Rodzaje posług i funkcji liturgicznych po odzyskaniu wolności religijnej

Czynne zaangażowanie się wierzących w wypełnianie funkcji liturgicznych pomaga w odnalezieniu swego powołania i w duchowym wzroście. W realizacji tego celu młodemu człowiekowi pomocą służy wychowanie rodzinne i parafialne. Pozwala mu ono

84 Por. OBUCHOWSKI; por. W. ZALESKI, Święci na każdy dzień, Warszawa 2002, s. 68-71, 148-151, 227-230, 333-334, 471-472, 549-555, 744-746; por. S. BOŃKOWSKI, Święty Stanisław Kostka, Płock 1986, s. 9-18; por. T. SINKA, Święty Tarsycjusz, Kraków 2002; por. TENŻE, Święty Dominik Savio, Kraków 2004.

stopniowo odkrywać w sobie różne talenty, przez które rozwija się i formuje do świętego

życia, współpracując z braćmi i siostrami, którzy również dojrzewają do odkrywania

własnych charyzmatów i służenia nimi braciom (por. DDSL 29)⁸⁶. Funkcje liturgiczne, które wykonują wierni świeccy w czasie Mszy św., są służbą przy stole Słowa i Chleba. Wokół nich dokonuje się bowiem święte misterium Eucharystii (por. KL 56; OWMR 28).

Dojrzewanie w posługiwaniu liturgicznym jest związane z odkryciem i przyjęciem jednej z trzech rodzajów czynności: służba przy stole Słowa, służba przy stole Chleba, służba poprzez muzykę i śpiew. Zadania te, jako lektor, kantor lub akolita, mogą wypełniać także odpowiednio przygotowane osoby i zespoły. Wśród posługujących przy sprawowaniu Eucharystii Kościół wyróżnia lektora i akolitę, umożliwiając im nie tylko spełnianie funkcji liturgicznych, lecz powierzając im posługę we wspólnocie wierzących. Kościół przekazuje im od Boga dar i powierza zadania, które mają spełniać „na stałe” (por. KKK 1672)⁸⁷. Nie można tej „stałości” rozumieć inaczej, jak tylko jako odpowiedź na powołanie, które Bóg daje człowiekowi. Szczególną funkcję w liturgii Kościół powierza również kantorowi i innym osobom odpowiedzialnym za muzykę i śpiew, będącym w codziennym życiu wspólnoty świadkami Chrystusa i gorliwie wypełniającymi powierzone im zadania wobec braci⁸⁸.

Różne zgromadzenia w diecezji grodzieńskiej, także dzięki polskim synodom i SMMPW, doprowadziły do rozwoju wielu funkcji i posług liturgicznych, które dotyczą każdego kościoła parafialnego i rektoralnego⁸⁹. Te funkcje i posługi, jak zaznacza ks. Paweł Giedrojć, wypełniają: ministranci, lektorzy, psałterzyści, komentatorzy, organiści,

schola cantorum, tradycyjny chór, zespoły i różne grupy śpiewaków, solistów, zespół

muzyczny i zakrystianie. Można wyróżnić także i inne funkcje związane np. ze zbiórką na tacę, przynoszeniem darów ofiarnych do ołtarza oraz opieką nad dziećmi podczas liturgii⁹⁰.

Wśród wiernych świeckich posługujących w liturgii OWMR wymienia na pierwszym miejscu akolitę (OWMR 98)⁹¹. W Kościele łacińskim do 1972 r., było to ostatnie z tzw. święceń niższych (ostiariat, lektorat, egzorcystat i akolitat) udzielane

86 Por. H. EKERT, Posługa zakrystianina i jego formacja liturgiczna, LitS 18 (2012), nr 2, s. 477.

87 Por. T. SINKA, Podział funkcji w zgromadzeniu liturgicznym, w: Msza święta, red. W. Świerzawski, Kraków 1992, s. 173-174; por. W. GŁOWA, Posługi i funkcje w zgromadzeniu liturgicznym, w: Mszał

księga życia chrześcijańskiego, red. B. Nadolski, Poznań 1989, s. 314; por. J. SOBECZKO, Zgromadzeni w imię Pana, s. 126.

88 Por. F. BLACHNICKI, Pedagogika ministrancka, s. 232-234.

89 Por. G. RZEŹWICKI, Od kandydata do animatora, Tarnów 2013, s. 86-88. 90

GIEDROJĆ.

kandydatowi do kapłaństwa w czasie seminaryjnej formacji⁹². Papież Paweł VI przeprowadził reformę w tej sferze. Odnawiając posługi, akolitom wyznaczając nowe miejsce w Kościele. Powierzył im część obowiązków, które dawniej należały do subdiakonów, przywrócił także zakres funkcji, które odbierano akolitom na przestrzeni wieków. Akolita przestał być nazywany duchownym, a stał się szczególnym sługą ołtarza. Nie jest on jednak ustanawiany jedynie do zadań w liturgii, lecz też do posługiwania chorym i cierpiącym. Karmiąc się Eucharystią, ma on za zadanie uczyć się szczerej miłości potrzebujących⁹³. Z urzędu akolita jest nadzwyczajnym szafarzem Komunii św. w czasie Mszy św. lub poza nią, a także zanosi Komunię św. do chorych lub w wypadku konieczności podaje ją umierającemu jako wiatyk. Dokonuje tego tylko wtedy, gdy kapłan lub diakon ze względu na podeszły wiek lub stan zdrowia nie mogą tego czynić albo liczba osób przystępujących do Komunii św. jest tak duża, że powodowałoby to znaczne przedłużenie się celebracji. Może on również wystawić Najświętszy Sakrament do adoracji, lecz nie ma prawa udzielania nim błogosławieństwa (por. KPK 230, 910; OWMR 187-193). Akolita może także zajmować się przygotowaniem innych wiernych do wykonywania funkcji liturgicznych, np. niesienia mszału, krzyża, świec itp. (por. MQ 6; OWMR 100; KPK 230 §3). Akolita będzie godniej wypełniał tę funkcję, jeżeli będzie uczestniczył z coraz większą żarliwością w Eucharystii, karmił się nią i zdobywał doskonalsze Jej poznanie⁹⁴. Mając na uwadze znaczenie i potrzebę tej posługi, jednym z zagadnień, które ma być poruszone podczas przygotowywanego synodu diecezji grodzieńskiej (przygotowania rozpoczęły się w 2016 r. przy ogromnym zaangażowaniu biskupa pomocniczego tejże diecezji – Józefa Staniewskiego), jest potrzeba formacji i zwiększenia liczby akolitów w diecezji, zaznacza ks. Obuchowski⁹⁵.

Jako kolejną funkcję wiernych świeckich posługujących w liturgii OWMR wymienia lektora (por. OWMR 99). Sama Msza św. składa się jakby z dwóch części: z liturgii słowa i liturgii eucharystycznej, które są ściśle połączone, stanowiąc jeden akt

92

Por. B. NADOLSKI, Akolita, LL, s. 63-64.

93 Por. PAWEŁ VI, Motu proprio „Ministeria Quaedam” (15 VIII 1972), AAS 64 (1972), s. 529-534; por. JAN PAWEŁ II, Posynodalna adhortacja apostolska „Christifideles laici”, w: Adhortacje Ojca Świętego

Jana Pawła II, t. 1, Kraków 1996, nr 23; por. SOBECZKO, Zgromadzeni w imię Pana, s. 155.

94

Akolita ustanowiony obrzędem jest więc z urzędu szafarzem nadzwyczajnym Komunii świętej (zwyczajnymi szafarzami są duchowni: biskup, prezbiter i diakon). Por. KONGREGACJA KULTU BOŻEGO I DYSCYPLINY SAKRAMENTÓW, Instrukcja „Immensae caritatis” (29 I 1973), AAS 65 (1973), s. 264-271; por. B. NADOLSKI, Liturgika, t. 3: Sakramenty, sakramentalia, błogosławieństwa, Poznań 2012, s. 271-272; por. J. SOBECZKO, Zgromadzeni w imię Pana, s. 156.

kultu. Dzięki liturgii Słowa wierni mogą czerpać naukę i pokarm Chrystusowy dla zbawienia siebie i innych (por. KL 56). Na określenie czytających słowo Boże podczas Mszy św. polskie synody używają dwóch wyrażeń: lektor i ministrant słowa Bożego. Do funkcji lektora zalicza się: niesienie lekcjonarza i ewangeliarza w czasie procesji, czytanie modlitwy wiernych i antyfon. Jeżeli nie ma psalmisty, także on wykonuje śpiew między czytaniami. Lektor posiada własną funkcję liturgiczną i wykonuje ją w obecności duchownych wyższych stopni (por. OWMR 196-198)⁹⁶. Jeżeli brak ustanowionych lektorów, po odpowiednim przygotowaniu, pozwala się wiernym wykonywać jego funkcje w liturgii. Taka praktyka stała się powszechna w parafiach, gdzie tych wiernych najczęściej nazywa się lektorami. W rzeczywistości nie spełniają oni warunków określonych w liście apostolskim Ministeria quaedam, dlatego wskazane jest nazywać ich ministrantami słowa Bożego (por. MQ 5; OWMR 99. 194-198)⁹⁷. Ważną sprawą jest, aby lektorzy byli rzeczywiście odpowiednio i starannie przygotowani do wypełniania przydzielonych im zadań. Służą oni bowiem wiernym, by słuchając czytań słowa Bożego, coraz pełniej otrzymywali szczere i żywe przesłanie płynące z Pisma św. i w sposób ten stawali się doskonalszymi uczniami Pana (por. KL 24; KK 25; IGMR 62)⁹⁸.

Ks. Obuchowski podkreśla, że lektor ma się cechować dobrą dykcją, właściwą interpretacją tekstów, naturalnością mowy, modulacją głosu, akcentów logicznych, odpowiednim oddychaniem, artykulacją, a także odróżniać się strojem od pozostałych ministrantów ołtarza. Podstawowym strojem lektora jest alba przepasana cingulum, biała tunika albo komża, która przypomina lektorowi o jego powołaniu do naśladowania samego Chrystusa w myśleniu i działaniu (por. OWMR 194). Od lat 70. do 90. ubiegłego stulecia liturgia słowa przebiegała w inny sposób, gdy władza występowała przeciwko Kościołowi i zamykała świątynie. Dlatego też wierni przychodzili na próg kościoła albo,

96 Lektor (od łac. lector – czytający) wykonuje lekcję, czyli czytania podczas Mszy św., za wyjątkiem Ewangelii (od IV w.). Por. B. NADOLSKI, Liturgika, t. 3: Sakramenty, sakramentalia, błogosławieństwa, s. 728-731; por. SOBECZKO, Zgromadzeni w imię Pana, s. 150-151.

97 List apostolski papieża Pawła VI Ministeria Quaedam (15 VIII 1972) określa zadania i warunki dopuszczenia do posługi lektora. Lektora ustanawia się dla spełniania funkcji, która jest jego funkcją właściwą, tzn. do czytania słowa Bożego w czasie zgromadzenia liturgicznego, a w razie braku kantora może on recytować psalm między czytaniami, zapowiadać intencje modlitwy powszechnej, jeśli nie ma diakona lub kantora, kierować śpiewem i uczestnictwem wiernych, przygotowywać wiernych do godnego przyjmowania sakramentów. Może też – jeśli zachodzi potrzeba – odpowiednio przygotować innych wiernych, by potem – na mocy czasowego zlecenia – czytali słowo Boże podczas czynności liturgicznych. Por. J. SOBECZKO, Zgromadzeni w imię Pana, s. 152-154; por. AAS 57 (1965), s. 413-414.

98 Por. E. STENCEL, Lektor i jego liturgiczna posługa, Pelplin 1998, s. 39-41; por. B. NADOLSKI,

Liturgika, t. 3: Sakramenty, sakramentalia, błogosławieństwa, s. 271; por. G. RZEŹWICKI, Od kandydata do animatora, s. 236-241; por. E. MITEK, Lektor. Ministrant słowa Bożego, Opole 1993, s.

jeżeli było to możliwe, wchodzili do jego wnętrza i przy rozłożonych na ołtarzu szatach liturgicznych, słuchali liturgii słowa Bożego. Funkcję lektora wykonywała wyznaczona osoba, która znana była z wiary i możliwości czytania w języku polskim. Czasem był to sam kapłan, jeżeli był w parafii i władza mu tego nie zabraniała⁹⁹.

Ks. Obuchowski podkreśla, że zespół liturgiczny powinien być w każdym kościele parafialnym, choćby minimum tego zespołu, wypełniając swoje zadanie zarówno przy ołtarzu, jak i podczas innych celebracji liturgicznych. Zazwyczaj w diecezji grodzieńskiej na kandydatów do służby ołtarza, powołuje się chłopców po I Komunii św. (warunkiem ma być zgoda rodziców) i młodzież męską. Co zaś dotyczy stroju liturgicznego, to zależy to od tradycji każdej parafii: w niektórych są to komże i pelerynka w kolorze okresu liturgicznego lub dnia oraz sutanella (czerwonego lub czarnego koloru). Ks. Obuchowski przypomina, że do każdego stopnia liturgicznego kandydaci są odpowiednio przygotowani. Przygotowanie to należy do podstawowych obowiązków duszpasterzy parafii. Każdy z tych wychowawców w parafii, ma być autorytetem dla młodego człowieka, dostosowując się do sposobu jego myślenia, języka i zainteresowań. Wielką pomocą w tym dziele jest współpraca ze strony rodziców¹⁰⁰.

Ważną posługą w rzeczywistości eklezjalnej jest także funkcja zakrystianina. Ma ona swoje źródło w starożytnym ostiariacie. Przez wiele wieków w Starym Testamencie ostiariusze mieli ściśle określone zadania: otwieranie bram świątyni o świcie oraz pilnowanie osób do niej wchodzących (por. 2 Krl 12, 10; 22, 4; 25, 18; 1 Krn 9, 19; Neh 11, 19-20; Est 6, 2)¹⁰¹. Na przestrzeni ostatnich stuleci zadania ostiariuszy wykonywali mężczyźni, których zwykle nazywano: zakrystianami, kościelnymi, klucznikami, dzwonnikami lub nadzorcami, rzadziej zaś portierami¹⁰². W wywiadzie udzielonym autorowi niniejszej pracy, ks. Obuchowski podaje charakterystykę, kto może być zakrystianem. Najważniejsze, że ma on być osobą rozmodloną (por. KL 29). Powinien także polecać Bogu codzienne swoje obowiązki, swoją rodzinę i ludzi, z którymi się spotyka i pracuje. Brać udział we Mszy św. w niedzielę i święta. Jego strojem liturgicznym jest komża, oznaczająca wejście w strefę sacrum, w kontakt z tym, co Boże. Na terenie diecezji grodzieńskiej do głównych zadań zakrystiana należy: czuwanie, by

99 Por. OBUCHOWSKI. 100

TAMŻE.

101 Por. B. NADOLSKI, Zakrystian, LL, s. 1722-1723; por. E. SKALSKI, Zakrystian i jego posługa, Gdynia 2010, s. 13, 26-43; por. EKERT, Posługa zakrystianina, s. 478-486; por. J. SOBECZKO,

Zgromadzeni w imię Pana, s. 171-173; -486.

102

Por. SOBECZKO, Zgromadzeni w imię Pana, s. 172-173; por. EKERT, Posługa zakrystianina, s. 479-486; por. SKALSKI, Zakrystian i jego posługa, s. 26-43.

odpowiednio wcześnie dźwięk dzwonów oznajmił porę sprawowania obrzędów; dzwonienie w czasie procesji, choć w niektórych parafiach wykonują to i ministranci; przygotowanie przestrzeni liturgicznej (umieszczenie we właściwych miejscach ksiąg i paramentów liturgicznych, w odpowiednim czasie przed liturgią włączenie świateł w

świątyni, zapalenie świec, włączenie nagłośnienia). Dziś prawie każda parafia ma

zakrystiana (w parafiach miejskich dwóch i więcej). Patrząc na statystykę, w przeważającej większości posługę tę pełnią świeccy, zazwyczaj mężczyźni, choć zdarzają się też przypadki wykonywania tej funkcji przez kobiety. Dbając o „kościelne zaplecze”, w wielu parafiach tę funkcję powierza się siostrom zakonnym. W większych parafiach diecezji dla zakrystianów i nowych kandydatów (zazwyczaj mężczyźni) organizowane są specjalny formacyjne dni skupienia, konferencje i kursy przygotowawcze do liturgii. Takie spotkania odbywają się raz lub dwa razy na rok w rodzinnych parafiach lub w innych miejscach (np. sanktuaria)¹⁰³.