A utor, o któ rym chcę n apisać, nie bywa na pewno kojarzony z literaturą dla dzieci i młodzieży, ale jego teksty z pełną odpow iedzialnością mogę polecić nasto
letniemu czyte ln iko w i. R obert przede wszystkim w zbiorze 0 0 / Kilka uwag na tem at życia po
obu stronach drzw i lodówki2. Przygodny
mi mistrzami narratora-autora (Fulghum niejednokrotnie eksponuje tę zależność) bywają przede wszystkim ludzie, ale jeden z tekstów3 poświecony jest psu (a właści
wie - suce) o imieniu Gyda.
M ieszanka ow cza rka n ie m ie c k ie g o z dalmatyńczykiem. Grube czarno-białe by
dlę - napisał o swej nowej sąsiadce, zrazu jej niechętny narrator-kynofob, gdy Gyda wraz ze swymi opiekunami osiedliła się na łodzi-domu zacumowanej w przystani (gdzie
„obowiązywała zasada »żadnych psów«”).
Suka była już stara, bardzo spokojna, do
nie pogryziony przez psa) nie umiał zrozu
mieć, że pies może być łagodny. Zasta
nawiał się nad sposobem pozbycia się nie
chcianego sąsiedztwa. Na początku sto
sunki m iędzy bohateram i (czło w ie kie m i psem) nie układały się najlepiej. Wydaje się jednak, że mimo zgryźliwości narrato
ra, nie było w tych relacjach nienaw iści (w każdym razie na pewno nie ze strony Gydy), mimo iż mężczyzna sw oją niechęć projektował na dom niemaną wrogość suki:
Gdy psica mnie zauważała, siadała, pochylała łeb i przyglądała mi się. Nie szczekała, nie piszczała, nie śliniła się.
Tylko patrzyła. A co ja na to?
Nigdy jeszcze żaden pies nie przyglądał mi się w ten sposób.
Czułem się pewnie tak ja k antylopa, kiedy gdzieś obok siedzi lew i ją obsenvuje. Psy obronne robią tak na chwilę przed rzuceniem się do gardła (s. 124).
F u lg h u m nie b y łb y so b ą , szkicowo przedstawił nie tyle zmianę ludz- ko-psich relacji, co raczej - ludzkiego na
s ta w ie n ia do z w ie rz ę c ia . O d n o to w y w a ł swoje uczucia i związane z nimi zachowa
nia. Mimo strachu zwyciężyła najpierw cie
kawość, a po niej „przyszedł etap szacun
ku” . Zm iana w relacjach znalazła odbicie w z m ia n ie d y s ta n s u , a p ie rw s z y d o ty k stworzył specyficzne poczucie wspólnoty:
Wiem, że ludzie głaszczą psy przez cały czas, i nie ma w tym nic niezwykłego, ale jeżeli ktoś bał się psów tak bardzo ja k ja kiedyś (zauważcie czas przeszły),
nietrudno chyba zrozumieć, jakie znaczenie miała dla mnie ta chwila.
Suka pozwoliła, abym ją pogłaskał. Nie polizała mnie po dłoni, nie skakała wokół i nie szczekała. Po prostu spokojnie przyjęła pieszczotę. Ten dotyk sprawił, że między mną a Gydą
wytworzyła się jakaś więź (s. 125).
Powyższy cytat w prosty, ale i trafny sposób pokazuje narodziny intym nego - w sw ym e ty m o lo g ic z n y m z n a c z e n iu - zw iązku, w którym nie tylko w ażna je s t zewnętrzna relacja, ale przede wszystkim to, co powstaje i rozwija się w e wnętrzu człowieka, pozwalając mu inaczej postrze
Robert Fulghum
gać to, co na zewnątrz. Świat człowieka zostaje wzbogacony przez relację z psem, ale to nie świat staje się inny, ale człowiek.
Pies - zdaje się twierdzić Fulghum - pozwala człowiekowi zrozum ieć samego siebie przez monolog. Kontakt z człowie
kiem zakłada (choć nie zawsze realizowa
ny) pewien typ dialogu, z psem je st ina
czej - inaczej odbierana je st zatem jego obecność jako niby-interlokutora:
Czasem zabieram Gydę na spacery.
Mówię do niej. Ja, człowiek, który uważa rozmawianie z psami za głupotę.
Nigdy jeszcze nie zaszczekała ani nie wydała żadnego innego dźwięku.
Zawsze tylko siada i patrzy na mnie, kiedy się do niej odzywam. Raz wyjaśniłem je j nawet różnicę między muzyką B. B. Kinga i Chucka Berry’ego, a ona nawet na chwilę nie odwróciła wzroku. To dopiero pies (s. 125).
W yjaśnienia skierow ane do psa tak naprawdę prow adzą człowieka do siebie.
Rozważania o muzyce były pretekstem do pokazania, że dzięki psu człowiek może zrozum ieć coś w ięcej, odkryć nowe za
leżności, zm ienić się nie tylko w stosun
ku do z w ie rz ę c ia , ale i ludzi, stw o rz y ć nowe więzi:
Gyda stała się dla nas swego rodzaju symbolem najlepszych relacji, jakie tylko są możliwe w niewielkiej społeczności naszej przystani -i symbolem najwspan-ialszych w-ięz-i między istotami żywymi. Wszystkiemu można zaradzić, jeżeli ludzie mają dobrą wolę, lekkie serca i silną wiarę. Ja w to wierzę. Nawet pies może znaleźć swoje miejsce na przystani. Gyda,
przechodząc codziennie obok mnie, przypominała mi, że to nie rosnąca wartość naszych domów na wodzie czyni z nas bogatych ludzi, ale raczej jakość kontaktów między nami,
uwzględnianie zarówno indywidualnych praw, ja k i potrzeb grupy. Pojawienie się
tego psa w niezwykle zabawny sposób uczyniło nas bardziej ludzkimi. Po jego odejściu w naszym codziennym życiu będzie czegoś brakowało. Dzięki Gydzie byliśmy bardziej szczodrzy wobec siebie.
A z a te m tra w e s tu ją c zn a n e (choć w wersji oryginalnej nie najlepiej świadczą
ce o conditio humana przysłowie) można powiedzieć: człowiek człowiekowi człowie
kiem, czasem dzięki psu! Tego właśnie doświadczył autor, ponieważ pozwolił so
bie na otwarcie się na kontakt z inną formą istnienia.
W tekstach Fulghuma najważniejsze wydaje się ścieranie z własnymi uprzedze
niami. Gyda jako pies (okaz gatunku) ma, oprócz w ym iaru jednostkow ego, wymiar s y m b o lic z n y -je s t przedmiotem uprzedze
nia i jednocześnie, w efekcie końcowym - symbolem przełamania, okiełznania tegoż właśnie uprzedzenia. Świadomość, że tak właśnie jest, narasta w narratorze w trak
cie przebiegu opowiadania:
Trudno je st się przyznać do własnych błędnych sądów na jakiś temat - dużo wstydu i upokorzenia kosztuje taka zmiana poglądów (s. 125).
Trzeba dodać, że zachow anie Gydy nie je s t nadm iernie antropomorfizowane (choć nie jest także standardowo psie), by narrator poczuł z nią związek, a ostatnie zdania tekstu w skazują na to, że zmiana dokonała się na dobre:
Gyda. Wspaniała istota w przebraniu psa.
Podczas nauki w seminarium nikt nie uczył mnie, ja k odprawiać psie pogrzeby.
Aby się tego nauczyć, trzeba
prawdziwego psa. A kiedy już uczeń jest gotowy, pojawia się również i nauczyciel (s. 127).
Gyda (jak zresztą wiele postaci z tek
stów Fulghuma) przekonuje, że w artość istoty żywej nie \eży w jej gatunku, rasie, rodzaju, w każdym razie nie w tym, co w niej genetycznie konieczne, ale w tym, co indy
widualne i je d n o s tk o w e , a k o n ie czn o ść stwarza jedynie ramy tego, co niepowtarzal
ne. Wartości nie istnieją w oderwaniu od człowieka, człowiek je dostrzega, odkrywa, a tym samym powołuje do istnienia. Nie
kiedy jednak potrzebuje do tego psa.
1 Fulghum sam nazywa się filozofem, ale wżyciu imał się wielu różnych zajęć, był (lub bywa):
kowbojem, pieśniarzem, sprzedawcą, artystąi du
chownym.
2 R. Fulghum: 0 0 / Kilka uwag na temat życia po obu stronach drzwi lodówki, przeł. A. Jacewicz, Wyd. AMBER, Warszawa 1991.
3 Fulghum nie nadaje odrębnych tytułów tek
stom zamieszczanym w swoich zbiorach.
Agnieszka Sobich