Granice przedsiębiorstwa a innowacje otwarte

uczestnictwo przedsiębiorstwa w procesie innowacji otwartych wpływa istotnie na kształtowanie granic przedsiębiorstwa

określenie granic przedsiębiorstwa w gospodarce globalnej jest niezwykle trudne z uwagi na dużą różnorodność form współpracy, partnerstwa czy koope‑

tycji wewnątrz przedsiębiorstwa oraz w jego relacjach z otoczeniem W aspekcie wewnętrznym mówi się często o granicach poziomych, czyli pomiędzy funkcjami i obszarami działalności oraz o granicach pionowych, wyznaczonych pomiędzy szczeblami zarządzania i poszczególnymi stanowiskami organizacyjnymi f m santos i K m eisenhardt piszą o czterech typach granic w organizacji są to granice w sfe‑

rze efektywności (umiejscowienie decyzji o transakcjach), władzy (sfera wpływów w organizacji), kompetencji (portfolio zasobów) oraz tożsamości (postawy)⁸

częściej jednak analizuje się granice zewnętrzne przedsiębiorstwa, które są rozpatrywane w relacjach organizacji gospodarczych z otoczeniem rozbudowana współpraca przedsiębiorstw w ramach outsourcingu, franchisingu, sieci przedsię‑

biorstw, aliansów strategicznych i innych form prowadzi do zacierania się takich granic i trudności w dokładnym wyznaczeniu linii rozdzielającej konkretne przed‑

siębiorstwo od jego środowiska zewnętrznego⁹

na tle takich procesów powstało wiele koncepcji wskazujących na odchodzenie od wyraźnego wytyczenia granic przedsiębiorstwa i konieczność analizowania tych granic jako pojęć „przenikalnych” i elastycznych pozwala to na konieczną swobodę kształtowania relacji ze współpracującymi organizacjami oraz wymaga odejścia od tradycyjnego rozumienia przedsiębiorstwa autonomicznego ta koncepcja organiza‑

cji pozbawionej granic (boundaryless organization) jest przyjmowana oraz rozwijana przez wielu autorów w obszarze nauk o zarządzaniu¹⁰

8 f m santos, K m eisenhardt, Organizational Boundaries and Theories of Organization, „organi‑

zation science” 2005, Vol 16, no 5, s 491 i dalsze

9 zob K Klincewicz, Organizacje bez granic – łańcuchy dostaw, sieci i ekosystemy, w: Nowe kierunki w zarządzaniu, red m Kostera, Wydawnictwo akademickie i profesjonalne, Warszawa 2008, s 113 i dalsze

10 r ashkenas et al , Boundaryless Organization. Behind the Chains of Organizational Structure, jossey ‑Bass inc publishers, san francisco 1998 oraz K perechuda, Granice przedsiębiorstwa wirtualnego,

Rozdział 5. Rola innowacji otwartych w procesie rozszerzanie granic przedsiębiorstwa 71 s sudoł wyraża natomiast odmienny pogląd, wskazując, że nie należy mówić o zacieraniu i rozmywaniu granic między przedsiębiorstwami, lecz raczej o nasilonej i bardziej wszechstronnej interakcji między daną organizacją a otoczeniem autor ten pisze, że współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami dokonuje się na zasadzie kupna ‑sprzedaży i zawsze są w niej wyraźnie wyodrębnione nakłady, dochody oraz majątek obydwu stron, a ponadto posiada ona z reguły okresowy charakter i po upływie określonego terminu nie musi być kontynuowana¹¹

nie posuwając się do rozstrzygnięć w tej bardzo interesującej i istotnej dla nauk o zarządzaniu dyskusji, należy stwierdzić, że problem określenia granic przedsiębior‑

stwa pojawia się wyraźnie także przy okazji analizy procesu innowacji otwartych Kwestie te wystąpiły w trakcie obszernych badań zrealizowanych w Katedrze zarzą‑

dzania politechniki łódzkiej w 2012 r na temat przedsiębiorczości technologicznej w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw¹² Były one prowadzone na terenie województwa łódzkiego przy pomocy kilku metod, ale główną ich część stanowiły badania ankietowe (40 pytań), którymi objęto 300 przedsiębiorstw W tej grupie firm znalazło się 67 % przedsiębiorstw małych (o zatrudnieniu 10–49 osób) oraz 33 % przedsiębiorstw średnich (zatrudniających 50–249 pracowników)

Badania te były poświęcone generalnie różnym formom i uwarunkowaniom transferu nowoczesnych technologii z uczelni i ośrodków badawczo ‑rozwojowych do firm małej i średniej wielkości proces ten był analizowany w układzie następują‑

cych podmiotów zaangażowanych w jego realizację: jednostki naukowe i badawcze

→ ośrodki transferu technologii → agencje rządowe i samorządu terytorialnego → instytucje finansowe wspierające komercjalizację technologii → przedsiębiorstwa wdrażające nowe rozwiązania Występowało więc w trakcie tego procesu wiele elementów właściwych dla koncepcji otwartych innowacji a współpraca pomiędzy poszczególnymi podmiotami wiązała się z koniecznością „przełamywania” granic organizacyjnych

charakter i formy tych relacji przedstawiono za m matejunem w tabeli 5 1

w: Nowe kierunki w zarządzaniu przedsiębiorstwem – ciągłość i zmiana, red m jagoda, j lichtarski, Wydawnictwo akademii ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2000, s 238

11 B godziszewski et al , Przedsiębiorstwo. Teoria i praktyka zarządzania, pWe, Warszawa 2011, s 120–121

12 Badania te zrealizował zespół w składzie: s flaszewska, m Kurowska, s lachiewicz (kierownik), m matejun, s mosińska, K szymańska i a Walecka

tabela 5.1. poziom zaangażowania przedsiębiorstwa w proces wdrażania innowacji a znaczenie relacji z otoczeniem

Poziom zaangażowania firmy w proces wdrażania innowacji Znaczenie relacji z otoczeniem 0 Firma praktycznie nie wdraża innowacyjnych rozwiązań,

opierając swoją działalność raczej na sprawdzonych i wypracowanych przez lata rozwiązaniach.

Bardzo niewielkie znaczenie interakcji, które mają stabilny oraz powtarzalny charakter i dotyczą głównie wymiany handlowej.

1

Firma w ograniczonym stopniu wdraża innowacje, wykorzystując do tego głównie własny potencjał (np. własnych pracowników, środki finansowe

Firma aktywnie uczestniczy w kreacji innowacyjnych i twórczych rozwiązań tworzonych przez inne podmioty, dzięki udziałowi w wybranych etapach procesu innowacyjnego.

Wysokie znaczenie interakcji, przy czym firma pełni rolę stosunkowo łatwą do zastąpienia przez inne podmioty i dysponuje relatywnie niską siłą przetargową wobec nabywców.

3

Firma wdraża innowacyjne rozwiązania, współpracując z wybranymi instytucjami, np. finansowymi (pozyskując dodatkowe źródła finansowania), czy ośrodkami wspierania innowacji i transferu technologii.

Wysokie znaczenie interakcji, przy czym dotyczą one tylko wybranych instytucji i etapów procesu transferu technologii.

4 Firma wdraża innowacyjne rozwiązania, wykorzystując okazjonalnie wyniki badań naukowych, współpracując z ośrodkami naukowymi i innymi podmiotami.

Wysokie znaczenie interakcji, które są rozwijane zarówno ze światem nauki i techniki, jak i ze światem komercyjnym.

5 Wdrażanie innowacji i generowanie postępu technicznego opartego na badaniach naukowych stanowi najważniejszą działalność firmy.

Interakcje ze światem nauki i techniki stają się fundamentem procesu kreacji innowacji i twórczych rozwiązań.

Źródło: opracowanie na podstawie: Przedsiębiorczość technologiczna w małych i średnich firmach. Czynniki rozwoju, red s lachiewicz, m matejun, a Walecka, Wyd Wnt, Warszawa 2013, s 94

posługując się analizą z tabeli 5 1 podzielono ankietowane przedsiębiorstwa na trzy następujące grupy:

przedsiębiorstwa o dużym zaangażowaniu w transfer technologii i kierujące się

• koncepcją otwartych innowacji (ok 10 % badanych firm),

przedsiębiorstwa o umiarkowanym udziale w procesach transferu technologii

• (ok 45 % przedsiębiorstw),

przedsiębiorstwa o niskim stopniu zaangażowania w działalność innowacyjną

• (tradycyjne, zamknięte podejście do pozyskiwania innowacji) i bardzo rzad‑

kich kontaktach z ośrodkami naukowymi i innymi podmiotami wspierającymi komercjalizację technologii¹³

z porównań działalności innowacyjnej tych wyodrębnionych grup organiza‑

cji gospodarczych wynika wniosek, że przedsiębiorstwa, które charakteryzują się większą otwartością i przełamywaniem granic w relacjach z otoczeniem osiągnęły wyższy poziom innowacyjności i bardziej sprawny transfer technologii do swojej

13 m Kurowska, m matejun, Zjawisko przedsiębiorczości technologicznej w praktyce funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw, w: Przedsiębiorczość technologiczna w małych i średnich firmach. Czynniki rozwoju, red s lachiewicz, m matejun, a Walecka, Wyd Wnt, Warszawa 2013, s 116–118

Rozdział 5. Rola innowacji otwartych w procesie rozszerzanie granic przedsiębiorstwa 73 struktury jest to także zależność dwustronna, gdyż wyższy poziom nowoczesności technologicznej (przedsiębiorstwa z sektora wysokich technologii) wymusza także większą otwartość przedsiębiorstwa na kontakty z otoczeniem te kontakty z oto‑

czeniem podzielono w ramach badań na dwie grupy, to jest:

relacje z otoczeniem biznesowym (np dostawcy, klienci, konkurenci sektorowi),

• głównie o charakterze transakcyjnym, outsourcingowym i kapitałowym;

kontakty z otoczeniem okołobiznesowym, czyli z uczelniami i ośrodkami

• naukowo ‑badawczymi, z tzw aniołami biznesu oraz z jednostkami samorzą‑

dowymi, polegające głównie na zlecaniu badań i pomiarów, wykonywaniu prac laboratoryjnych, udziale w konferencjach, zakupie patentów i licencji oraz wdra‑

żaniu wyników badań do przedsiębiorstw

są to więc działania wymagające odejścia od wyraźnej autonomii przedsiębior‑

stwa w kierunku większej otwartości granic firmy i współpracy z różnymi segmen‑

tami otoczenia

idea otwartych innowacji prowadzi zatem do potrzeby „rozszerzania” gra‑

nic przedsiębiorstw w różnych miejscach i obszarach działalności Wskazując na konieczność przełamywania tych granic, należy jednocześnie pamiętać o pewnych zagrożeniach tego procesu, których wystąpienie było także poruszone przez respon‑

dentów w trakcie analizowanych badań należy do nich zaliczyć np wzrost kosztów transakcyjnych na tle niezbędnej koordynacji różnorodnych działań, konflikty w rela‑

cjach międzyludzkich na tle różnic kultury organizacyjnej w jednostkach naukowo‑

‑badawczych oraz w organizacjach biznesowych, bariery w przepływie informacji pomiędzy jednostkami współpracującymi w procesie transferu technologii, obawy przed utratą tożsamości i rozpadem dotychczasowych więzi zawodowych

Podsumowanie

W procesie przełamywania i powiększania elastyczności tradycyjnych gra‑

nic organizacji istotną rolę – obok wielu czynników – odgrywa model innowacji otwartych proces wdrażania w przedsiębiorstwach nowych technologii wymaga licznych relacji z partnerami biznesowymi oraz z organizacjami z otoczenia biznesu prowadzi to do konieczności zapewnienia większej „przenikalności” i rozszerzenia tradycyjnych granic przedsiębiorstwa jest to także warunkiem realizacji innowacji otwartych w przedsiębiorstwach małej i średniej wielkości, które były przedmiotem badań przytoczonych w tym artykule

Bibliografia

andrzejczak m , Otwarte innowacje w drodze ku intelektualnemu przewrotowi, w: Wspólna odpowiedzialność. Rola innowacji, forum odpowiedzialnego Biznesu, Warszawa 2013

ashkenas r et al , Boundaryless Organization. Behind the Chains of Organizational Struc‑

ture, jossey ‑Bass inc publishers, san francisco 1998

B godziszewski et al , Przedsiębiorstwo. Teoria i praktyka zarządzania, pWe, Warszawa 2011

chesbrough h , Open Innovation: The New Imperative for Creating and Profiting from Technology, harvard Business school press, Boston, massachusetts 2003

dolińska m , Innowacje w gospodarce opartej na wiedzy, pWe, Warszawa 2010

duraj j , papiernik ‑Wojdera m , Przedsiębiorczość i innowacyjność, difin, Warszawa 2010

Klincewicz K , Organizacje bez granic – łańcuchy dostaw, sieci i ekosystemy, w: Nowe kierunki w zarządzaniu, red m Kostera, Wyd akademickie i profesjonalne, Warszawa 2008 Kurowska m , matejun m , Zjawisko przedsiębiorczości technologicznej w praktyce funkcjono‑

wania małych i średnich przedsiębiorstw, w: Przedsiębiorczość technologiczna w małych i średnich firmach. Czynniki rozwoju, red s lachiewicz, m matejun, a Walecka, Wyd Wnt, Warszawa 2013

perechuda K , Granice przedsiębiorstwa wirtualnego, w: Nowe kierunki w zarządzaniu przedsiębiorstwem – ciągłość i zmiana, red m jagoda, j lichtarski, Wyd akademii ekonomicznej, Wrocław 2000

pomykalski a , Zarządzanie procesem innowacji. Wybrane kierunki badawcze, w: Osiągnię‑

cia i perspektywy nauk o zarządzaniu, red s lachiewicz, B nogalski, Wolters Kluwer business, Warszawa 2010

santos f m , eisenhardt K m , Organizational Boundaries and Theories of Organization,

„organization science” 2005, Vol 16, no 5

sieniewska B , Otwarty model innowacji – nowe podejście do działalności badawczo‑

‑rozwojowej, http://www ptzp org pl/files/konferencje/kzz/artyk_pdf_2010/132_sie‑

niewska_B pdf

taylor j , mcadam r , Innovation Adoption and Implementation in Organizations: A Review and Critique, „journal of general management” 2004, Vol 30, no 1

Rozdział 6. Granice zmienności aliansów strategicznych 75