Msza w małych grupach i grupach specjalnych

Przez grupę specjalną rozumie się wiernych zebranych w celach duszpasterskich, jak np.: odprawianie rekolekcji, studium pewnych zagadnień, omówienie działań pastoralnych, a także zebranych w rodzinie wokół chorego, świętujących jubileusze itp. O małej grupie decyduje wiążąca idea oraz niewielka liczba uczestników¹⁸⁴.

Jedną z form celebracji Eucharystii, posiadającą swoją wyraźną i znaczącą specyfikę, w okresie po Soborze Watykańskim II są Msze św. w małych grupach, określanych jako coetus particularis. Grupy te stanowią nadzieję i wyzwanie dla Kościoła¹⁸⁵. Jak podkreśla ks. Gremza, każda z tych małych grup ma swoją specyfikę, która odróżnia ją od pozostałych. Są grupy w sposób szczególny skoncentrowane wokół

182 Por. A. KASZKIEWICZ, „Biuletyn Informacyjny Diecezji Grodzieńskiej” 1995, nr 1.

183 Pierwsze studyjne wydanie Rytuału pogrzebowego w języku białoruskim, zostało przetłumaczone w 1996 r. pod kierunkiem ks. Władysława Zawalniuka (proboszcza Mińskiej parafii p.w. św. Szymona i Heleny). Tłumaczeniem tekstu zajmowała się Komisja Metropolitalna do Tłumaczenia Tekstów Liturgicznych i Literatury Religijnej na Mowę Białoruską (15 VII 1992), a w następnych latach tekst ten kilka razy poprawiała. Już 21 IX 2007 r. rytuał pogrzebowy Парадак пахавання został oficjalnie wydany przez tę komisję i zatwierdzony przez ККББ na XXXIV ich zebraniu. Podstawą tłumaczenia był Rituale

Romanum, Ordo exsequiarum. Editio typica. 14 maja 2008 r. oficjalnie został uznany i zatwierdzony

postanowieniem Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów (Prot. 1221/07/L). W 2011 r. został uzupełniony. Por. REJSZEL; Абрады пахавання дастасаваны для дыяцэзый на Беларусі. 184

Por. B. NADOLSKI, Liturgika. Eucharystia, s. 113-114; por. TENŻE, Msza w małych grupach, LL, s. 986-988; por. T. SINKA, Zarys liturgiki, s. 233-234.

185 Por. KONGREGACJA KULTU BOŻEGO, Instrukcja dotycząca odprawiania Mszy świętej dla grup

specjalnych. „Actio pastoralis” (15 V 1969), w: To czyńcie na moją pamiątkę. Eucharystia w dokumentach Kościoła, red. J. Miazek, Warszawa 1987, s. 218; por. S. LECH, Odnowa liturgii w małych grupach, s. 381-386.

działalności apostolskiej, wokół problemów rodzinnych, inne zajmują się pomocą chorym, jeszcze inne dbają o należyte przygotowanie wiernych do przyjęcia sakramentów świętych i pogłębienia formacji chrześcijańskiej. Tym, co w sposób szczególny wiąże te małe grupy jest jedna główna idea służby Chrystusowi i Jego Kościołowi na konkretnym gruncie personalnym oraz terytorialnym. Temu zaś sprzyja panujący w grupach klimat bliskości, przyjaźni, zaufania i wymiany doświadczeń (por. DA 17). Misja tych grup wypływa zaś z centrum życia Kościoła, jakim jest Eucharystia. Poszczególni członkowie z niej czerpią siłę i moc do trwania we wspólnocie z sobą i niesienia Chrystusa światu w podejmowanych czynnościach. Przekłada się to także na ich czynny i aktywny udział w akcji liturgicznej i wspólną celebrację Mszy, pogłębiając jedność członków całej wspólnoty, a także parafii. Wyraża się to w czytaniu słowa Bożego, komentarzach liturgicznych, podawaniu intencji modlitwy wiernych dostosowanych do szczególnych okoliczności małej grupy oraz w przynoszeniu darów w procesji i wielu innych czynnościach podejmowanych przez poszczególnych członków grupy. Na terenie diecezji grodzieńskiej czytania oraz komentarze wykonywane są zazwyczaj w trzech językach: polskim, białoruskim i rosyjskim, a ponadto w Grodnie, w tzw. kościele pobrygidzkim, dla studentów obcokrajowców w języku angielskim, a dla głuchoniemych w języku migowym¹⁸⁶.

W udzielonym wywiadzie ks. Gremza podkreśla, że te grupy na Grodzieńszczyźnie, szczególnie w miejskich parafiach, odgrywają ważną rolę, gdyż przygotowują wiernych do uczestnictwa w Mszach parafialnych, w których łatwiej jest odkryć istotę Eucharystii, strukturę jej celebracji oraz zasady uczestnictwa w niej. Msze w grupach specjalnych mocniej podkreślają wzajemne więzi między uczestnikami, budują też klimat przyjaźni, zaufania i dzielenia się doświadczeniem. Temu zadaniu służą: całkowite zaangażowanie się wiernych w liturgię słowa Bożego, spontaniczne podawanie intencji modlitwy wiernych dostosowanych do szczególnych okoliczności, a także procesja z darami i przygotowanie śpiewu. Celebrując takie Msze, duchowni winni być starannie i odpowiednio przygotowani. Powinni też przywiązywać dużą wagę do miejsca celebracji, którym z zasady powinno być miejsce święte lub inne godne miejsce¹⁸⁷.

Każda z grup posiada właściwe sobie duszpasterstwo. Fenomen wzrastającej liczby małych grup stanowi źródło realnej nadziei na coraz bardziej świadome, czynne i

186

Por. GREMZA. 187 Por. GREMZA.

owocne uczestnictwo w liturgii (por. SC 63; AP 6; EM 30)¹⁸⁸. Ks. Gremza zauważa, że po odrodzeniu (1988/1989) Kościoła na Białorusi rozwija się on dzięki Eucharystii i małym grupom. Kamieniem węgielnym odrodzenia Kościoła na terenie diecezji grodzieńskiej było otwarcie Wyższego Seminarium Duchownego w Grodnie w 1990 roku. Przez 25 lat swego istnienia, wprowadzając odnowę zapoczątkowaną przez Sobór Watykański II na ziemiach Białorusi, Ukrainy i Gruzji, przygotowanych zostało w nim około 200 księży. Oni też powołani są do duszpasterzowania w różnego rodzaju

środowiskach, prowadząc ludzi do Boga.

Jednym z interesujących duszpasterstw na terenie omawianym w niniejszej pracy jest duszpasterstwo kolejarzy zawodowych. Na Grodzieńszczyźnie zaczęło się ono kształtować od 2003 r. za przyczyną o. Szczupała. Kapelan ten sprawował opiekę duszpasterską nad środowiskiem pracowników kolei, prowadząc dla nich spotkania, konferencje, a zwłaszcza celebrując Eucharystię oraz modlitwy do św. Katarzyny Aleksandryjskiej (patronki kolejarzy). Spotkania odbywają się systematycznie co miesiąc w Grodnie, Lidzie i innych większych skupiskach kolejarskich, a ich kulminacją jest Msza Święta. Początkowo duszpasterstwem tym zajmował się na ziemiach białoruskich ks. Jozafat Żyskar.

W roku 2003 powstało duszpasterstwo w zakładach karnych dla więźniów na terenie Grodna, założone przez o. Kazimierza Żylisa SJ. Jego pomocnikiem rok później z mianowania bp Kaszkiewicza, został diakon Walery Bykowski, późniejszy wikariusz w katedrze grodzieńskiej. O. Żylis jest też głównym duszpasterzem więzienia grodzieńskiego i wołkowyskiego. W 2002 r. w grodzieńskim więzieniu po raz pierwszy została odprawiona Msza św. pod przewodnictwem bp. Antoniego Dziemianko, w której uczestniczyło około 40 więźniów z obsługi gospodarczej. Podczas tej Mszy biskup powiedział: „przestępstwo nie bierze się znikąd. Jeśli chcemy pomóc człowiekowi wrócić do normalności, to trzeba o nim myśleć, wychodząc mu na przeciw”. Kapelan więzienny organizuje spotkania w wyznaczone dni, raz w tygodniu. Podczas tych spotkań ma miejsce ewangelizacja i katechizacja oraz celebrowana jest Eucharystia w intencji więźniów. Czasem są też udzielane inne sakramenty. Jednak w ostatnim czasie dyrektor więzienia zabrania kapelanowi przynosić wino na

188 E. SZTAFROWSKI, Tajemnica Eucharystii w praktyce życia chrześcijańskiego, s. 386-387; B. NADOLSKI, Liturgika. Eucharystia, s. 113-114; por. TENŻE, Msza w małych grupach, s. 986-988; por. Z. WIT, Msza św. w grupach specjalnych, s. 451-455.

celebrowanie Mszy. Z tej racji, kapłan, idąc do więźniów, przynosi Komunię św. ze sobą i sprawuje liturgię Komunii św. poza Mszą Świętą.

Staraniem o. Szczupała w 2003 r. powstało w diecezji duszpasterstwo nauczycieli i wychowawców, w które angażuje się ks. Gremza. Dwa razy do roku odbywają się spotkania nauczycieli i wychowawców z całej diecezji pod przewodnictwem biskupa: na początku roku szkolnego i na jego zakończenie. Pozostałe spotkania tego grona odbywają się w mniejszych grupach na terenie parafii miejskich. Takie dni skupienia kończą się zawsze wspólną Eucharystią, której uczestnicy obstawiają całą liturgię słowa i uczestniczą w niej jako lektor, kantor i schola. Przygotowywany jest też komentarz do Mszy Świętej.

W 2003 r. powstało także duszpasterstwo służby zdrowia. Zorganizował je ks. Andrzej Rodziewicz. Spotkania odbywają się raz na dwa tygodnie lub raz na miesiąc. Raz do roku wspólnota gromadzi się na rekolekcje. W każdą trzecią niedzielę miesiąca członkowie mają wspólną Mszę św. w Grodnie w pobrygidzkim kościele o godzinie 16:30. Podczas takich spotkań uczestnicy pogłębiają formację duchową i intelektualną, zasady moralności i etyki katolickiej, znajomość dokumentów Kościoła i Pisma

Świętego. Nadto troszczą się o integrację środowiska lekarskiego wokół obrony życia

ludzkiego od chwili poczęcia do naturalnej śmierci. Patronem służby zdrowia jest św. Łukasza Ewangelista, wspominany w kalendarzu liturgicznym 18 października. W tym dniu duszpasterze tych wspólnot sprawują Mszę św. w ich intencji, a uczestnicy przygotowują czytanie, psalm, modlitwę wiernych, dary ofiarne i śpiew w czasie Mszy, której zazwyczaj przewodniczy biskup lub sam kapelan.

Według ks. Gremzy w tym kontekście warto też zauważyć duszpasterstwo dzieci i młodzieży. Jednym ze sposobów duszpasterskiej troski o tych wiernych są takie spotkania, jak Diecezjalne Dni Młodzieży, Parafiada, Dzień Dziecka, duszpasterstwo pracowników środków masowego przekazu (od 1997 r.) założone przez ks. Jarosława Hrynaszkiewicza (obecnie opiekuje się nim ks. Jerzy Marcinowicz); duszpasterstwo rodzin (od 1997 r.) oraz duszpasterstwo pielgrzymów (od 1998 r.) na czele z opiekunem ks. Pawłem Sołobudą; duszpasterstwo Liturgicznej Służby Ołtarza (od 1998 r.) pod opieką ks. Antoniego Obuchowskiego; duszpasterstwo trzeźwości (od 2002 r.) pod opieką ks. A. Pietrowicza i p. Jerzego Gaponika¹⁸⁹.

189 Pierwsze Dni Młodzieży odbyły się 1-3 maja 1993 r. w parafii p.w. św. Wacława w Wołkowysku. Wtedy to biskup diecezjalny Aleksander Kaszkiewicz delegował na duszpasterza dzieci i młodzieży ks. Romana Kotlimowskiego. Od tamtego czasu coroczne zjazdy odbywają się w miastach lub większych

5. I Komunia Święta

Odnowa liturgiczna po Vaticanum II kładzie szczególny nacisk na religijne wychowanie dzieci i młodzieży, którym mają zająć się duchowni i katecheci. Winni oni kierować swoje zachęty na najważniejszy moment w życiu młodego człowieka, którym jest Eucharystia. Rozpoczynając od własnej praktyki sakramentalnej i doświadczenia osobistej modlitwy, duchowni i katecheci świeccy mają uczyć kandydatów do I Komunii

św. nie tylko o Chrystusie jako Zbawicielu, lecz także o sakramentalnej komunii z Nim

oraz o jej owocach (por. Kol 3, 1; EdE 11)¹⁹⁰. Synod Diecezji Mińsko-Mohylewskiej, Pińskiej i Witebskiej w nr. 621-624 podkreśla, że wychowawcy mają też pouczać przyjmujących Komunię św., by dobrze rozumieli tę tajemnicę oraz świadomie, aktywnie, pobożnie i owocnie brali w niej udział.