyfiki konkurowania w tym sektorze. Kluczową formą ochrony własności intelektualnej są tu patenty. Ich wartość w tym przypadku jest nieoceniona. Posiadanie patentów pozwala na utrzymanie przewagi konkurencyjnej. Powsta-nie produktów w tych sektorach poprzedzone jest długookresowymi i kosztow-nymi badaniami. Ochrona w postaci zgłoszeń patentowych powoduje, że konkurenci nie mogą kopiować produktów po ich wprowadzeniu na rynek, a tym samym czerpać korzyści ze strategii niszy rynkowej. Produkcja identycz-nego produktu możliwa jest dopiero po upływie okresu ochrony patentowej, czyli po 20 latach.

132 Por. World Intellectual Property Indicators 2012…, s. 34.

133 M. Gollin, Driving Innovation…, s. 290.

134 Przypadki dostępne na http://www.iphandbook.org/handbook/case_studies/health/ [dostęp 16.05.2012].

W przypadku przedsiębiorstw biotechnologicznych ważną formą ochrony własności intelektualnej są również tajemnice handlowe, które mogą chronić materiały biologiczne, takie jak materiał genetyczny, wyodrębnione komórki zwierzęce, ekstrakty roślinne i mikroorganizmy. Dostęp do tych materiałów jest bardzo ważny ze względu na ich unikatowy charakter. Zwykle przedsiębiorstwa zajmujące się tworzeniem tych materiałów udostępniają je w ramach umów określających możliwości ich wykorzystania oraz ograniczenia w tym zakresie. Wiedza związana z wykorzystaniem tych materiałów musi więc być chroniona tajemnicami handlowymi. W sektorze ochrony zdrowia wiele przedsiębiorstw współpracuje z instytutami naukowymi, laboratoriami i na tym polu ważnym elementem ochrony własności intelektualnej wydają się być tajemnice handlowe.

W przypadku tego sektora mniejsze znaczenie ma ochrona praw autorskich. Prawem autorskim zwykle chronione są raporty, bazy danych, materiały marke-tingowe. Nie tak ważne jak patenty są tu także znaki towarowe, choć i w ramach samego sektora ochrony zdrowia występują różnice. W sektorze biotechnologii nie ma tak dużej ilości produktów jak na rynku dóbr szybko zbywalnych, więc przedsiębiorstwa nie konkurują za pomocą umacniania znaków towarowych. Inaczej jest w przypadku przedsiębiorstw farmaceutycznych. Nazwy najwięk-szych przedsiębiorstw farmaceutycznych stanowią znaki towarowe o olbrzymiej wartości. Dużą wartość posiadają również znaki towarowe związane z nazwami sztandarowych produktów tych firm.

Inną specyfikę posiada sektor technologii informacyjno-komunikacyjnych. Przedsiębiorstwa produkujące sprzęt elektroniczny, tworzące rozwiązania informatyczne czy telekomunikacyjne mają krótszy czas rozwoju produktu niż w przypadku omówionej grupy sektorów. W tym przypadku rzadko jest również wymagane prawne dopuszczenie do obrotu rynkowego, tak jak w przypadku produktów w sektorze ochrony zdrowia. Sektor ICT, ze względu na niższe bariery wejścia, jest bardziej narażony na pojawianie się nowych konkurentów. Zarządzanie własnością intelektualną w przedsiębiorstwach działających w tym sektorze jest więc bardziej zależne, od tego jaka sytuacja panuje na rynku. Przedsiębiorstwa działające w sektorze ICT wykazują tendencję do utrzymywa-nia ważnych tajemnic handlowych w zakresie tworzonych rozwiązań (oprogra-mowanie, urządzenia). Bardzo ważnym elementem zarządzania własnością intelektualną jest również utrzymywanie patentów135. Na czołówkach list

135 Firmą, która przykłada szczególną wagę do patentowania jest IBM. W 2009 r. IBM po raz kolejny ogłoszona została liderem w zakresie patentowania. IBM zarejestrowała w USA 4914 patentów, zajmując tym samym, po raz 17 z kolei pierwszą pozycję na liście najbardziej innowa-cyjnych firm. W celu skutecznego zarządzania patentami firma stworzyła specjalne oprogramowa-nie, którego używa od ponad dekady skutecznie analizując, oceniając i zarządzając portfolio ponad 30 000 patentów zarejestrowanych w USA. Oprogramowanie to w połączeniu z doświadczeniem firmy, umożliwiło IBM skorelowanie strategii patentowej i własności intelektualnej z potrzebami biznesowymi oraz wygenerowanie nowych sposobów czerpania wartości z patentów. Dzięki

najwięcej patentujących firm znaleźć można wiele nazw przedsiębiorstw z tego sektora, takich jak: IBM, Samsung Electronics, Microsoft, Intel, Cisco itp.136

Przedsiębiorstwa tworzące oprogramowanie głównie korzystają z ochrony prawa autorskiego w postaci copyright, jedynie w Stanach Zjednoczonych istnieje możliwość uzyskania patentu na tego typu rozwiązania. Jak już wcze-śniej wspomniano, taka ochrona prawa autorskiego wiąże się z niebezpieczeń-stwem utraty korzyści związanych z posiadaniem własności intelektualnej.

Bardzo ważnym elementem zarządzania w tym sektorze jest również ochro-na zochro-naków towarowych. Przedsiębiorstwa tu działające są ochro-narażone ochro-na pojawia-nie się coraz to nowych konkurencyjnych firm, w celu utrzymania pozycji rynkowej budują portfele silnych marek, które pomagają im osiągnąć ten cel.

Kolejny przykład odmiennego sposobu zarządzania własnością intelektual-ną może stanowić sektor rozrywkowy (produkcje filmowe, telewizyjne). Tutaj przedsiębiorstwa w ogóle nie stosują ochrony patentowej oraz nie chronią swoich produktów tajemnicami handlowymi. Zarządzanie własnością intelektu-alną opiera się głównie na ochronie praw autorskich oraz ochronie znaków towarowych związanych z nazwą firmy.

Na odmienny sposób zarządzania własnością intelektualną w przedsiębior-stwie, oprócz fazy jego rozwoju i specyfiki sektora w którym działa, może również wpłynąć specyfika technologii, z jaką ma do czynienia przedsiębiorstwo (tab. 2.7). Różne technologie wymagają zastosowania różnych sposobów ochrony. Tabela 2.7 prezentuje porównanie trzech rodzajów technologii i sto-sowanych w ich przypadkach form ochrony własności intelektualnej.

W przypadku biotechnologii, gdzie tworzone rozwiązania mają charakter unikalny najczęściej stosowanymi formami ochrony własności intelektualnej są patenty i tajemnice dotyczące unikalnych informacji jakie mogą wiązać się z procesem tworzenia rozwiązań biotechnologicznych i ich zastosowania. W przypadku ochrony tego typu technologii nie wykorzystuje się praw autor-skich (copyrights), rzadko również stosowane są znaki towarowe.

W przypadku technologii związanych z oprogramowaniem (software) Naj-ważniejsze są tajemnice handlowe w postaci kodu dostępu, a także istotna jest ochrona znaków towarowych. Przeciwnie przedsiębiorstwa postępują w przy-padku technologii związanych z tworzeniem sprzętu elektronicznego. Tutaj najważniejsze znaczenie ma ochrona znaków towarowych, gdyż patenty są łatwo dostępne a tajemnice handlowe dotyczące własności intelektualnej mają swoje uzasadnienie w szczególnych sytuacjach.

przyjętej strategii patentowej i odpowiedniemu narzędziu ją wspierającemu liczba patentów zarejestrowanych przez IBM w 2009 r., jest prawie czterokrotnie wyższa niż liczba patentów zarejestrowanych przez Hewlett Packard oraz większa niż liczba wspólnych wynalazków firm Microsoft, Hewlett-Packard, Oracle, Apple, Accenture i Google. http://www.ibm.com/news/pl/ pl/2010/01/28/n484029r34654f02.html [dostęp 03.02.2010].

136 Por. Amerykański Urząd Patentowy USPTO, www.uspto.gov [dostęp 25.07.2010] oraz World Intellectual Property Indicators 2012…, s. 34.

Tabela 2.7. Specyfika technologii a formy ochrony własności intelektualnej

Typ ochrony

Technologia

Materiały biologiczne _{elektromechaniczny} ^Sprzęt Software

Tajemnice handlowe Unikalne informacje dostępne jedynie w przypadku konkretnego materiału

Tylko wtedy, gdy to konieczne (np. czarna skrzynka w samolo-tach)

Kod dostępu

Patenty

W zależności czy jest to wynalazek czy materiał pochodzący z natury

Łatwo dostępne Efekty techniczne mogą być podstawa roszczeń w większości krajów

Copyright Nie Nie Łatwo dostępne

Znaki towarowe Niezbyt często używane Tak Tak

Inne typy ochrony ^{Umowy o transferze} _materiałów ^{Leasing EULA}_source ^{∗, licencje}

open-∗ EULA – forma udostępnienia licencji na program komputerowy dowolnemu użytkowniko-wi poprzez po przez naciśnięcie przycisku „zgadzam się „ lub „akceptuję”.

Źródło: jak do tab. 2.6, s. 291.

Podsumowując opisywane zagadnienia związane z ochroną własności inte-lektualnej należy podkreślić, że gdy mówimy o nowych technologiach, zarówno w przypadku komercjalizacji produktów (usług), jak i komercjalizacji wyników badań naukowych, zarządzanie własnością intelektualną ma olbrzymie znacze-nie137. Przedsiębiorstwa komercjalizujące te dwa zasoby różnią się jedynie pod względem przyjmowanych form ochrony. Te, które komercjalizują wyniki badań naukowych dużo uwagi przykładają do ochrony formalnej, dla tych natomiast, które komercjalizują innowacyjne produkty (usługi), większe znacze-nie ma ochrona znacze-nieformalna.