Ur. 10 XI 1960 w Portchester. Scena
rzysta komiksowy, autor powieści fantasy, twórca pow ieści graficznych i ilustrow a
nych książeczek-albumów dla dzieci.
Karierę komiksową rozpoczął od kilku epizodycznych historii, które ukazały się w serii Futurę Shocks, potem wraz z Da- vem McKeanem zrealizował nowocześnie opowiedzianą powieść graficzną pt. Violet Cases. W ia ta ch 1988-1996 (polskie w y
dania w latach 2002-2005) stworzył sce
nariusze do swego najsłynniejszego cyklu - Sandmana. Kolejno ukazywały się albu
my: 1. Sen Spraw iedliw ych, 2. N adzieja w piekle, 3. Dom lalki, (cz. 1, cz. 2), 4. Kra
ina Snu, 5. Pora m gieł (cz. 1, cz. 2), 6. Za
bawa w ciebie (cz. 1, cz. 2), 7. Refleksje i przypow ieści (cz. 1, cz. 2), 8. Ulotne życia (cz. 1, cz. 2).
K om iks p rze d sta w ia rozb u d o w a n ą , p ełną odwołań do innych tekstów i cyta
tów, h is to rię ś w ia ta rz ą d z o n e g o p rze z Władcę Snów Sandmana, upodabniające
go się do Morfeusza, króla snów. Jego ro
dzeństwo - R ozpacz (Despair), Pożąda
nie (Desire), Przeznaczenie (Destiny), De
lirium (D elirium ,), Z niszczenie (D estruc- tion), Śm ierć (Death) i Sen (Dream) - to personifikacje odw ołujące się do mitycz
nych wyobrażeń, które wpływ ają na ludz
kie losy. W komiksie cała siódemka tw o
rzy grupę Nieskończonych (Endless), na
tom iast główny bohater, Sandman, poja
wia się dość nieoczekiwanie w roku 1988, a jego w cześniejsza nieobecność tłum a
czona jest „senną epidem ią”, która rzeko
mo przeszła przez Europę w 1916 i w jej efekcie Sandman uwięziony był w szkla
nej celi. W ygląd superbohatera je st rów
nie intrygujący - przypomina on gwiazdę rocka...W istocie w padł w sidła pewnego czarownika, którego celem było uwięzie
nie śmierci, i pozostaw ał w niewoli przez wiele lat. W tym czasie ludzie pozbawieni zostali snów, a przez świat przeszło pasmo nieszczęść. Aby życie w róciło do normy, Sandman musi odzyskać w ładzę. W tym celu w ędruje po św iatach rzeczyw istych i nierzeczywistych, nawet trafia do piekła, by odzyskać swoje m agiczne narzędzia.
Fasynujące przygody i nieoczekiwane roz
w iązania akcji nasuw ające zaskakujące wnioski, opowieści pełne odwołań do in
nych tekstów, aluzji i odniesień, stanowią ciekaw ą interpretację współczesnego mo
delu życia i koncepcji człow ieka. Groza i niesam ow itość nie dyskw alifikują tu re
alizmu psychologicznego.
Od tego czasu Gaiman rzadko zajmuje się ko m ikse m . W y ją tk ie m je s t w yd a n y w Polsce 1602 (cz. 1, cz. 2 - 2003-2004, w yd. poi. 2004), o p ra c o w a n y w sp ó ln ie z A ndy Kubertem (rysunki) i Richardem lsanovem (kolory), „kom iks postm oderni
styczny”, w którym spotykają się bohate
rowie innych opowieści - Spiderman, Da- redevil, X-mani oraz ich odwieczni wrogo
wie, i z o s ta ją przeniesieni do Im perium Brytyjskiego XVII w ieku, by tam stoczyć
pojedynek o prawo do odmienności, ma
gii i czarów, bezlitośnie tępionych przez p rz e d s ta w ic ie li h iszp a ńskie j inkwizycji, a także Melinda (2005, wyd. poi. 2005), ko
miks, do którego Gaim an napisał tekst i oddał do zilustrowania polskiej artystce - Dagmarze Matuszak. Pięknie opracowa
ny graficznie album - czarno białe grafiki tworzące mroczny klimat, od czasu do cza
su ożywiane są kolorowym i ilustracjami, przedstawia historię Melindy, małej dziew
czynki, mieszkającej samotnie w dziwnym świecie, pełnym ruin i wysypisk, szkiele
tów niedokończonych budowli, której jedy
nymi towarzyszam i s ą zwierzęta - praw
dziwe i wyimaginowane. Zaletą opowieści jest także to, że na bazie specyficznej, peł
nej grozy atmosfery czytelnik może współ
tworzyć dalsze losy siedmiolatki.
Sukcesy Neil Gaiman odnosi przede w szystkim na polu literackim jako autor pow ieści gra ficzn ych i książek fantasy.
Opublikował m.in. takie albumy, jak: Dzień, w którym wym ieniłem tatę na dwie złote rybki (ilustracje współtworzące książkę - Dave McKean), W ilki w ścianach (2003, wyd. poi. 2004; ilustracje współtworzące książkę - Dave McKean), Arlekin i walen
ty n k i (ilu stra cje w sp ó łtw o rzą ce książkę John Bolton; 2001, wyd. poi. 2004). Nato
miast powieści fantasy znane w Polsce to:
Nigdziebądź (1996, wyd. poi. 2001), Dym i lustra. O pow iadania i złudzenia (1988, wyd. poi. 2003), Dobry omen (1990, wyd.
poi. 1997; książka napisana wspólnie z Ter- rym P ratchettem ), G w iezdny p y ł (1999,
Początki twórczości literackiej Gaima- na w iązać należy ze światem komiksów.
Na tym polu odnosił pierwsze sukcesy, gdy pisał scenariusze komiksowe i w spółpra
cował z rozmaitymi ilustratorami. Znawcy jego sztuki twierdzą, że przekształcił ko
miks ze sz tu k i ja rm a rc z n e j w g a tu n e k artystyczny. Nowy rodzaj komiksu-albumu, odróżniającego się poziomem artystycz
nym od innych tego typu wydań, stworzył Harry’ego Pottera. Początki ich wspólnej pracy sięgają pierwszych albumów Sand
mana, które razem tworzyli. Kolejne reali
zacje to: Dzień, w którym wymieniłem tatę na dwie złote rybki, Wilki w ścianach. Po
zycje te przekraczają normy gatunkowe, trudno je nazwać komiksami, jeszcze trud
niej baśniam i literackim i, bowiem sam o
dzielność słowa została w nich w yraźnie ograniczona i uzależniona od obrazu.
Wilki w ścianach to historia, która za
inspirowana została opow ieścią córki pi
sarza, Maddy, która pewnej nocy miała zły sen i wydawało jej się, że w ścianach po
koju mieszkają wilki. Historia odwołuje się zatem do urojonego, strasznego złudzenia, które zrodziło się w wyobraźni dziecka i do
rosłemu odbiorcy może się w ydawać try
wialne. Jednak dziecko ulega presji swo
ich lęków, co zdaje się dostrzegać Gaiman i krótki słowny komentarz zderza z ilustra
cjami McKeana, kompozycjami złożonymi z kolaży, na których dom inującym moty
wem je s t dżem p rz y p o m in a ją c y krew, m roczne kształty drzew stylizow ane na postacie duchów i oczywiście wilki, zysku
jące wraz z biegiem opowieści coraz groź
niejsze formy. Obrazy panują nad słowem,
dość lakonicznym , co doskonale oddaje i walentynki, książka-album pełna fotoko- laży, opracow ana w raz z Johnem Bolto-
tworzący tło dla miłosnej historii rozgrywa
jącej się w zim ny lutow y dzień św iętego W alentego w Londynie. I tym razem uda
ło się wytworzyć Gaimanowi ów specyficz
ny klimat niesamowitości, dzięki udosłow- nieniu metafor. Zalotny, figarny Arlekin ofia
ruje tu swoje serce Missy-Kolombinie, która długo się zastanaw ia, co z nim począć.
W ędruje nawet do laboratorium, gdyż po
dejrzewa swego przyjaciela-lekarza (Dot
to re ) o s p e c y fic z n e p o c z u c ie h u m o ru . W ślad za nią wędruje niewidoczny A rle
kin, który stopniowo zaczyna się ujawniać.
W re szcie M issy d o w ia d u je się, kto był nadawcą specyficznej w alentynki i podej
muje decyzję. Kładzie serce na talerzu, obok frytek, i zjada z ketchupem . M aka
bryczne nieco rozwiązanie jest znów próbą u dosłow nienia m etafory - w sza k M issy otrzymała serce i zatrzym ała...W raz z tym posunięciem zaczęły zachodzić w dziew
czynie zmiany - przejęła osobowość Arle
kina, podczas gdy on się ukonkretnił i wpi
sany został w rolę pom ocnika kucharza.
Jego n ie fra so b liw y styl życia uratow ała resztka serca, którą znalazł na zmywanym ta le rzu .. .Mozaikowe zestawienie motywów komedii delTarte z mglistym pejzażem an
gielskim, wprowadzenie elementów maka
breski w postaci ka n ib a lis ty c z n e j uczty pozwoliło Gaimanowi dokonać reiterpreta- cji zw ycza jo w e g o D nia św. W alentego.
W Arlekinie i Walentynkach motyw roman
tycznej miłości sprowadzony został do re
a lis ty c z n e j g ry m ię d z y k o b ie tą i m ę ż
czyzną, która koncentruje się na władzy, uzależnieniu, dominacji i niszczeniu oso
bowości.
M o ty w lę ku , p rz e ż y w a n e g o p rz e z dziecko, wraca i staje się głównym tem a
tem powieści Gaimana kierowanej w stro
nę dzieci - Koralina. Odw ołująca się do tradycji literackiej baśń z elementami hor
roru, wykorzystuje wprowadzony przez Le
wisa Carrola w A licji po drugiej stronie lu
stra motyw współistnienia dwóch światów, będących swoim zaprzeczeniem . Różni
cę stanowi natomiast skala doznań - o ile A licja tra fia do św iata czarów, pełnego łagodnego uroku, o tyle świat Koraliny jest mroczny, zły, pełen czyhających na nią zewsząd niebezpieczeństw. Tytułowa bo
h a te rka m ieszka bow iem w sp o ko jnym domu w raz z kochającym i ją, ale zapra
cow anym i rodzicam i, którzy nie pośw ię
cają jej zbyt wiele uwagi. Samotna i smut
na, trochę znudzona, szuka alternatyw nych rozwiązań. Idealnych rodziców, bę
dących kopią praw dziw ych, znajduje po przejściu przez tajem nicze drzw i swego domu. Jednak „św iat po drugiej stronie”
za g ra ża realnem u - nowi rodzice ch cą u p o d o b n ić K oralinę do siebie i za m ia st oczu przyszyć jej guziki. Ten symboliczny gest ma duże znaczenie, pozbaw ia bo
wiem dziewczynkę możliwości dostrzega
nia prawdy. Ale Koralina boi się wieczne
go skazania na iluzję. Szybko przekonuje się, że miłość nowych rodziców jest pozo
rem i staje się ofiarą koszmaru. Czym za
tem jest drugi świat? Złudzeniem
idealno-ści, do którego trafia samotna, dorastają
ca dziewczynka pozbawiona zaintereso
wania dorosłych. Może to świat pokus i ła
twych rozwiązań, narkotyków? Gaiman nie daje jasnej odpowiedzi, jednak wskazuje bezw zględnie, że istn ie ją drzwi, którymi m ożna uciec od trudnej rzeczyw istości i dorastające dziecko wcześniej czy póź
niej przed nimi stanie, tak ja k stanęła Ko
ralina. Chwilowo zafascynowana w izją ide- alności, szybko jednak pojęła, że jej miej
sce je st w zupełnie innej rzeczywistości.
W ybrała zatem skomplikowaną drogę po
w rotu do domu. Pokonując liczne prze
szkody, mierzyła się z własnymi ogranicze
niami, podejmowała decyzje, dorastała do roli p a rtn e ra ro d zicó w , a kce p tu ją ce g o wady i niedoskonałości prawdziwego świa
ta. Oniryczny charakter i grozę tej współ
czesnej baśni, znakomicie podkreślają ilu
stracje McKeana.
Powieści fantasy, które wyszły spod pióra Gaimana, kierowane w stronę star
szego czytelnika, to przede wszystkim: Nig- dziebądź, Dym i lustra. Opowiadania i złu
dzenia, Gwiezdny pyl, Amerykańscy bogo
wie. Dym i lustra to zbiór opowiadań, w któ
rych autor zawarł swoją wykładnię literatury.
Jak twierdzi: „Opowiadania w pewnym sen
sie także są lustrami. Dzięki nim wyjaśnia
my sobie, ja k działa nasz świat, albo też jak nie działa. Niczym lustra, opowiadania przyg o to w u ją nas na następne dni, od
w o d z ą n a s z ą uw agę od isto t ukrytych w ciemności”. Fikcję literacką rozumie za
tem jako specyficzny rodzaj obrazu - krzy
blaskami" tekstów wcześniejszych, pojawi się więc opowiadanie nawiązujące do Por
tretu Doriana Greya Oscara W ilde’a, od
wracające porządek rzeczy, będą liczne na
wiązania do baśni, do romantycznych po
etów, nawet do produkcji filmowych z lat przedwojennych. Charakterystyczny jest tu humor, z jakim Gaiman traktuje swych bo
haterów, rozpaczliwe starających się zro
zumieć powagę rzeczy, której w kolejnym powtórzeniu historii dostrzec już nie moż
na. Bo historia kołem się toczy...I dewalu
uje. Ilu stru je to d o kła d n ie o p o w ia d a n ie 0 znamiennym tytule Uczta, nawiązującym do dialogu Platona, poświęconemu próbie zrozumienia miłości poprzez poznanie lo
sów jej boga - Erosa. Tekst, który napisał Gaiman, wszedł do antologii erotycznych opowiadań fantasy, a przedstawia rozmo
wę, prowadzoną przez bohaterów - starszą panią i mężczyznę trudniącego się prosty
tucją - w trakcie uprawiania seksu, doty
czącą, najprościej rzecz ujmując, pustki powstałej po duszy człowieka. Tak i inne hi
storie znajdujące się w zbiorze, mimo że wykorzystują motywy fantastyczne i magię, mówią jednak o utracie duchowości, która w literaturze jest łatwiejsza do spostrzeże
nia niż w rzeczywistości. Kolejne powieści Gaimana są pełnymi humoru, momentami czarnego, w ariacjam i na ten sam temat.
Nigdziebądź to humarystyczna, pełna przy
gód opowieść fantasy, Amerykańscy bogo
wie stanowią rodzaj osobliwie pojętej po
wieści drogi, w której podróżujący po Ame
ryce bohaterowie dokonują swoistej wiwi
sekcji społeczeństwa. Natomiast Gwiezdny pył jest rodzajem baśniowej fantasy, przed
stawiającej losy upadłej gwiazdy, Yvaine 1 bohatera wędrowca, syna wieśniaka, rze
czowego, a jednocześnie sentymentalnego chłopca o imieniu Tristran, którzy stali się królewską parą władającą C ytadelą Burz, światem baśni, co stanowi swoisty rodzaj podsumowania.
Twórczość Neila Gaimana w ielokrot
nie była nagradzana w konkursach orga
nizowanych przez czasopisma zajmujące się fantastyką, ponadto zdobył Światow ą Nagrodę Fantasy, nagrodę Hugo, Nebula, nagrodę Brama Stokera.
Tekst zamieszczony w: Leksykon literatury dla dzieci i młodzieży, S. Frycie, M. Ziółkowska-So- becka, W. Bojda, Wyd. II poprawione i rozszerzo
ne, Piotrków Trybunalski (w druku).