Klasyfikacja form przemocy jest dość trudna, badacze stosują różne ty
pologie. Najczęściej wyróżnia się przemoc fizyczną, psychiczną lub emo
cjonalną oraz seksualną, w formie czynnej lub biernej. J. Mellibruda (1993)
wydzielił przemoc spontaniczną (gorącą) i instrumentalną (chłodną). Na
leży jednak zaznaczyć, że zróżnicowane formy przemocy często występu
ją łącznie. Przemoc fizyczna wiąże się z przemocą psychiczną, seksualna także obejmuje dwie pozostałe formy.
Przemoc fizyczna to akt przeprowadzony z intencją (lub percepowany jako mający intencję) zadania cierpienia fizycznego innej osobie (Gelles, 1987a, s. 79). Jest intencjonalnym zachowaniem, niosącym ryzyko uszko
dzenia ciała, które wywołuje u jednostki znaczny ból fizyczny, często pozostawiając ślady na ciele. V.R. Wiehe (1998, s. 32) definiuje przemoc fizyczną jako „krzywdzenie fizyczne, które polega na zadawaniu bólu fi
zycznego lub powodowaniu obrażeń przez takie działania, jak: bicie, krę
powanie ruchów lub popychanie, szarpanie”. Zasadniczo, przemoc fizycz
na traktowana jest jako nieprzypadkowe obrażenia poniesione w wyniku przemocy ze strony sprawcy, z którym ofiara pozostaje w relacji bliskości;
obejmuje wszystkie obrażenia, które nie są skutkiem wypadku (Pospiszyl, 1998; Mazur, 2002). Krzywdzenie fizyczne może przybierać postać: popy
chania, policzkowania, drapania, uderzania pięścią, bicia przedmiotami, duszenia, kopania, wykręcania rąk, ciągnięcia za włosy, pobicia, napaści z użyciem broni, świadomego stwarzania niebezpiecznych sytuacji, stano
wiących zagrożenie fizyczne. Lista form przemocy fizycznej nie ogranicza się tylko do już wymienionych, w praktyce spotyka się znacznie więcej tych form. W badaniach R.J. Gellesa (1987b, 1994) najczęstszymi forma
mi przemocy fizycznej były: rzucanie przedmiotami we współmałżonka, popychanie, szarpanie, bicie ręką, kopanie, bicie przedmiotami. Badania I. Pospiszyl (1998), dotyczące rozmiarów przemocy w małżeństwie, wy
kazały, iż mężczyźni wobec swoich żon stosowali najczęściej następujące formy przemocy fizycznej: popychanie (38%), rzucanie tym, co jest pod ręką (28%), policzkowanie (26%), w mniejszym stopniu występowało: pobi
cie, duszenie, groźba użycia broni. Kobiety stosowały wobec swoich part
nerów podobne formy przemocy, o mniejszej częstotliwości i rozmiarach.
Najczęściej występowało: popychanie (26%) i rzucanie tym, co jest pod ręką (16%). Autorka (Rode, 1998, 2005) w badaniach dotyczących charakte
rystyki przemocy wewnątrzmałżeńskiej, uzyskała wyniki wskazujące, iż najczęstszymi formami przemocy fizycznej mężów wobec żon były: bi
cie rękami i pięściami po całym ciele (13,94%), wyrzucanie z mieszkania (12,60%), bicie pięściami po twarzy i głowie (9,91%), kopanie (9,65%), popy
chanie, szarpanie (6,97%).
Wiele form przemocy fizycznej może występować w postaci czynnej i biernej. Przemoc czynna ma miejsce wtedy, gdy gniew agresora jest skie
rowany wprost na ofiarę i gdy agresor podejmuje działania krzywdzące fizycznie, psychicznie i seksualnie. Przemoc bierna oznacza zaniedbywa
nie psychiczne, fizyczne i seksualne — gniew manifestuje się brakiem
zainteresowania ofiarą lub unikaniem interakcji powodujących wybuchy złości.
Dokonując opisu form przemocy fizycznej, bierze się pod uwagę nie tylko jej przejawy, ale także skutki w postaci uszkodzenia ciała i wskazań do konsultacji lekarskiej. Według K.D. Browne’a, M. Herberta (1999, s. 21), przypadki maltretowania fizycznego członków rodziny mogą charaktery
zować się różnym stopniem dotkliwości:
— mniej dolegliwe — niewielkie uszkodzenia zewnętrznych tkanek cia
ła (lekkie zadrapania, niewielkie i lekkie stłuczenia, drobne, powierz
chowne oparzenia, niewielkie pręgi na ciele);
— umiarkowanie dolegliwe — powierzchownie rozległe lub bardziej poważ
ne uszkodzenia skóry, niewielkie uszkodzenia tkanek podskórnych (poważniejsze stłuczenia, rozległe pręgi na ciele, skaleczenia, niewielkie krwiaki, niewielkie oparzenia);
— bardzo poważne — rozległe i głębokie uszkodzenia tkanki zewnętrznej, złamania kości, pęknięcia, zwichnięcia, krwiaki podoponowe, poważne oparzenia i uszkodzenia organów wewnętrznych;
— zagrażające życiu — umyślne, uporczywe powodowanie obrażeń poten
cjalnie prowadzących do śmierci ofiary lub bardzo ciężkiego stanu.
K. Kmiecik ‑Baran (1998b, s. 378—380) podaje natomiast bezpośrednie i odległe konsekwencje przemocy fizycznej. Mają one charakter objawów niespecyficznych, dysfunkcji emocjonalnych, poznawczych i behawioral
nych.
R. Malinosky ‑Rummell i D.J. Hansen (1993, za: Ackerman, red., 2005, s. 51) wymieniają długotrwałe skutki przemocy fizycznej stosowanej wo
bec dzieci. Należą do nich: agresywne zachowania i używanie przemo
cy, zachowania przestępcze, którym nie towarzyszy używanie przemocy, nadużywanie środków psychoaktywnych, samobójstwa i zachowania au
todestrukcyjne, problemy emocjonalne, trudności w nawiązywaniu relacji interpersonalnych.
Bardziej nieuchwytną formą maltretowania i trudną do udowodnie
nia jest przemoc psychiczna. Przemoc psychiczna definiowana jest jako
„dehumanizacja ofiary przez wzbudzanie w niej strachu przed przemocą lub innymi konsekwencjami rozgniewania sprawcy. Obejmuje ona napaści słowne, groźby, wyzywanie i ograniczanie swobody i decyzji ofiary” (Grif
fin, 1999, s. 267).
Organizacja Amnesty International, zajmująca się ochroną praw czło
wieka, psychiczne znęcanie definiuje w sposób operacyjny, zaliczając do niego następujące formy zachowania: izolacja, ograniczenia snu i poży
wienia, narzucanie własnych sądów, degradacja werbalna (wyzywanie, poniżanie, upokarzanie), narkotyzowanie, groźba zabójstwa. Wymienione kategorie czynów są na tyle ogólne, że mogą obejmować niemal każde za
4 Psychologiczne…
chowanie krzywdzące, nie ma również jasnych kryteriów oceny szkodli
wości psychicznego maltretowania (Pospiszyl, 1998, s. 104).
J. Garbarino, E. Guttmann i J. Seely (1987, s. 4—5, za: Ackerman, red., 2005) podają, że przemoc psychiczna obejmuje: ataki słowne lub emocjo
nalne, radykalne ograniczenie swobody i grożenie przemocą. S.N. Hart, N. Binggeli i M.R. Brassard (1998) wskazują na fakt, że często psychiczne maltretowanie nie występuje samo, ale splata się z innymi formami znę
cania się — są to: pogarda, terroryzowanie, izolowanie, wykorzystywanie, chłód emocjonalny, zaniedbywanie.
H.R. Landau i in. (1980, za: Browne, Herbert, 1999, s. 21) uważają, że krzywdzenie psychiczne oznacza „spowodowanie uszczerbku w zakresie intelektualnej lub psychicznej wydajności jednostki, skutkiem którego jest widoczne obniżenie jej zdolności do funkcjonowania w sposób zgodny z kulturowo wyznaczonymi wymaganiami oraz wzorami zachowań”. De
finicja ta odnosi się do szkód powodujących obniżenie możliwości intelek
tualnych lub psychicznych jednostki, w wyniku czego następuje wyraźne pogorszenie się jej funkcjonowania w porównaniu ze standardami osią
gnięć i zachowań charakterystycznymi dla danej kultury.
Przemoc psychiczna zawiera przymus i groźby, zastraszanie, emocjo
nalne wykorzystywanie, za które uważa się: upokarzanie, poniżanie, ob
winianie, manipulowanie, wyzwiska, odmawianie współżycia seksualne
go, izolowanie poprzez kontrolowanie kontaktów z innymi, zabranianie korzystania z przedmiotów domowych, zakaz opuszczania domu, oskar
żanie o spowodowanie przemocy, zaprzeczanie i minimalizowanie prze
mocy, wykorzystywanie dzieci do sprawowania kontroli, groźby pozba
wienia władzy rodzicielskiej, wrogie nastawienie dzieci wobec matki/ojca, finansowe wykorzystywanie (zabieranie pieniędzy, kontrola ich wydawa
nia, wydzielanie zbyt małych kwot na utrzymanie). Przemoc psychiczna może także polegać na niszczeniu przedmiotów, mających jakąś wartość dla ofiary, i celowej agresji wobec ulubionych zwierząt ofiary (Badura‑Ma
dej, Dobrzyńska‑Mesterhazy, 2000; Mazur, 2002; Buzawa, Buzawa, 1996;
Krahé, 2005). W badaniach autorki (Rode, 2003) w grupie 50 małżeństw z problemem przemocy najczęstszymi formami przemocy psychicznej sto
sowanej przez męża wobec żony były: poniżanie (27%), wyzywanie (23,4%), grożenie zabiciem (7,77%), oczernianie (8%).
Lipowska ‑Teutsch (1998, s. 37) uważa, że przemoc psychiczna w postaci izolowania i narzucania własnych sądów to element operacji „prania mó
zgu”, na które składają się następujące działania:
— izolacja — pozbawiająca ofiarę społecznego poparcia, zmniejszająca jej możliwość stawiania oporu, uzależniająca od oprawcy, doprowa
dzająca do skoncentrowania się na nim, a następnie do monopolizacji uwagi,
— monopolizacja uwagi — ofiara koncentruje się na aktualnym położeniu, wspiera introspekcję, eliminuje bodźce inne niż te, którymi manipuluje sprawca, uniemożliwia działania niespójne z uległością,
— osłabienie, działania prowadzące do przemęczenia — minimalizacja fi
zycznej i psychicznej możliwości stawiania oporu,
— groźby — nasilają lęk i rozpacz,
— sporadyczna przychylność — motywuje pozytywną skłonność do ule
głości,
— demonstracja wszechwładzy — wskazuje na daremność stawiania opo
— degradowanie — rodzi przekonanie, że opór bardziej naruszy szacunek ru, ofiary do niej samej i poczucie jej wartości niż kapitulacja; zredukowa
nie kogoś do poziomu czysto biologicznych potrzeb.
D.G. Dutton (2001) przemoc psychiczną w związku partnerskim określa jako „małżeński terror”. Podkreśla podobieństwo między sytuacją ofiary przemocy a sytuacją zakładników przetrzymywanych przez terrorystów.
Nie można precyzyjnie określić rozmiarów przemocy psychicznej, nie da się również w sposób jednoznaczny sklasyfikować intensywności oraz stop
niowania dolegliwości. K.D. Browne i M. Herbert (1999, s. 21—22) wskazują, jakiego rodzaju przypadki przemocy psychicznej są w skutkach powszech
nie uważane za mniej poważne, jakie za umiarkowane, a jakie za dotkliwe:
— mniej dotkliwe — sporadyczne napaści słowne, oczernianie, poniżanie, sporadyczne odrzucanie emocjonalne,
— umiarkowanie dotkliwe — częste napaści słowne, oczernianie i poniżanie,
— bardzo poważne — częste odrzucanie emocjonalne, sporadyczne pozba
wianie jedzenia i picia, izolowanie od innych, ograniczanie swobody poruszania się,
— zagrażające życiu — uporczywe odrzucanie emocjonalne, pozbawianie opieki, częste ograniczanie jedzenia i picia, przymusowe izolowanie od innych i ograniczanie swobody poruszania się.
O.W. Barnett, C.L. Miller ‑Perrin, R.D. Perrin (1997, s. 220) stwierdzają, że skutki przemocy psychicznej powinny być analizowane w zakresie ich wpływu na:
— percepcję siebie jako jednostki wartościowej;
— percepcję siebie jako jednostki zdolnej lub potencjalnie zdolnej do po
dejmowania koniecznych zadań życiowych;
— przekonanie, że świat jest raczej przyjazny czy neutralny, ale nie wro
— zdolność jednostki do uczenia się i przystosowania do środowiska pogi;
przez wytworzenie strachu przed interakcjami z otoczeniem lub po
przez wytworzenie pewnego poziomu strachu czy bólu, który wpływa na zdolność skoncentrowania uwagi na rozwiązywanym problemie;
4*
— zdolność adekwatnej identyfikacji emocji swoich i innych oraz rozwój właściwych i zróżnicowanych reakcji na te emocje;
— zdolność przewidywania i pozytywnego reagowania na żądania i po
trzeby innych;
— zdolność nawiązywania i podtrzymywania związków, poprzez które zachodzi uczenie się.
Według Barnett, Miller ‑Perrin, Perrina (1997), skutki przemocy psy
chicznej dotyczą psychicznego i emocjonalnego rozwoju lub funkcjono
wania jednostki, oczerniania siebie i destruktywnego zachowania, braku zdolności do wchodzenia w efektywne i/lub nieefektywne bądź samoni
weczące się modele interakcji oraz niezdolności do podtrzymywania dłu
gotrwałych związków.
Na sposób klasyfikowania przypadków według stopnia dolegliwości skutków ma oczywiście wpływ częstotliwość ich występowania oraz czas trwania przemocy. Problem z oceną dolegliwości różnych form przemocy polega na tym, że jej ofiary niezwykle rzadko doznawały tylko jednej for
my maltretowania, np. przemocy fizycznej z reguły towarzyszy przemoc psychiczna, przemocy seksualnej — przemoc fizyczna i psychiczna.
Przemoc psychiczna występuje często i jest trudna do udowodnienia.
Niszczy poczucie własnej wartości i godności. Czasami jest minimalizowa
na i traktowana jako forma negatywnej, werbalnej interakcji między part
nerami (np. kłótnia), różni się jednak od niej intensywnością i zakresem.
L.E. Walker (1993), opisując tzw. syndrom bitej kobiety (battered woman syndrome), zauważa, że wszystkie formy przemocy bywają udziałem kobiet krzywdzonych. Doświadczają one gróźb, przymusu, ciągłej krytyki i igno
rowania, są zastraszane, oskarżane, upokarzane. Partnerzy manipulują ich poczuciem winy, stosują wyzwiska, izolują od innych, zdarza się, że wma
wiają chorobę psychiczną lub wykorzystują dzieci do sprawowania kontro
li, np. przez wrogie nastawienie dzieci do matki, grożenie pozbawieniem władzy rodzicielskiej.
Istotnym zagrożeniem wypływającym z przemocy psychicznej jest to, że niszczy ona poczucie własnej wartości i godności. Należy podkreślić, że niejednokrotnie ofiary znęcania uznają ją za najbardziej dotkliwą i raniącą formę maltretowania.
J. Mellibruda (1993, s. 4) wyróżnia w przemocy domowej: przemoc go
rącą i przemoc chłodną. Przemoc gorąca (spontaniczna) to przemoc nała
dowana złością, gniewem i agresją. Towarzyszą jej bogate formy ekspresji:
krzyki, głośne wyzwiska, rękoczyny, impulsywne zachowania, gwałtowne zadawanie bólu. Zwykle pojawia się nagle i stosunkowo szybko mija. Prze
moc fizyczna towarzysząca przemocy gorącej jest zachowaniem celowym, powodującym uszkodzenie ciała. Przemoc chłodna (instrumentalna) to formy działania z premedytacją, mają czasami cele pozytywne — może to
być czyjeś dobro, realizowanie własnej filozofii czy wiary. Najistotniejszy jest tu cel, jaki sprawca chce osiągnąć. Ten rodzaj przemocy wbrew pozo
rom skrywa silne emocje, które są tłumione i kontrolowane.
Przemoc seksualna pomiędzy osobami dorosłymi w rodzinie dotyczy nadużyć seksualnych, takich jak: gwałt, stosunek analny i stosunek oral
ny wbrew woli partnera, filmowanie podczas seksualnej aktywności bez zgody partnera, rozbieranie z użyciem siły, pozwolenie, aby inni patrzyli na akt seksualny, zmuszanie do oglądania filmów lub fotografii o treściach pornograficznych oraz zmuszanie lub nakłanianie do prostytucji. Działania te są wymuszane z zastosowaniem przemocy w formie gróźb, użycia siły fizycznej, z wykorzystaniem niezdolności ofiary do oporu (Krahé, 2005;
Badura ‑Madej, Dobrzyńska ‑Mesterhazy, 2000; Abbey, McAuslan, Ross, 1998). Przemoc seksualna definiowana jest jako „wymuszanie kontaktów o charakterze seksualnym wbrew woli danej osoby, a także kontynuowa
nie aktywności seksualnej bez jej zgody, gdy nie jest w pełni świadoma lub gdy obawia się odmówić” (Badura ‑Madej, Dobrzyńska ‑Mesterhazy, 2000, s. 15).
Lipowska ‑Teutsch (1998, s. 45), mając na uwadze kobietę — ofiarę prze
mocy, zdefiniowała przemoc seksualną jako „sprowadzanie kobiety do obiektu seksualnego, demonstrowanie zazdrości połączone z domniema
niem, że kobieta mogłaby spółkować z każdym, bagatelizowanie uczuć partnerki, oddzielanie seksu od uczuć, krytyka zachowań seksualnych ko
biety, specyficzne obelgi, wymuszanie noszenia specyficznej odzieży, wy
muszanie nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, wymusza
nie rozbierania się, wymuszanie pożycia seksualnego. Wymuszanie seksu na oczach osób postronnych, wymuszanie seksu po pobiciu, wymuszanie seksu na osobie zmęczonej, chorej, wymuszanie seksu z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia seksualnego”.
Do niedawna w ogóle nie mówiło się w kontekście relacji małżeńskiej o przemocy seksualnej. Użycie siły do wymuszania współżycia seksualne
go było społecznie sankcjonowane. W latach 80. XX wieku w Stanach Zjed
noczonych w większości stanów uznano gwałt małżeński za przestępstwo (Straus, Gelles, 1990). Zawężenie definicji prawnych gwałtu jedynie do po
zamałżeńskich aktów przemocy seksualnej zostało usunięte z prawodaw
stwa we wszystkich stanach Ameryki Północnej w 1993 r., gdy wprowadzo
no pojęcie gwałtu małżeńskiego jako czynu bezprawnego (Bergen, 1996).
Pomimo zgodności badaczy co do ogólnego znaczenia gwałtu jako prze
mocy seksualnej, poszczególne definicje są zróżnicowane. Można wyróż
nić trzy poziomy, na których opracowywane są definicje gwałtu: poziom de-finicji prawnych, na którym określa się zachowania stanowiące wykroczenia seksualne (przestępcze), poziom definicji badawczych, które tworzą podstawę prac teoretycznych i empirycznych na temat powszechności występowa
nia i przyczyn gwałtów w małżeństwie oraz poziom potocznego dyskursu, na którym decyduje się, czy konkretny incydent można uznać za gwałt, a osobom biorącym w nim udział można przypisać role ofiary i spraw
cy. Definicje prawne najczęściej poszerzają definicję gwałtu, uwzględniając w niej zarówno pozamałżeńskie akty przemocy seksualnej, jak i akty agre
sji seksualnej dokonywane w małżeństwie (Krahé, 2005, s. 174).
W Stanach Zjednoczonych FBI przyjmuje definicję gwałtu ograniczają
cą się do wymuszonego rzeczywistego lub usiłowanego stosunku waginal
nego z kobietą bez jej zgody, przy użyciu siły lub groźby siły. Natomiast w większości stanów w prawodawstwie przyjęto szerszą definicję gwałtu, w której definiuje się go w kategoriach penetracji oralnej, analnej lub wa
ginalnej przy użyciu groźby, siły lub rozmyślnym ubezwłasnowolnieniu (Koss, Cook, 1998, s. 149—150).
W Wielkiej Brytanii gwałt jest prawnie definiowany jako „stosunek seksualny bez zgody drugiej osoby, czego oskarżony jest świadomy, albo gdy nie zważa on na zgodę lub jej brak”. Za stosunek seksualny uznaje się waginalną lub analną penetrację penisem. Definicja ta obejmuje zarówno gwałt małżeński, jak i gwałt na mężczyźnie (Krahé, 2005, s. 175).
W Niemczech do 1997 r. gwałt był definiowany jako „zastosowanie groźby lub przemocy przeciwko kobiecie w celu zmuszenia jej do poza
małżeńskiego stosunku seksualnego”. Po rewizji przyjęto definicję szerszą, która nie ogranicza się już do uwzględnienia wyłącznie kobiet — ofiar sto
sunku pozamałżeńskiego. Aktualna definicja prawna mówi o gwałcie jako
„użyciu przemocy, groźbie przemocy, oraz wykorzystaniu ubezwłasnowol
nionego stanu ofiary, żeby zmusić drugą osobę do czynności seksualnych”
(Krahé, 2005, s. 175). Wymuszone czynności seksualne kwalifikowane są jako gwałt, jeżeli doprowadziły do penetracji ciała ofiary, co nie jest już ograniczone do stosunku waginalnego.
W Polsce prawodawstwo przyjęło, że „stosowanie przez współmałżon
ka środków przymusu lub przemocy w celu osiągnięcia stosunku płciowe
go jest działaniem bezprawnym, bo bezprawne są środki użyte do reali
zacji stosunku” (art. 197 k.k.). Sprawca podobnych zachowań odpowiadać będzie za stosowanie niewłaściwych środków do realizacji pożycia seksu
alnego; stosując środki opisane w art. 168 starego k.k. (lub art. 197 nowego k.k.), dopuszcza się zamachu na wolność seksualną współmałżonka. Wol
ność seksualna jest składnikiem szeroko pojętej obyczajowości seksualnej, a ponieważ sprawca narusza także i ją, dopuszcza się zgwałcenia i bez znaczenia pozostaje fakt, czy odmowa była w jakikolwiek sposób obiek
tywnie uzasadniona, czy nie.
Przytoczone definicje dość neutralnie odnoszą się do płci, dopuszczając możliwość stania się ofiarą i bycia sprawcą przemocy seksualnej zarów
no przez kobietę, jak i mężczyznę. Ponadto, w ostatnich latach poszerzono
definicje prawne gwałtu, obejmując w nich zarówno pozamałżeńskie akty agresji seksualnej (nadużyć seksualnych), jak i akty gwałtu małżeńskiego.
Definicje gwałtu przyjmowane na użytek badań nad rozmiarami i przy
czynami występowania tego zjawiska różnią się. V.R. Wiehe i A.L. Richards (1995, s. 5) definiują gwałt małżeński jako „jakąkolwiek aktywność seksual
ną, której ktoś doświadcza bez wyrażenia zgody”.
M.P. Koss i S.L. Cook (1998, s. 148—150) rozróżniają: kontakt seksual
ny, przymus seksualny i gwałt. Gwałt odnosi się, według autorów, tylko do penetracyjnych aktów seksualnych uzyskanych za pomocą użycia siły, groźby użycia siły albo rozmyślnego ubezwłasnowolnienia ofiary.
R.K. Bergen (1998, s. 241) stara się w definicji zamieścić podstawowe kryteria określające akt gwałtu. Gwałt małżeński definiuje jako: „jakikol
wiek niechciany, wymuszony stosunek lub penetracja (waginalna, anal
na, oralna) osiągnięta siłą lub groźbą siły, bez zgody ofiary”. W definicji tej zwraca się uwagę na dwa aspekty: zastosowanie przymusu ze strony sprawcy w celu odbycia stosunku płciowego oraz brak zgody na takowe zachowanie ze strony ofiary. Przymus może polegać na bezpośrednim użyciu siły fizycznej, ale również na groźbach użycia siły wraz z emocjo
nalnym szantażem.
D. Finkelhor i K. Yllo (1985, s. 35) wyróżnili trzy rodzaje wymuszania stosunków seksualnych w małżeństwie — gwałt agresywny, nieagresywny oraz obsesyjny. Pierwszy z nich (zwany inaczej gwałtem z pobiciem, bat-tering rape) jest wynikiem ogólnej agresywności męża, przejawiającej się na wielu płaszczyznach wspólnego życia, m.in. także w sferze współżycia seksualnego. Kobiety doświadczające tego typu gwałtu są narażone też na inne formy przemocy — są bite, poniewierane psychicznie. Często w takich rodzinach występuje problem uzależnień. Gwałt nieagresywny, niezwiąza
ny z przemocą fizyczną, jest z reguły wynikiem głębszych rozbieżności związanych z życiem seksualnym — np. różnica zdań odnośnie częstotli
wości kontaktów, ich formy itp. Gwałt obsesyjny — trzeci z wymienionych, wynika z głębokich intrapsychicznych problemów seksualnych, może być związany z pobiciem. Charakterystyczne jest to, że sprawcy podobnych gwałtów nie uwidaczniają swoich dziwacznych upodobań i obsesji w in
nych sferach życia. Często w przeszłości uczestniczyli w nieakceptowanych formach aktywności seksualnej, np. pornografii, lub mieli problemy sek
sualne, np. problemy z erekcją, i w swoich związkach próbują odtworzyć dawne doświadczenia. Obecnie seks jest dla nich możliwy jedynie dzięki dodatkowym wzmocnieniom, często występuje więc rytualizacja seksu.
Zbliżoną do podanej klasyfikację gwałtów w małżeństwie przedstawia R.K. Bergen — dzieli on gwałty na tzw. gwałty z maltretowaniem (battering rapes), gwałty sadystyczne — obsesyjne (sadistic, obsessive rapes) oraz gwałty z przymusem (force ‑only rapes) (Bergen, 1998; por. tab. 1).
Tabela 1. Typy gwałtu małżeńskiego według R.K. Bergen
Typ gwałtu Charakterystyka
Gwałt z maltretowaniem
(battering rape) Dotyczy kobiet doświadczających w związkach zarówno przemocy seksualnej, jak i fizycznej.
Przemoc fizyczna może występować z przemocą seksualną bądź też poprzedza gwałt i jest używana w celu wymusze‑
nia stosunku intymnego wbrew woli kobiety.
Gwałt sadystyczny — obsesyjny
(sadistic or obsessive rape)
Ten typ gwałtu związany jest z torturami, często także z per‑
wersyjnymi aktami seksualnymi, nierzadko jest obecna w nim również przemoc fizyczna.
Często znaczącą rolę odgrywa tutaj pornografia.
Gwałt z przymusem
(force‑only rape) W tym typie gwałtu występuje tylko tyle przemocy fizycznej i maltretowania, ile mężczyźnie jest potrzebne, aby zmusić swoją współmałżonkę do odbycia z nim stosunku seksual‑
nego (gdy osiągnie już cel, dalszej przemocy fizycznej już nie stosuje).
Źródło: Bergen, 1998, s. 43, 1996; Finkelhor, Yllo, 1985; Russell, 1990.
K.D. Browne, M. Herbert (1999, s. 21—22) klasyfikują formy przemocy seksualnej według stopnia dolegliwości wynikających z niej skutków; dzie
K.D. Browne, M. Herbert (1999, s. 21—22) klasyfikują formy przemocy seksualnej według stopnia dolegliwości wynikających z niej skutków; dzie