Kolejna książka wydana przez lubel
skie wydawnictwo Norbertinum nie spra
wiła mi zawodu. Opowieści Psa Agatona autorstwa B ernadetty Juras z lirycznym i ilustracjami Krystyny Radziw iłł to mądra książka dla młodego odbiorcy, która wpro
wadza dzieci w krąg wartości uniwersal
nych, uczy szacunku dla świata przyrody, miłości do zwierząt, empatii, ale równocze
śnie wzbudza refleksje egzystencjalne, fi
lozoficzne, religijne, m etafizyczne. W tej swoistej baśni autorka dotyka spraw waż
nych, odsłania różne oblicza świata i czło
wieczeństwa.
Pieskie życie ukazane jest z perspek
tywy bezdomnego psa o wrażliwej duszy,
który poszukuje przyjaźni, opieki i zrozu
m ienia. Jego los w zrusza, ale zarazem pobudza m łodego o d b iorcę do refleksji i może w yzwalać aktywność w olicjonalną (chęć niesienia pomocy). Prezentacja ludz
kiego świata z pozycji bezbronnych istot ze świata przyrody nie jest pomysłem no
wym w dziecięcej literaturze. Począwszy od Gucia zaczarowanego Zofii Urbanow
skiej taka konstrukcja świata przedstawio
nego, niezwykle atrakcyjna ze względu na kategorię fantastyczności i nośna dydak
tycznie, pojawia się często w prozatorskich tekstach dziecięcych. W przypadku om a
wianej tu książki nabiera ona jednak no
w ych w alorów . A g a to n z o s ta je bow iem w brew swej woli uśpiony i trafia do Raj
skiego Ogrodu, w którym mieszkają umar
li. Akcja książki toczy się więc po Tamtej Stronie. Ta irracjonalna kraina, pełna kwie
cia i rozkosznych dźwięków, nie zapełnia jednak psu pustki, jaka pozostała po jego
opiekunce Dorocie, do której tęskni. Po
stanaw ia ją odw iedzić, ale ze sm utkiem przekonuje się, że jako umarły jest niewi
dzialny w ludzkim świecie, a w ięc nie może nawiązać z nią kontaktu. Pod koniec książ
ki przyjdzie mu przeżyć kolejny wstrząs, g d yż spotka s w o ją op ie kun kę z nowym psem A gatą i musi pogodzić się z faktem, że jego miejsce zajął inny pies.
P obyt w R ajskim O grodzie przynosi psu wciąż nowe doświadczenia i doznania.
Tu poznaje nie tylko nowych przyjaciół, ale Anioła - poszukać racjonalnego rozwiąza
nia, czyli napisać dla niej książkę o swoim życiu. W taki oto prosty sposób Anioł w y
jaśnia psu, co znaczy słowo „racjonalny”:
„R acjonalny" to znaczy mądry. Jeżeli z te
go powodu, że Dorota cię nie zauważyła, siedzisz zobojętniały w jednym miejscu, to zachowujesz się nieracjonalnie. Ale kiedy n a potkaw szy przeszkody, starasz się je pokonywać i wytrwale dążyć do celu, wów
czas postępujesz racjonalnie, czyli mądrze (s. 33). W ymowa dydaktyczna takich i tym podobnych dialogów oraz konstatacji jest oczywista.
Mimo znacznej dojrzałości psychicz
nej, o s ią g nię te j w w yniku b ezdom ności i poniewierki, Agaton jest klasycznym bo
haterem subdziecięcym, podobnie zresztą ja k i inne postacie ze świata przyrody. Ich
ograniczona wiedza o świecie, bezradność oraz naiwność w interpretacji faktów i zda
rzeń jest na wskroś „dziecięca” i pełna uro
ku. Przypomnijmy sytuację, kiedy Agaton rozmawia z Wróblem Tirli i próbują dociec,
chów niezwykle metaforycznie zaprezen
tow any został przebogaty świat kwiatów, ziół, krzewów, zbóż (nazwanych Obszarem B ło g o sła w io n ym ) i drzew ek. N iezw ykle barwnie opowiada o tym świecie pachną
cy Liliokrzew, wyjaśniając szczegóły „eg
zystencji” roślin, ich znaczenie oraz bogatą symbolikę. Ale i tu nadarza się okazja do kolejnej analizy terminów z zakresu aksjo
logii. Takim pojęciem je s t M iłość, które Drzewko Kadzidlane objaśnia następują
co: M iłość je s t potężną siłą, dzięki której odkrywasz, że istniejesz nie dla siebie, lecz dla innych. Co więcej, odkrywasz, że tylko w ten sposób m ożesz istnieć i być szczę
śliwym.
Pewien dysonans do harm onijnego świata baśni wprowadza rozdział Trawa, która nie pachnie, który jest pełen smutku, goryczy i oskarżycielskiego tonu pod ad
resem człowieka. Bohaterami są tu zwie
rzęta domowe bite przez człowieka, pro
wieka oraz Osioł Paco, chlubiący się bi
blijnym rodowodem. O krucieństw o czło wieka jest bezbrzeżne, a przywołane zda
rzenia zostały przedstawione nazbyt dra
styczne z uwagi na niedorosłego odbior
cę. Łagodzi je jednak motyw Światła jako symbol dobra, szczęścia i ocalenia oraz pojawiająca się wraz z nim nuta trudnego optymizmu: Bo ludzie też mają wokół sie
bie światło, a/e niestety nie wszyscy (s. 59).
Nie brakuje też w opowieści o przygo
dach Agatona zw ie rzą t leśnych, którym przewodzi Jeleń Ocalony, uratowany przez św. Huberta. Najpełniej spsychologizowaną postacią w Borze jest jednak mały zajączek Emi, który jest zbyt gruby i niezręczny, co przysparza mu sporo kłopotów. N iczym dziecko przeżywa wiele rozterek spowodo
wanych między innymi faktem, że miesz
kańcy Lasu przezywają go „baryłą”. Przyj
mując fu n k c ję le ś n e g o ku rie ra z m ie n i z czasem posturę i pełen radości pojawi się ponownie w o s ta tn im ro z d z ia le baśni.
W Lesie i w dzikim królestwie Puszczy są też Ptaki, rodzime i egzotyczne, Niedźwie
dzie, a nawet Ryby w stawie, które mani
festują swoje niezadowolenie z faktu, że zajączek Emi zasolił im wodę, płacząc.
Wędrówka Agatona po Rajskim Ogro
dzie, przez Las, Puszczę i Pustynię, Sło
neczne W yb rze że i K rainę W ie c z n e g o Śniegu jest niezwykle pouczająca przede wszystkim w aspekcie poznawczym, gdyż przewija się tu niezliczona ilość bohaterów ze świata flory i fauny, poza wymieniony
mi wcześniej, także Lew, Słonie, Pandy, Kangury, Małpy, Papugi, delfin Anastazy, Foki, Krab, Skorupiaki, Ślimaki, Żurawie, Bociany i Dromader-Baltazar, którego imię stwarza okazję do opowieści o trzech Mę
drcach ze Wschodu (s. 111-112). Dziecko poznaje zwyczaje i formy egzystencji zwie
rząt. W końcowym etapie sw ojej długiej
w ę d ró w ki A g a to n s p o ty k a je s z c z e psa Świetlika, który jest przewodnikiem niewi
domego, a także klasztornego psa Plato
na, którego opiekunam i są Ludzie, których zadaniem je s t pom aganie innym i którzy często m ó w ią o N iew idzialnym Świecie, ja k ie g o d o ś w ia d c z y ł ju ż n a s z b o h a te r
(s. 12 2 ).
Jednakże walory dydaktyczne książki nie ograniczają się tylko aspektu poznaw- czo-edukacyjnego. Baśń o Agatonie w zbo
gaca bowiem dziecko intelektualnie, emo
cjonalnie, kulturowo i etycznie. Prowadzo
ne pomiędzy antropomorfizowanymi boha
terami rozm owy niosą ważne przesłania, objaśniają szereg pojęć i nieustannie do
tykają „filozofii Bytów”. Na przykład mądry Liliokrzew tak w yjaśnia istotę i znaczenie kontem placji: Takie są d ro g i wszystkich, którzy tu trafiają: od aktywnego poznawa
nia do kontemplacyjnego trwania. Bo
kon-Rys. Krystyna Radziwiłł
templacja [...] nie je s t bynajm niej bierno
ścią c zy bezczynnością, le cz trwaniem , czyli byciem w pełni. Na swoją miarę, oczy
wiście. Bo Pełnią je s t B yt Doskonały, czyli Stwórca Bytów (s. 78). W innym miejscu psi bohater, a razem z nim dziecko-odbior- ca dowiaduje się, co to znaczy „ błogosła
wić Mocą Słowa Ż yw ego” - to znaczy da
wać szczęście. B yć błogosław ionym , to znaczy tyle, co być szczęśliw ym (s. 81).
Mądra Papuga wyjaśnia z kolei w ędrow com prawa i zasady związane ze „słowem”:
Słowo może znaczyć tylko to, co znaczy.
Czyli je ś li ktoś powie, że tak je st, to tak jest. Poza tym nie wolno mówić byle cze
go, nie wolno zm yślać i nie wolno kłamać (s. 88). Tego typu dywagacji o charakte
rze egzystencjalnym , filozoficznym oraz p rzyw o łu ją cych tra d y c ję c h rze ścija ń ską i postacie św iętych je s t w prezentowanej baśni znacznie więcej, by przywołać opo
w ieść Lwa, Króla Puszczy, który między innym i w yja śn ia psu, co z n a c z y słow o
„Amen”: To bardzo stare Słowo [...] Ozna
cza ono tyle co „w spierać” albo „nie ustę
p o w a ć ”, albo te ż „n ie c h się ta k s ta n ie ” (s. 96). S ą to - ja k w idać - pouczenia bez
pośrednie, ale w sposób naturalny w yni
kają z toku zdarzeń i tym samym dydak
tyzm w nich zawarty nie jest rażący.
Autorka doprow adza liczne w ątki do końca. Pies Agaton zaprzestaje wędrówki po Rajskim Ogrodzie, a wraz z nią zamyka książkę o swoich przygodach i - zgodnie z sugestią Anioła - opatruje ją franciszkań
skim przesłaniem Nie czyńcie im żadnej krzyw dy - bezgrzeszne są. Jest to zara
zem motto omawianej baśni. Równocześnie psi bohater dochodzi do wniosku, że łatwiej napisać książkę, niż dzień dobrze przeżyć (s. 125), toteż razem z Psem św. Rocha oddaje się w służbę Wilka Gubio, aby czy
nić dobro. Ich dobre uczynki rozśw ietlają
Rajski Ogród „Światłem Życia" i pozwalają przekroczyć Bramę, która prowadzi w Nie
skończoność.
Z aprezentow ana książka je st nowo
c z e s n ą b a śn ią lite ra c k ą zb u d o w a n ą na motywie wędrówki - jej bohater został wy
kreowany zgodnie z konwencją homo via- tor. Widoczny jest w niej synkretyzm w za
kresie tradycyjnych motywów i konwencji baśniowych (np. antropomorfizacja, przed
m io ty m a g ic z n e : G ru d k a K a d z id la n a , Owoc Ostrokrzewu, Koraliki Tamaryszka, Złoty Kłos) oraz wątków legendarnych i bi
b lijn y c h . B aśń o s w a ja d z ie c i z m y ś lą o „Tamtym Świecie”, który - zgodnie z tra
dycją chrześcijańską - jest krainą harmo
nii, światła i szczęśliwości.
Nastrój baśni podkreślają liryczne ilu
stracje wykonane przez Krystynę Radziwiłł te c h n ik ą akw arelow ą. W spom agają one tekst i respektują reguły artystycznej ilu
stracji dla dzieci, która winna być „otwar
ta” na dziecięcą wyobraźnię i emocje. Wy
soko cenię ten styl, który nic nie narzuca, nie interpretuje jednoznacznie, ale pozo
stawia kontury, m iejsca niedookreślone, pobudzając tym samym fantazję młodego odbiorcy.
1 B. Juras: Opowieści Psa Agatona, il. K. Ra
dziwiłł, Norbertinum, Lublin 2005, s. 138.
Anna Gomóła