Znaczenie ochrony własności intelektualnej

W większości przypadków tworzenie nowych technologii jest czasochłonne i wymaga dużych nakładów kapitałowych, podobnie w przypadku pozyskiwania technologii przedsiębiorstwa ponoszą olbrzymie nakłady kapitałowe na zakup licencji czy przejęcie firmy, która posiada taką technologię. Dlatego w sekto-rach, zwłaszcza w sektorach wysokich technologii, tzw. sektorach high-tech, problematyka ochrony wiedzy i jej wytworów w postaci technologii, wynalaz-ków, know-how staje się niezwykle istotnym zagadnieniem o charakterze niejednokrotnie strategicznym77.

Pokusa łatwego zarobku czy dostępu do nowych pomysłów lub technologii jest obecnie tak duża, że przedsiębiorstwa coraz częściej wchodzą na drogę cyberprzestępczości78 czy stosują praktyki imitowania (kopiowania) innowacyj-nych wyrobów79, a kryzys gospodarczy pogłębia tylko taki stan rzeczy80. Nau-kowcy z Centrum Edukacji i Badań Wiarygodności i Bezpieczeństwa Informacji (CERIAS – Center for Education and Research in Information Assurance and Security) Uniwersytetu Purdue przeprowadzili badanie ankietowe na próbie ponad 800 menedżerów do spraw informatyki z krajów, takich jak: USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Japonii, Chin, Indii i Brazylii. Podczas badania skupiono się na źródłach wiedzy i informacji takich, jak różne formy własności intelektualnej, miejsca ich przechowywania, sposoby przesyłania oraz okolicz-nościach utraty. Według oceny badanych firm tylko w 2008 r. łączne straty związane z utratą własności intelektualnej wynosiły 4,6 mld dolarów, natomiast wydatki na likwidację skutków naruszenia bezpieczeństwa sięgnęły 600 mln

76 Porozumienie TRIPS.

77 C.W.L. Hill, Global Business Today, McGraw-Hill, New York 2011, s. 59–60.

78 Raport: Unsecured Economies: Protecting Vital Information, McAfee 2009. http://resources.mcafee.com/content/NAUnsecuredEconomiesReport [dostęp 20.01.2010].

79 R. M. Grant, Contemporary…, s. 298–299.

80 Zob. E. Gwarda-Gruszczyńska, Strategie przedsiębiorstw a ochrona własności intelektual-nej, [w:] Komercjalizacja wiedzy i technologii a własność intelektualna, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2010, s. 135–156.

dolarów. Badanie wykazało również, że firmy w ogromnej mierze nie zdają sobie sprawy ze skali strat i wartości swojej własności intelektualnej. Zdaniem przedstawicieli CERIAS własność intelektualna ma wymierną wartość handlową – tak jak złoto, diamenty czy ropa naftowa, a jej kradzież może mieć poważne konsekwencje ekonomiczne81.

Podobnie sytuacja kształtuje się w Polsce – z przeprowadzonych w 2009 r. przez KPMG badań w grupie 75 przedsiębiorstw z sektora dóbr konsumpcyj-nych wynika, że w wyniku naruszania własności intelektualnej przedsiębiorstwa tracą średnio 4 mln złotych rocznie. Najczęściej naruszenia polegają na kopio-waniu produktów (reprodukcji, wiernym odtworzeniu) lub imitokopio-waniu. Niska jest również świadomość społeczna w zakresie wartości własności intelektual-nej. Badanie pokazało, że 75% ankietowanych nie przeprowadzało i nie plano-wało w najbliższym czasie sporządzania niezależnych wycen posiadanych własności intelektualnych⁸².

Większość przedsiębiorstw w sektorach zaawansowanych technologicznie stanowią małe i średnie przedsiębiorstwa, które borykają się z wieloma dylema-tami dotyczącymi kwestii ochrony. To one posiadają niejednokrotnie olbrzymi potencjał innowacyjny, ale jak pokazują wyniki prowadzonych w Polsce i na świecie badań, choć ich świadomość z roku na rok się zwiększa, to w dużej mierze nie wiedzą, w jaki sposób mogą chronić swoją wiedzę i innowacje, nie traktują ochrony własności intelektualnej jako stałego elementu strategii rozwo-ju⁸³. Stan taki jest niebezpieczny z punktu widzenia utrzymania przedsiębiorstwa na rynku oraz tworzenia jego pozycji konkurencyjnej. Powszechny brak wiedzy wśród kandydatów i początkujących przedsiębiorców dotyczący korzyści wynikających z ochrony własności intelektualnej oraz sposobów jej zabezpie-czania w konsekwencji może prowadzić do wielu błędnych decyzji, takich jak: zaniedbanie lub świadome zaniechanie ochrony własności intelektualnej, w tym wzorów przemysłowych i znaków towarowych, m.in. ze względu na dominującą w firmie politykę minimalizacji kosztów, wybór niewłaściwych form ochrony własności intelektualnej (zakres czasowy, terytorialny), wybór niewłaściwych form rozliczania z urzędami skarbowymi, w przypadku, kiedy własność intelek-tualna staje się aportem, ponieważ wynalazcy nie znają stosownych przepisów i form związanych z wnoszeniem własności intelektualnej do spółek kapita-łowych⁸⁴.

81 CERIAS, Purdue University http://www.cerias.purdue.edu [dostęp 25.02.2010].

82 Intelektualne złoto. Znaczenie własności intelektualnej w gospodarce oraz w sektorze dóbr konsumpcyjnych, KPMG, Warszawa 2009.

83 M. Starczewska-Krzysztoszek, Ranking najbardziej innowacyjnych firm w Polsce. Kamer-ton Innowacyjności 2008, Warszawa, grudzień 2008 www.pkpplewiatan.pl [dostęp 17.04.2009].

84 K. Matusiak, J. Guliński (red.), System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce – siły motoryczne i bariery, PARP, Warszawa 2010, s. 45.

Oprócz braku świadomości konieczności ochrony własności intelektualnej oraz niemyślenia o niej w kategoriach strategicznych ważnym dylematem małych i średnich przedsiębiorstw, nawet tych świadomych potrzeby ochrony, jest brak funduszy na ten cel. Fakt ten potwierdzają również badania przeprowa-dzone przez Krajową Izbę Gospodarczą (KIG)85. Przedstawiciele tej instytucji przy wykorzystaniu metody ankietowej pytali przedsiębiorców z sektora MSP o zainteresowanie firm ochroną własności intelektualnej, jak również o wiedzę na temat możliwości uzyskania wsparcia finansowego na ochronę własności przemysłowej. Wielu przedsiębiorców podkreślało, że posiadanie prawa do wykorzystania wynalazków, technologii, wzornictwa lub różnorodnych znaków handlowych ma podstawowe znaczenie dla uzyskania przewagi konkurencyjnej. Wyniki przeprowadzonego przez KIG badania wskazują, że 64% ankietowanych firm chroni własność przemysłową. Wynik ten może wydać się zadowalający, jednak z danych gromadzonych przez Urząd Patentowy RP wynika, iż z reguły ochroną tą objęte są znaki towarowe, w znacznie mniejszym stopniu wzory przemysłowe czy wynalazki86. Uzyskane wyniki wskazują również na to, iż jedynie 50% ankietowanych przedsiębiorców wie o tym, że istnieje możliwość otrzymania wsparcia na uzyskanie lub realizację ochrony własności przemysłowej.

Problem braku finansowania można dostrzec analizując dane statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego. Jak z nich wynika, przedsiębiorstwa skarżą się przede wszystkim na kłopoty z dostępem do kapitału (56% respondentów) i brak własnych środków finansowych na ochronę własności przemysłowej (56% respondentów)87.

Jak ważna jest dla wielu przedsiębiorstw ochrona własności intelektualnej i że problem ma charakter globalny pokazują dane Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO). Po zanotowanych w roku 2009, w związku z zaistniałym kryzysem gospodarczym spadkach, od 2010 roku liczba zareje-strowanych patentów, znaków towarowych czy wzorów użytkowych systema-tycznie wzrasta88. Od kilku lat trwa również drastyczny wzrost udziału Chin i Korei Południowej w aktywnościach mających na celu zabezpieczenie własno-ści przemysłowej. W roku 2011 Chiny zanotowały najwięcej zgłoszeń

85 Krajowa Izba Gospodarcza, Projekt: Strategie zarządzania międzynarodowego oparte na własności intelektualnej. Promocja korzyści z ochrony własności intelektualnej w polskich przedsiębiorstwach. http://www.kig.pl/index.php/projekt-wlasnosc-intelektualna [dostęp 14.02.2010].

86 Problem kosztów ochrony porusza również raport KPMG, w którym autorzy twierdzą, że polski system patentowy jest kilkukrotnie droższy od systemu wspólnotowego, zob. więcej w: Intelektualne złoto. Znaczenie własności intelektualnej w gospodarce oraz w sektorze dóbr konsumpcyjnych, KPMG, Warszawa 2009.

87 Główny Urząd Statystyczny, www.stat.gov.pl [dostęp 14.02.2010].

88 World Intellectual Property Indicators 2011, Seria WIPO Economics & Statistics, WIPO 2011, s. 5–9.

wych, znaków towarowych i wzorów przemysłowych na świecie89. Taki stan rzeczy potwierdza, że kraje azjatyckie zaczynają mieć coraz to większe znacze-nie i wpływ na strategie przedsiębiorstw w zakresie ochrony własności intelek-tualnej (tab. 2.5).

Tabela 2.5. Patenty, znaki towarowe i stopa rocznego wzrostu PKB (w %) w latach 2009–2010

Lokalizacja ^PKB

Zgłoszenia

patentowe ^{Zgłoszenia znaków} towarowych 2009 2010 2009 2010 2009 2010

Świat (dane WIPO) –0,7 5,1 –3,6 7,2 –2,6 11,8

Rozwinięte kraje europejskie

(dane EPO) ^{–3,7 3,1 –5,4 3,7 –9,5 4,0}

Francja, Niemcy, Wielka Brytania –4,3 2,3 –6,5 7,1 –2,6 6,9

Stany Zjednoczone –3,5 3,0 0,0 7,5 –10,1 5,0

Japonia –6,3 4,0 –10,8 –1,1 –8,1 11,1

Korea Południowa 0,3 6,2 –4,2 4,0 –10,1 –5,3

Chiny 9,2 10,3 8,5 24,3 19,1 29,8

Źródło: opracowano na podstawie: World Intellectual Property Indicators 2011, Seria WIPO Economics & Statistics, WIPO 2011, s. 5.

Według WIPO w największych urzędach patentowych po spadku liczby zgłoszeń patentowych w 2009 r. zanotowano w 2010 r. znaczny wzrost. Chiny (24,3%), Europejski Urząd Patentowy (EPO) – (12,2%), Singapur (11,9%), Rosja (10,2%) zanotowały podwójny wzrost w stosunku do roku ubiegłego. Nieco gorzej wypadł amerykański urząd patentowy ze wzrostem na poziomie jedynie 7,5%). Mimo tego, razem z Japonią Stany Zjednoczone stanowią ciągle grupę krajów, w których z 909 000 zgłoszeń patentowych dokonanych na świecie 80% stanowią zgłoszenia w tych właśnie państwach. W roku 2011 wzrost liczby zgłoszeń patentowych był kontynuowany. Podobnie sytuacja kształtuje się, jeśli chodzi o znaki towarowe. Powyżej przytoczone dane mogą świadczyć o dużej i ciągle rosnącej potrzebie ochrony własności intelektualnej przedsiębiorstw.

Polska na tle statystyk światowych i europejskich wygląda nie najlepiej. W roku 2011 w Koreańskim Urzędzie patentowym zgłoszono 94 720 wniosków patentowych, w Chinach 172 113, a dla porównania w Polsce tylko 311290. Należy jednak podkreślić, że od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej ogólna liczba zgłoszeń w trybie krajowym sukcesywnie wzrasta o czym

89 World Intellectual Property Indicators 2012, Seria WIPO Economics & Statistics, WIPO 2012, s. 5.

czyć mogą dane publikowane przez WIPO91. Polscy wynalazcy i przedsię-biorstwa znacznie częściej chronią swoją własność intelektualną na terenie naszego kraju niż za granicą92. Jak pokazują dane za 2008 r., najwięcej zgło- szeń dokonywano na znaki towarowe (75%), wynalazki (13%) i wzory prze-mysłowe (7%)93.

Z jednej strony wspomniane zagrożenia, z którymi borykają się przedsię-biorstwa na całym świecie, oraz z drugiej strony potencjalne korzyści i dążenie wielu firm do budowania przewagi konkurencyjnej na bazie zasobów niemate-rialnych w postaci nowych technologii powodują, że znaczenie ochrony własno-ści intelektualnej rośnie i staje się zasadniczym problemem lub kwestią strate-giczną dla wielu przedsiębiorstw. Część z nich, w zależności od możliwości finansowych i stopnia świadomości w zakresie tego problemu, podejmuje szereg działań, które mają na celu zabezpieczenie zasobów wiedzy. Zabezpieczenie wiedzy i własności intelektualnej jest szczególnie ważne w przypadkach, kiedy przedsiębiorstwa posiadają własne wyniki badań naukowych, stworzone na ich podstawie technologie; widzą potrzebę zarządzania posiadaną wiedzą i własno-ścią intelektualną; nie mają wystarczających zasobów i korzystają z cudzej własności intelektualnej. Z ekonomicznego punktu widzenia skutki braku ochrony wiedzy i własności intelektualnej mogą być tragiczne i prowadzić do utraty pozycji konkurencyjnej i problemów finansowych przedsiębiorstwa. Dlatego niezwykle ważne jest, aby menedżerowie w sposób ciągły podejmowali działania mające na celu ochronę wiedzy i własności intelektualnej.