Formy finansowania procesu komercjalizacji

Niezaprzeczalnie potrzeby kapitałowe innowacyjnych przedsiębiorstw po-dejmujących się komercjalizacji nowych technologii są ogromne. Pojawiają się one na każdym etapie rozwoju przedsiębiorstwa. We wczesnej fazie rozwoju, określanej mianem „zasiewu” (seed), kapitał jest potrzebny do przeprowadzenia wstępnych badań rynkowych, przygotowania koncepcji innowacji. W fazie startu (start-up) przedsiębiorstwo powinno zapewnić środki służące rozwojowi produktu oraz przygotowaniu do produkcji.138 Na kolejnym etapie, tzw. wcze-snego rozwoju, pojawia się konieczność pozyskania finansowania na działania związane z wdrożeniem do produkcji oraz wejściem na rynek. Natomiast w fazie wzrostu przedsiębiorstwo, które posiada ugruntowaną pozycję na rynku dąży do dalszej ekspansji. Nieodzowny w tej sytuacji jest kapitał pozwalający na finan-sowanie budowy i rozbudowy kanałów dystrybucji139.

K. Janasz podkreśla, że źródła pochodzenia kapitału służącego finansowa-niu działalności innowacyjnej, nazywanego również kapitałem innowacyjnym, są bardzo zróżnicowane140. Do podstawowych można zaliczyć środki właścicieli przedsiębiorstwa, jego rodziny, przyjaciół, kredyty i pożyczki bankowe, a także środki pozyskane z funduszy unijnych. Alternatywę stanowią kapitały wysokiego ryzyka, w ramach których wyróżnić można venture capital oraz tzw. anioły biz-nesu, lub fundusze typu intellectual venture skupujące własność intelektualną141.

A. Sosnowska i S. Łobejko, przyglądając się finansowaniu komercjalizacji projektów naukowo-badawczych tworzonych w uczelniach wyższych, do wymienionych źródeł dodają: dotację budżetową,dotację budżetową uzupełnio-ną o środki z programów UEśrodki przedsiębiorcy, który współrealizuje projekt

138 K. Safin, Zarządzanie małą firmą, Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wro-cław 2002.

139 A. Zygmunt, Problematyka finansowania działalności innowacyjnej przedsiębiorstw w Polsce, [w:] D. Trzmielak, J. Żurawska (red.), Zarządzanie innowacją. Aspekty komunikacji, finansowania, badania rynku, psychologicznych uwarunkowań, polityki innowacyjnej i infrastruk-tury, Wyd. Instytut Śląski, Opole 2011, s. 62–78.

140 K. Janasz, Kapitał w finansowaniu działalności innowacyjnej przedsiębiorstw w Polsce. Źródła i modele, Wyd. Difin, Warszawa 2010.

141 Por. J. Berk, P. DeMarzo, Corporate…, s. 751–774; oraz A. Sosnowska, S. Łobejko i in., Jak wdrażać innowacje technologiczne w firmie. Poradnik dla przedsiębiorców, rozdz. 5, PARP, Warszawa 2005, s. 86–139 oraz K. Janasz, Finansowanie innowacyjnego rozwoju przedsiębior-stwa, [w:] J. Wiśniewska, K. Janasz, Innowacyjność…, s. 225–248

(partnera biznesowego), środki przedsiębiorcy uzupełnione o środki publiczne z funduszy wspierania przedsiębiorczości, fundusze inwestora regionalnego iinne, w tym inwestorów zagranicznych 142.

W literaturze dotyczącej zarówno zarządzania finansami, jak i zarządzania innowacjami stosowane są różne kryteria podziałów źródeł finansowania działalności przedsiębiorstw. Do najbardziej popularnych podziałów zaliczyć należy143:

• podział ze względu na własność – publiczne, prywatne, prywatno-pub-liczne,

• podział ze względu na pochodzenie – krajowe, zagraniczne, • podział ze względu na źródło kapitału –środki własne, środki obce. • podział ze względu na sposób finansowania – bezpośrednie, pośrednie. K. Santarek podkreśla, że w chwili obecnej w procesach transferu technolo-gii, a w tym komercjalizacji występują dwa podstawowe źródła finansowania tego procesu: środki własne oraz środki obce – publiczne, w tym budżetowe, unijne i inne oraz prywatne, w tym fundusze venture capital, aniołowie biznesu, banki. Zdaniem tego autora natężenie wykorzystania środków prywatnych lub publicznych zależy od stopnia gotowości technologii. Im stopień gotowości technologii do wejścia na rynek jest wyższy, tym poziom dofinansowania ze środków publicznych jest niższy144.

Inni autorzy, analizując potencjalne źródła finansowania projektów innowa-cyjnych, używają określenia źródła wewnętrzne (pochodzące ze środków krajowych) i zewnętrzne (oferowane przez Unię Europejską w ramach polityki wyrównywania poziomu rozwoju członków wspólnoty)145. Oba źródła mogą być wykorzystywane w procesie finansowania projektów innowacyjnych przedsię-biorstw. Rozpatrując taki podział należy podkreślić, że większe znaczenie mają wewnętrzne źródła finansowania obejmujące dotacje budżetowe oraz środki własne przedsiębiorstw. Dofinansowania pochodzące z programów UE i innych programów międzynarodowych kierowane do przedsiębiorstw są istotne, jako źródła uzupełniające.

W dziedzinie tworzenia innowacji w Polsce funkcjonuje dość wyraźny po-dział na sferę B+R (uczelnie wyższe, instytuty badawcze, jednostki badawczo- -rozwojowe) i sferę przedsiębiorstw146. W tej pierwszej projekty głównie finansowane są z dotacji budżetowych oraz środków z UE. Druga, sfera

142 A. Sosnowska, S. Łobejko, Wsparcie finansowe, [w:] A.H. Jasiński (red.), Zarządzanie wynikami…, s. 137.

143 A. Kłopotek, Źródła finansowania wdrożeń innowacji w przedsiębiorstwach w Polsce, [w:] A. Sosnowska i in., Jak wdrażać..., s. 89.

144 K. Santarek (red.), Transfer technologii…, s. 101.

145 L. Białoń (red.), Zarządzanie działalnością innowacyjną, Placet, Warszawa 2010, s. 302– 303 oraz A. Sosnowska i in., Jak wdrażać…, s. 90–102.

siębiorstw zwykle korzysta ze środków własnych, z kredytów bankowych oraz różnych form wspierania przedsiębiorczości, jak: fundusze venture capital, środki aniołów biznesu, środki funduszy wspierających przedsiębiorczość, środki z funduszy unijnych. Pewna część projektów realizowanych jest w ramach dużych korporacji, przy współpracy filii tych firm mieszczących się w Polsce. Źródłem finansowania tych projektów są środki własne korporacji bądź kredyty bankowe. Projekty innowacyjne małych i średnich przedsiębiorstw najczęściej finansowane są z ich środków własnych wspieranych kredytem bankowym bądź pożyczkami lub dotacjami ze środków publicznych (funduszy wsparcia innowacyjności przedsiębiorstw).

Dane publikowane przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) potwierdzają, że środki budżetowe stanowią najważniejsze źródło finansowania w gospodarce. W roku 2010 stanowiły one 60,9% środków przeznaczonych na działalność B+R147. Większość tych środków wykorzystuje jednak sfera B+R, przedsiębior-stwa natomiast zaledwie 13,8%. Dane GUS wskazują również na fakt, że przedsiębiorstwa głównie korzystają przy finansowaniu B+R ze środków własnych. Udział przedsiębiorstw w finansowaniu B+R w Polsce wynosił 24,4%, z czego 86,4% tej kwoty przedsiębiorstwa skonsumowały na własne potrzeby. Środki przedsiębiorstw zagranicznych stanowiły 11,8% finansowania B+R, przedsiębiorstwa polskie wykorzystały ich 67%. 13,2% dofinansowania prac badawczo-rozwojowych zapewniła Komisja Europejska, z tego źródła finansowania przedsiębiorstwa wykorzystały jedynie 3,2%.

Z punktu widzenia procesu komercjalizacji przedsiębiorstwa na różnych je-go etapach mogą mieć różne zapotrzebowanie na określone źródła finansowania. Kiedy projekt jest jeszcze na etapie koncepcji przedsiębiorstwa wykorzystują środki własne firmy (jeśli firma istnieje) lub oszczędności właściciela, jak również korzystają z pożyczek od rodziny i przyjaciół148. W przypadku firm małych i średnich zwykle wielkość tych środków jest ograniczona, toteż szukają również innych form wsparcia np. środków publicznych – programów dofinan-sowanych przez państwo czy Unię Europejską, wspierających projekty ukierun-kowane na rozwój innowacyjności i komercjalizację badań naukowych. Czasami zdarza się, że innowacja technologiczna jest tworzona w ramach współpracy z innym przedsiębiorstwem, wtedy partner biznesowy może stanowić źródło finansowania.

Etap rozwoju wiąże się z przygotowaniem innowacji technologicznej do wprowadzenia na rynek. Tutaj również przedsiębiorstwa mogą korzystać ze środków publicznych. Często nowo powstające firmy z sektorów high-tech, znajdujące się w fazie typu seed lub start-up, mogą skorzystać z takich form

147 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2009–2011, Główny Urząd Staty-styczny, Warszawa 2012, s. 56.

finansowania, jak: fundusze zalążkowe, inwestorzy indywidualni typu aniołowie biznesu oraz fundusze venture capital149. Alternatywą są tu także kredyty i pożyczki bankowe, finansowanie w postaci inwestora branżowego (inwestora strategicznego), czy emisji akcji na przykład na giełdzie NewConnect.

Na etapie wprowadzenia na rynek nowej technologii duże korporacje korzy-stają zwykle ze środków własnych, natomiast małe i średnie przedsiębiorstwa mogą korzystać ze źródeł wymienionych przy etapie rozwoju.

Tak jak już wspomniano (rozdz. I, pkt 4), kluczowe dla sukcesu komercjali-zacji nowych technologii są etapy koncepcji i rozwoju150. Wymagają one bowiem niemało czasu i niejednokrotnie absorbują dużo środków finansowych. Pomysłodawcy lub przedsiębiorstwa z sektora MSP znajdujący się na tych etapach często stają tu przed poważnym problemem decyzyjnym. Wybór źródła finansowania wiąże się bowiem z podjęciem decyzji, czy zgadzamy się oddać część praw własności do naszej technologii lub powstałej na jej podstawie innowacji produktowej (usługowej) czy też nie. Decyzja taka często może przekreślić szanse przedsiębiorstwa na sukces lub przyczynić się do stworzenia możliwości wprowadzenia na rynek innowacji, rozwoju i dalszych sukcesów. Decyzja o wyborze odpowiedniego sposobu finansowania procesu komercjaliza-cji, ze względu na nowość i oryginalność technologii, obarczona jest dużym ryzykiem. Dlatego przedsiębiorstwa komercjalizujące nowe technologie powin-ny rozważyć wszystkie za i przeciw, aby podjąć taką decyzję, która otwierać będzie możliwości kreowania wartości dodanej.

W tym miejscu należy podkreślić, że szczególnie trudne jest pozyskiwanie kapitału na innowacje w małych i średnich przedsiębiorstwach¹⁵¹. Problem znalezienia odpowiednich i wystarczających źródeł finansowania procesów innowacyjnych stanowi jedną z głównych barier ich rozwoju152. Jest to olbrzy-mia bariera zwłaszcza w przypadku przedsiębiorstw chcących komercjalizować nowe technologie. Warto zastanowić się więc, które ze sposobów finansowania innowacyjności mogą zapełnić lukę kapitałową właśnie tym przedsiębiorstwom.

Dlatego w dalszej części tego punktu podjęta zostanie próba analizy najbar-dziej typowych dla małych i średnich przedsiębiorstw potencjalnych instrumen-tów finansowania pod katem ich wad i zalet w procesie komercjalizacji nowych technologii.

149 Por. M. Panfil, Fundusze private equity. Wpływ na wartość spółki, Wyd. Difin, Warszawa 2005, s. 15; P. Tamowicz, Rynek kapitału ryzyka w Polsce, Polskie Forum Strategii Lizbońskiej, Niebieskie Księgi, nr 4, Gdańsk 2003, s. 11.

150 O źródłach finansowania w procesie komercjalizacji oraz ich przydatności na różnych etapach tego procesu piszą również: P. Głodek, P. Pietras, Źródła finansowania dla komercjaliza-cji technologii i wiedzy, PARP, Warszawa 2011, s. 15-16; P. Głodek, P. Pietras, Finansowanie komercjalizacji technologii i przedsięwzięć innowacyjnych opartych na wiedzy, PARP, Warszawa 2011, s. 19–25.

151 Raport o stanie sektora małych i średnich…, s. 111.

2.4.2. Wady i zalety potencjalnych form finansowania procesu