Kongresy eucharystyczne

Jednym z uroczystych przejawów czci Najświętszego Sakramentu jest organizacja kongresów eucharystycznych. Pierwszy z nich za zgodą papieża Leona XIII odbył się w dniach 28-30 czerwca 1881 r. w Lille we Francji pod hasłem „Społeczne Królestwo Chrystusa”²⁴³. Warto również wspomnieć, że na rozwój kongresów eucharystycznych wpływ miał ruch liturgiczny²⁴⁴. Dzielą się one na: regionalne, krajowe i międzynarodowe (por. KKTE 88b). Składają się na nie wykłady i konferencje oraz uroczyste Msze św., adoracje i procesje²⁴⁵. W życiu współczesnego Kościoła odgrywają one ważną rolę oraz mobilizują wiernych do publicznego dawania świadectwa o przynależności do Kościoła. Celem tych kongresów jest doprowadzanie wiernych do pogłębiania wiary i miłości oraz pobudzanie modlących się do wiary w rzeczywistą obecność Chrystusa w Najświętszym Sakramencie (por. EM 85-88; RS 145; KKTE 88)²⁴⁶.

Wielką rolę dla wiernych diecezji grodzieńskiej odegrały kongresy eucharystyczne w Polsce i na Litwie. Pierwszy Ogólnopolski Kongres Eucharystyczny, który miał miejsce w Poznaniu w dniach 26-29 czerwca 1930 r., stał się punktem wyjścia do organizowania kolejnych kongresów metropolitalnych, diecezjalnych, dekanalnych i parafialnych²⁴⁷. Natomiast rok później, w dniach 8-10 maja, po raz pierwszy odbył się Kongres Eucharystyczny Archidiecezji Wileńskiej w Wilnie. Ze względu na rozległy teren archidiecezji (niektóre miejscowości były odległe od Wilna około 400 km), aby ułatwić uczestnictwo wszystkim wiernym diecezji w tym kongresie, zorganizowano

242 W latach 1960-1988 Grodno miało trzy otwarte kościoły (św. Franciszka Ksawerego, MB Anielskiej i Podwyższenia Krzyża Świętego). W katedrze grodzieńskiej zabronione było odprawianie Mszy. Por. KOTLIMOWSKI I.

243

J. MIAZEK, Kongresy eucharystyczne, WWK 39 (1986), nr. 1-3, s. 62-70. 244 B. NADOLSKI, Eucharystyczne kongresy, LL, s. 446-448.

245 Por. JAN PAWEŁ II, List Apostolski „Dominicae Cenae”, nr 3; por. Komunia Święta i kult Tajemnicy

Eucharystycznej poza Mszą Świętą. Obrzędy, nr. 85-86; por. W. BOMBA, Kult Eucharystii poza Mszą świętą, s. 412; por. J. LEWANDOWSKI, Eucharystia dar i ofiara, s. 103-104; por. A.L. SZAFRAŃSKI, Teologia liturgii eucharystycznej, s. 205.

246 Por. A. KASZKIEWICZ, List pasterski biskupa Aleksandra Kaszkiewicza z okazji świętowania

obchodów 25-lecia Diecezji Grodzieńskiej, Grodno 1 II 2016; por. J. LEWANDOWSKI, Eucharystia dar i ofiara, s. 101-102; por. A.L. SZAFRAŃSKI, Teologia liturgii eucharystycznej, s. 205.

kongresy dekanalne, m.in. w Grodnie (13 i 14 maja), Święcianach (23 i 24 maja), Białymstoku (30 i 31 maja), Iwju (12 i 13 czerwca), Lidzie (13 i 14 czerwca), Brasławiu (20 i 21 czerwca), Głębokim (15 i 16 lipca), Oszmianach (18 i 19 lipca), Świrze (10 i 11 sierpnia), Postawach (18 i 19 sierpnia), Wilejce (27 i 28 sierpnia), Szczuczynie (5 i 6 września), Wołkowysku (7 i 8 września) i Słonimiu (12 i 13 września)²⁴⁸. Trzeba zaznaczyć, że kongres ten miał charakter ściśle archidiecezjalny i z tej racji nie zapraszano nikogo z dostojników duchownych spoza archidiecezji, z wyjątkiem biskupów najbliższych diecezji: Zygmunta Łozińskiego z Pińska i Stanisława Łukomskiego z Łomży. Podczas tej uroczystości były wygłoszone następujące referaty: „Eucharystia a duch apostolstwa” – ks. prof. Marian Zdziechowski, „Eucharystia

źródłem, osią i ogniskiem życia religijnego” – ks. prof. Stefan Glazer, „Eucharystia źródłem i fundamentem Akcji Katolickiej i podstawą ducha apostolstwa” – ks. prof.

Czesław Falkowski, „Eucharystia a wychowanie na tle Encykliki Piusa XI o wychowaniu chrześcijańskim” – Józef Stemler (dyrektor Polskiej Macierzy Szkolnej z Warszawy). Uczestnicy tego kongresu, szczególnie mieszkańcy Wilna, przeżyli go jako niezapomniane chwile oddania publicznego hołdu Chrystusowi w Najświętszym Sakramencie. Głównym organizatorem był metropolita archidiecezji wileńskiej Romuald Jałbrzykowski²⁴⁹.

Pierwszy Kongres Eucharystyczny diecezji grodzieńskiej odbył się w dniach 23-24 czerwca 2000 r. w katedrze grodzieńskiej. Dla głębszego przeżycia tej uroczystości w parafiach i dekanatach pod kierunkiem dziekanów i proboszczów zostały zwołane komitety kongresu eucharystycznego. W ich skład wchodzili katecheci, siostry zakonne, przedstawiciele grup modlitewnych i stowarzyszeń parafialnych. Cała diecezja przygotowywała się do tego wielkiego wydarzenia, pogłębiając wiedzę teologiczną o Eucharystii przez: czytanki majowe, homilie, adoracje Najświętszego Sakramentu, katechezy, sympozja dla kapłanów i sióstr zakonnych. Inicjatorem tego kongresu i osobą odpowiedzialną za przeprowadzenie go był ks. inf. Jan Sołowianiuk z diecezji łomżyńskiej, upoważniony przez biskupa diecezjalnego Aleksandra Kaszkiewicza. Aby ułatwić przygotowania do tego kongresu zorganizowano sympozja dla wszystkich

248 A. SZOT, Kongres eucharystyczny w archidiecezji wileńskiej w 1931 rok, „Rocznik Teologii Katolickiej”. 4 (2005), s. 146-163.

kapłanów diecezji: 28 kwietnia w Nowogródku i 4 maja w Grodnie, a także 3 maja sympozjum dla sióstr zakonnych również w Grodnie²⁵⁰.

Z kolei pierwszy kongres krajowy na Białorusi, jak przypomina ks. Gremza, odbył się w dniach 24-26 maja 2016 r. w Grodnie, w ramach dziękczynienia za 25-lecie istnienia diecezji grodzieńskiej oraz za dar odrodzenia życia Kościoła katolickiego na terenie Białorusi. Nabożeństwo takie jest szczególnym rodzajem kultu Najświętszego Sakramentu, uwypuklającym prawdę, że Eucharystia jest szczytem i centrum życia Kościoła. Na uroczystość tę przybył specjalny wysłannik, kard. Zenon Grocholewski (były prefekt Kongregacji Edukacji Katolickiej), którego delegował papież Franciszek. W czasie tej uroczystości udział wzięli również i inni biskupi, a wśród nich: wszyscy biskupi Kościoła katolickiego na Białorusi z Metropolitą Mińsko-Mohylewskim abp Tadeuszem Kondrusiewiczem na czele, biskupami: Arūnasem Poniškaitisem i Edwardem Bartulisem (przedstawicielami z Litwy) oraz Jerzym Mazurem i Henrykiem Ciereszko (biskup pomocniczy archidiecezji białostockiej), którzy reprezentowali Polskę²⁵¹.

Ważnym tematem tego spotkania było także podkreślenie jubileuszu 25-lecia utworzenia diecezji grodzieńskiej, a także obchodzonego w tym samym czasie Roku Miłosierdzia Bożego. W czasie trzydniowego spotkania uczestnicy Kongresu wysłuchali referatów: biskupa ełckiego Jerzego Mazura SVD „Eucharystia a misje”, bp. H. Ciereszki „Eucharystia w życiu i posłudze kapłańskiej błogosławionego Michała Sopoćki”, abp. Tadeusza Kondrusiewicza „Odrodzenie Kościoła Katolickiego na Białorusi jako dar miłosierdzia Bożego (w kontekście Diecezji Grodzieńskiej)” i kard. Zenona Grocholewskiego „Miłosierdzie Boga wezwaniem dla współczesnego świata”. Kolejnym punktem spotkania było przedstawienie książki pod tytułem Dzienniczek św. Faustyny

Kowalskiej, którą na język białoruski przetłumaczyła pisarka i redaktor magazynu „Ave

Maria”, Krystyna Lalko. Trzydniowy kongres zakończył się uroczystą Eucharystią i procesją eucharystyczną ulicami Grodna. Poprowadził ją legat papieski kard. Z. Grocholewski, a brały w niej udział tysiące wiernych. Podczas Kongresu nagrodzono biskupa diecezjalnego A. Kaszkiewicza srebrnym medalem papieskim za zasługi, rozwój i troskę o diecezję grodzieńską²⁵².

250 Por. Wstępne wskazania do przygotowania pierwszego diecezjalnego kongresu eucharystycznego z

archiwum kurii, Grodno 20 IV 2000.

251 Por. GREMZA.

252 J. MAZUR, Eucharystia a misje, SThG 10 (2016), s. 93-100; H. CIERESZKO, Eucharystia w życiu i

posłudze kapłańskiej błogosławionego Michała Sopoćki, SThG 10 (2016), s. 110-118; T.

KONDRUSIEWICZ, Odrodzenie Kościoła Katolickiego na Białorusi jako dar miłosierdzia Bożego (w

*****

Istotna rolę we wprowadzeniu reformy Mszy św. odegrało wydawanie nowych ksiąg liturgicznych. Najpierw na Grodzieńszczyźnie w miejsce wcześniejszego Mszału Jana XXIII w języku łacińskim, zaczęto się posługiwać wydaniem studyjnym mszału w języku polskim, a następnie polskim wydaniem mszału z 1986 roku. Mszał w języku białoruskim został wydany 27 września 2003 r. i było to pierwsze tłumaczenie na języki nowożytne trzeciego wydania mszału z 2002 r. i pierwsze w historii wydanie tej księgi liturgicznej w języku białoruskim. Od tego momentu jest on obowiązujący dla celebracji Mszy św. w języku białoruskim we wszystkich diecezjach na Białorusi i poza jej granicami. Odegrało to znaczącą rolę w rozwoju Kościoła na Grodzieńszczyźnie i na całej Białorusi, gdyż umożliwiło lepsze rozumienie modlitwy liturgicznej przez wiernych. Diecezja grodzieńska od początku swego istnienia korzysta z Lekcjonarza mszalnego w języku polskim. Czytania mszalne w tym języku wykonywane są czasem z lekcjonarzy wydanych w latach 1972-1978, dużo częściej jednak z lekcjonarza z roku 1991. Natomiast ostatnie wydanie z 2015 r. jeszcze nie jest używane. W 2003 r. ККББ wydała rozporządzenie, aby w liturgii słowa używać języka białoruskiego, korzystając z lekcjonarza tymczasowego, w którym użyto tłumaczenia dokonanego przez ks. Władysława Czerniawskiego. Układ czytań mszalnych tymczasowego lekcjonarza (13 zeszytów) uwzględnia układu lekcjonarza według lat A, B i C oraz rok I i II, a także uroczystości i święta. Jednak na dzień dzisiejszy reforma studyjnego lekcjonarza białoruskiego nie została do końca przeprowadzona.

Na Grodzieńszczyźnie język liturgii jest nadal poważnym wyzwaniem. W wielu parafiach diecezji grodzieńskiej Msza św. jest w całości sprawowana w języku polskim, zwłaszcza w parafiach wiejskich, gdzie język ten jest głębiej zakorzeniony. Jednakże w niektórych parafiach Grodzieńszczyzny w Mszach św. sprawowanych po polsku liturgia słowa jest w języku białoruskim, gdyż polski uznawany jest za język modlitwy, ale jest niezbyt zrozumiały. Wykonywanie czytań po białorusku jest spowodowane troską duszpasterzy o lepsze i głębsze rozumienie słowa Bożego przez wiernych.

Struktura i formy celebracji Mszy św. w diecezji grodzieńskiej są zgodne z

Mszałem rzymskim z 1970 roku. Duchowi odnowionej liturgii mszalnej odpowiadają też

wezwaniem dla współczesnego świata, SThG 10 (2016), s. 37-52; por. A. SZCZUPAŁ, Szanowni czytelnicy, SThG 10 (2016), s. 20-24; por. A. POKACZAJŁO, Narodowy Kongres Eucharystyczny odbył się w Grodnie, SłŻ 447 (2016), nr 12, s. 4-5.

takie elementy, jak: ars presidendi, spełnianie posług liturgicznych przez świeckich,

śpiew liturgiczny, gesty i postawy ciała. Ciągłym wyzwaniem dla reformy jest brak w

wielu kościołach miejsca przewodniczenia, a w samej celebracji brak właściwych chwil milczenia. Dalszej pracy formacyjnej duszpasterzy i wiernych wymaga właściwe rozumienie darów ofiarnych. Z punktu widzenia teologii darów ofiarnych w Eucharystii nie powinny występować dary symboliczne (kwiaty, zeszyty itp.). Prawdziwymi darami, które odpowiadają naturze Eucharystii, są chleb i wino, będące znakiem ofiar duchowych wiernych oraz ofiary na tacę lub inne ofiary materialne na potrzeby wspólnoty parafialnej czy potrzebujących spoza parafii, będące realnym, a nie tylko symbolicznym darem. W diecezji grodzieńskiej, podobnie jak wielu innych diecezjach na Białorusi, da się zauważyć nadużywanie przez celebransów II modlitwy eucharystycznej. Innym ważnym wyzwaniem, jest to powtarzane od Soboru Trydenckiego, aby wierni otrzymywali Komunię św. z darów konsekrowanych w aktualnie sprawowanej Eucharystii.

Zasady udzielania Komunia św. poza Mszą św. i kult Eucharystii poza Mszą św. są w diecezji grodzieńskiej zgodne ze wskazaniami Kościoła zawartymi w księdze liturgicznej Komunia święta i kult tajemnicy eucharystycznej poza Mszą świętą:

dostosowane do zwyczajów diecezji polskich oraz jej odpowiednika w języku białoruskim

(Святая Камунія і культ эўхарыстычнай таямніцы па-за Імшой: дастасаваны для дыяцэзій на беларус).

Warto wskazać także na wielką troskę duszpasterską o chorych w domach i szpitalach. Tradycyjnym dniem parafialnej Komunii św. chorych jest 11 lutego, wspomnienie Matki Bożej z Lourdes, a w każdym miesiącu w pierwszy piątek Komunia

św. chorych w diecezji grodzieńskiej udzielana jest zazwyczaj przez szafarzy

zwyczajnych lub kleryków (akolitów), będących szafarzami nadzwyczajnymi. Wydaje się, że umożliwieniu większego dostępu do Komunii chorym, zwłaszcza w niedziele, posłużyłoby wprowadzenie szafarzy nadzwyczajnych Komunii spośród wiernych

świeckich, zwłaszcza że w czasach komunistycznych taka praktyka już istniała.

Cieszy też, że duszpasterze i wierni diecezji grodzieńskiej widzą ścisły związek między kultem Najświętszego Sakramentu a Mszą Świętą. Służy temu urządzanie adoracji Najświętszego Sakramentu bezpośrednio po Mszy. Adoracja eucharystyczna jest sposobem przedłużania zjednoczenia z Jezusem Chrystusem, które miało swój szczyt w Komunii Świętej. Coraz częściej wiernym proponowana jest adoracja w ciszy.

Spośród wszystkich procesji teoforycznych, szczególne znaczenie pastoralne w praktyce Kościoła diecezji grodzieńskiej zajmuje procesja w Uroczystość Najświętszego

Ciała i Krwi Pańskiej (Boże Ciało). Pierwszy Kongres Eucharystyczny diecezji grodzieńskiej odbył się w dniach 23-24 czerwca 2000 r. w katedrze grodzieńskiej.

Korzystając z tekstów polskich i białoruskich, duszpasterze, siostry zakonne oraz osoby świeckie uformowane w wierze, przygotowują dzieci do pierwszej spowiedzi i Komunii św., co na Grodzieńszczyźnie spotykało się z wielkimi problemami w latach komunistycznych. Największym wyzwaniem w tym względzie jest katecheza i odpowiednia formacja rodziców dzieci pierwszokomunijnych, którym często brakuje perspektywy wiary w patrzeniu na I Komunię, gdyż widzą w niej włącznie jednodniową celebrację bez odniesienia do wiary ich dzieci.

ROZDZIAŁ III

SAKRAMENTY I SAKRAMENTALIA

Całe życie liturgiczne Kościoła koncentruje się wokół Eucharystii i sakramentów, tzn. wokół misterium paschalnego Jezusa Chrystusa, które aktualizuje się szczególnie w celebracji sakramentalnej. Z sakramentów liturgia czerpie swój sens i ekspresję, aby móc być sakramentem Kościoła i darem dla całego świata1

. Sakramenty, jako oddawanie kultu Bogu oraz uświęcenie i pouczenie człowieka z pomocą słów, rzeczy i znaków, podtrzymują i umacniają jego wiarę, budując Mistyczne Ciało Chrystusa (por. KL 59; SAB 432; KKK 1123; KPK 834§1)². W Kościele istnieje siedem sakramentów: chrzest, bierzmowanie, Eucharystia, sakrament pokuty i pojednania, namaszczenie chorych, sakrament święceń i małżeństwo. Wśród nich Eucharystia stanowi centrum życia tak liturgicznego, jak i chrześcijańskiego (por. KL 41; DB 5-6; DE 15; KK 11; KKK 1113)³. Sakramenty tworzą pewną strukturę, gdzie każdy z nich ma swoje miejsce i znaczenie w

życiu duchowym człowieka. Z tego względu można je podzielić na trzy grupy:

sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego, sakramenty uzdrowienia i sakramenty służące komunii i posłaniu wiernych (por. KKK 1211).

Poza sakramentami liturgię tworzą również sakramentalia, które zostały ustanowione przez Kościół analogicznie do sakramentów i wskazują na duchowe dobra otrzymywane dzięki wstawiennictwu Kościoła, stwarzając szersze możliwości dla realizowania sakramentów. Do nich zalicza się m.in. błogosławieństwa, poświęcenia, egzorcyzmy i pogrzeby. Pomagają one przygotować wiernych do przyjęcia właściwego skutku sakramentów, a także uświęcają różne okoliczności życia (por. KL 60; MD 60; KKK 1667; KPK 1166)⁴. Dokonując reformy ich obrzędów, dla większej skuteczności

1

B. NADOLSKI, Sakramenty, sakramentalia, błogosławieństwa, t. 3, Poznań 2012, s. 7; por. A. CZAJA,

Sakrament chrztu świętego, Lublin 2009, s. 13. 2

Por. T. SINKA, Zarys liturgiki, Kraków 2006, s. 276-280; por. B. NADOLSKI, Sakramenty,

sakramentalia, błogosławieństwa, s. 16-17. 3

J. JANICKI, Sakramenty i sakramentalia według Konstytucji o liturgii świętej, w: Euntes docete, red. S. Koperek, Kraków 1993, s. 119-120.

4

wychowawczego oddziaływania na wierzących i ich uświęcania, Kościół zezwolił przy ich udzielaniu posługiwać się językiem ojczystym (por. KL 63a)5

.