Formy sprawowania Mszy Świętej

Motywem przewodnim reformy liturgicznej przeprowadzonej z polecenia Soboru Watykańskiego II było wyraźne uwypuklenie właściwego znaczenia i wzajemnego związku poszczególnych części celebracji, w celu umożliwienia wiernym wspólnotowego, czynnego i pobożnego udział w niej (por. KL 50). Jednym z efektów podjętych wysiłków był Mszał rzymski promulgowany przez Pawła VI (1970)¹³⁹. „Wśród różnych form sprawowania Eucharystii przez pewne wspólnoty, szczególne miejsce zajmuje Msza konwentualna, tzw. Msza zgromadzenia” (OWMR 114-115). Nowy Mszał przewiduje także Mszę koncelebrowaną (por. OWMR 199-209)¹⁴⁰, w czasie której koncelebruje wielu biskupów i kapłanów pod przewodnictwem głównego celebransa,

136 Por. TRUBOWICZ I. 137

Por. F. MAŁACZYŃSKI, Błogosławieństwa w Mszale Pawła VI, RBL 32 (1979), s. 230-231; por. J. SROKA, Obrzęd Komunii, s. 377; por. T. SINKA, Ceremonie Mszy świętej, s. 51; por. MAŃSKOWSKI,

Obrzędy zakończenia Mszy św., s. 472-474;

138 Por. KRISZTOPIK I; por. MRP, s. 381*-398*; por. РБМ, s. 843-861. 139

Por. Konstytucja Apostolska „Missale Romanum” promulgująca Mszał Rzymski odnowiony z polecenia

Powszechnego Soboru Watykańskiego II (AAS 61 (1969) 217-222), WWK 25 (1970) nr 7-8, s. 157-160;

por. M. KUNZLER, Liturgia Kościół, s. 311-313.

140 S. MADEJA, Msze koncelebrowane w posoborowej reformie liturgicznej, w: Wprowadzanie soborowej

odnowy liturgicznej, red. E. Mateja, t. 34, Opole 1999, s. 135-144; B. MATCZAK, Cipriano Vagaggini OSB i reforma liturgiczna, s. 101.

jednocząc się z Najwyższym Kapłanem; wszyscy oni równocześnie działają mocą tego samego kapłaństwa, sprawując wspólnie jedną Mszę św. (por. KL 57; OWMR 112).

Mszał wymienia także Mszę z jednym posługującym (bez udziału ludu), która dotyczy

kapłanów niepracujących bezpośrednio w duszpasterstwie, lub Mszę bez ministranta, w przypadkach poważnej konieczności (por. OWMR 252-272)¹⁴¹.

3.1. Msza z ludem

Ze wszystkich form Mszy św. najczęściej w parafiach sprawowana jest Msza z ludem. Przewodniczy jej jeden kapłan, a uczestnikami są wierni. Wierni na mocy kapłaństwa wspólnego współcelebrują Eucharystię, składając duchowe ofiary oraz wypełniają przewidziane dla nich posługi (służba liturgiczna ołtarza, kantor, schola). Tworząc w ten sposób wspólnotę Kościoła lokalnego, będącą żywą częścią Kościoła powszechnego (por. KL 42; KK 28; OWMR 116). Ogólne wprowadzenie do Mszału

rzymskiego wzywa celebransów, aby w niedziele i święta Mszę sprawowali „ze śpiewem

i z odpowiednią liczbą usługujących” (OWMR 115)¹⁴².

W udzielonym wywiadzie ks. Lisowski dodaje, że reforma liturgiczna w tym zakresie wydała swoje owoce zwłaszcza po upadku komunizmu. Było to związane nie tylko z odzyskaniem wolności religijnej, ale też z większym i głębszym zaangażowaniem wiernych w przygotowanie Mszy. Warto zwrócić tu także uwagę zarówno na dużą liczbę schol dziecięcych i młodzieżowych, zwłaszcza w miastach, jak i licznych ministrantów. Po I Komunii św., a nieraz i wcześniej, chłopcy uczestniczą we Mszy jako służba liturgiczna, za której przygotowanie odpowiedzialni są księża z parafii. Uwagę zwraca też duża liczba starszych ministrantów, czyli dorosłych mężczyzn, oraz zaangażowanie w posługi liturgiczne kobiet, a nawet całych rodzin. Recytują oni czytanie, wykonują śpiew międzylekcyjny i przygotowują modlitwę wiernych oraz komentarz do darów. Szczególnego przygotowania wymagają Msze z udziałem dzieci. Sprawując Mszę z ludem na Grodzieńszczyźnie, łatwo zauważyć, że wierni w czasie modlitwy starają się brać czynny udział zarówno w dialogu, jak i w śpiewie. Widoczna jest świadomość, że wspólna modlitwa nie tylko ich uświęca, lecz także jednoczy¹⁴³.

141 Por. B. NADOLSKI, Koncelebracja, LL, s. 670-672. 142

Por. T. SINKA, Zarys liturgiki, s. 230-231. 143 Por. LISOWSKI II.

3.2. Msza koncelebrowana

Według Mszału rzymskiego Pawła VI, gdy kapłani nie są zobowiązani do sprawowania Mszy św. pojedynczo lub na pożytek wiernych (por. OWMR 199; RS 110; KPK 904) mogą koncelebrować. Przez celebrowanie takiej modlitwy i dziękczynienia wokół jednego ołtarza, jak podkreśla Synod Diecezji Mińsko-Mohylewskiej, Pińskiej i Witebskiej w nr. 611-612, wyraża się i umacnia więź braterska między współbraćmi w kapłaństwie (por. KL 59; KK 28; DK 8; EM 47) oraz wśród całej wspólnoty chrześcijańskiej (por. OWMR 199). Eucharystię taką św. Jan Paweł II nazywa „objawieniem się Kościoła samemu sobie” w życiu diecezji i parafii (por. DK 13)¹⁴⁴.

Rozszerzanie możliwości koncelebracji Mszy św. jest realizacją woli Soboru Watykańskiego II. Przyjmuje się, że biskupi i kapłani mogą koncelebrować podczas Mszy Krzyżma i Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek, Mszy sprawowanych na soborach, zebraniach biskupów i synodach, w czasie ustanowienia opata, Mszy konwentualnej i głównej Mszy w kościołach (suma), na zebraniach kapłańskich (diecezjalnych i zakonnych), podczas rekolekcyjnych zgromadzeń kapłańskich i formacyjnych, kongregacji dekanalnych, pielgrzymek, pogrzebów, imienin, jubileuszów itp., a także innych Mszy św. na terenie diecezji, zgodnie z wolą biskupa diecezjalnego (por. OWMR 199; KPK 902)¹⁴⁵. Jest możliwa także, kiedy pojawiają się trudności celebracji pojedynczo¹⁴⁶. Celem rozszerzenia praktyki koncelebracji miało być rozwiązanie problemów praktycznych (por. KL 57 §1; OWMR 199. 203-204)¹⁴⁷.

Praktyka koncelebry na terenie diecezji grodzieńskiej, jak wskazuje ks. Lisowski, jest zgodna z zasadami ogólnymi Kościoła i postanowieniami biskupa diecezjalnego. Zachowując zasadę sprawowania Mszy św. jeden raz w ciągu dnia, przyjmuje się, że istnieje możliwość jej celebrowania lub koncelebrowania po raz drugi, a w koniecznym wypadku po raz trzeci. Na czwartą i piątą celebrację lub koncelebrację Mszy św. kapłan musi uzyskać pozwolenie biskupa diecezjalnego. Pozwolenie takie może być jednorazowe lub na określony czas (por. KL 57)¹⁴⁸. Sprawowanie Mszy św. po raz drugi

144 G. BERESZYŃSKI, Reforma liturgiczna Soboru Watykańskiego II w Archidiecezji Warszawskiej w

latach 1963 – 1992, Warszawa 2000, s. 282.

145 Por. B. NADOLSKI, Liturgika. Eucharystia, s. 111. 146

Por. S. MADEJA, Msze koncelebrowane w posoborowej reformie liturgicznej, s. 141-142; por. M. PASTUSZKO, Najświętsza Eucharystia według Kodeksu Prawa Kanonicznego, s. 63-64; por. B. MATCZAK, Cipriano Vagaggini OSB i reforma liturgiczna, s. 102-107.

147 B. NADOLSKI, Liturgika. Eucharystia, s. 111. 148

Por. LISOWSKI II; por. A. KASZKIEWICZ, Zarządzenie w sprawie Mszy św. binacyjnych i

w ciągu dnia, jak zaznacza biskup w swym dekrecie, jest dopuszczalne, aby zapewnić wiernym możliwość uczestnictwa w niej. Nie wolno tego czynić celem przyjęcia dodatkowego stypendium, nawet wtedy, gdy wierni bardzo o to proszą. Do sytuacji wyjątkowych należy np. zastąpienie chorego kapłana, który zobowiązał się do sprawowania Mszy św. w określonym czasie lub też brak wystarczającej liczby księży w diecezji. Jest nadużyciem wielokrotne koncelebrowanie przez księży w niedziele i święta tylko ze względu na stypendium. Z tej racji urząd diecezjalny nakazuje, aby kapłani, którzy sprawują drugą i trzecią Mszę św., połowę otrzymanego stypendium przekazywali na potrzeby parafii, a drugą na potrzeby kurii; natomiast stypendium za czwartą i piątą – w całości powinni przekazać na rzecz kurii (por. KPK 951)¹⁴⁹.

Bp Aleksander Kaszkiewicz zauważa, że Kościół zezwala na koncelebrację Mszy

św. dla dobra duchowego wiernych tak, by, jeśli to możliwe na danym terenie, zapewnić

taką liczbę Mszy św. i o takiej porze dnia, by każdy zobowiązany (w niedziele, święta oraz w dni powszednie) mógł w jednej z nich uczestniczyć. Byłoby niezrozumiałe, gdyby ktoś chciał ograniczać liczbę Mszy św. w niedziele czy święta ze względu na koncelebrę, pomijając przy tym potrzeby pastoralne. Bp Kaszkiewicz przypomina też, że zgodnie z prawem kościelnym kuria diecezjalna zabrania sprawowania Mszy św. przy bocznym ołtarzu w tej samej świątyni czy kaplicy, kiedy ma tam już miejsce Msza koncelebrowana (por. KPK 902). Natomiast przystąpienie do koncelebracji Mszy wymaga od mających koncelebrować kapłanów ustalenia jej szczegółów, aby nie powodować zamieszania i sytuacji sprzecznych z duchem liturgii (por. ID 7; RS 126; OWMR 209)¹⁵⁰. Ks. W. Lisowski zaznacza, że na terenie diecezji grodzieńskiej do rozpowszechnienia się praktyki koncelebry, zgodnie z przedstawionym wyżej jej zamysłem, przyczynił się swoimi rozporządzeniami biskup diecezjalny. Jednakże pełne jej zastosowanie dokonało się dopiero po upadku komunizmu. Wcześniej, z powodu braku księży i potrzeb duszpasterskich, nie było możliwości koncelebrowania¹⁵¹.

3.3. Msza z jednym posługującym (bez udziału ludu)

Jedną z możliwych form celebracji jest Msza bez udziału ludu z jednym tylko ministrantem. Ministrant ten odpowiada kapłanowi i wykonuje wszystkie części

149 Por. Dekret kurii Grodzieńskiej z archiwum diecezjalnego (10 XII 2015), nr 711.

150 Por. A. KASZKIEWICZ, Zarządzenie w sprawie Mszy św. binacyjnych i koncelebrowanych, nr 135;

Dekret kurii Grodzieńskiej, nr 711, Grodno 2015.

przeznaczone dla ludu. Jednakże społeczny charakter Mszy św. nie zabrania kapłanowi sprawowania Eucharystii bez żadnego wiernego, gdy zachodzi poważna przyczyna¹⁵². Podczas takiej Mszy celebrans pomija wszystkie pozdrowienia i końcowe błogosławieństwo (por. IGMR 211; OWMR 254; KPK 906)¹⁵³. Taka liturgia zawsze stanowi dzieło Chrystusa i Kościoła, będąc sensem kapłaństwa, które narodziło się w Eucharystii i skierowane jest m.in. do jej celebrowania (por. DK 13; KPK 904)¹⁵⁴. Ks. Lisowski zaznacza, że każdy kapłan diecezji wileńskiej i diecezji grodzieńskiej w dniu swoich święceń otrzymuje pozwolenie od biskupa diecezjalnego na sprawowanie Mszy

św. bez udziału ludu, jeżeli są ku temu słuszne przyczyny. Kuria wileńska oraz

grodzieńska szczególnie troszczą się, aby kapłani nie odprawiali Mszy św. bez udziału ludu w Wielki Czwartek lub podczas trwającej już koncelebry w tym samym kościele czy kaplicy (por. OWMR 199 d). Chorzy lub niepełnosprawni fizycznie kapłani, za zgodą biskupa diecezjalnego, mogą sprawować Eucharystię w postawie siedzącej; jeżeli są niewidomi, to mogą korzystać z pomocy innego księdza lub osoby świeckiej (por. KPK 930 §1-2). Należy pamiętać, że także Msza bez udział ludu winna być sprawowana z właściwą jej godnością i powagą oraz z zachowaniem wszelkich przepisów i norm¹⁵⁵.