Harmonizacja i standaryzacja rachunkowości to procesy, które trwają od kilkudziesięciu już lat. Są one analizowane przez praktyków, ujmowane w regulacjach i szeroko opisywane w literaturze33• Podejmowane są próby definicji i określenia różnic, jakie zachodzą między nimi, nie tylko zresztą w obszarze rachunkowości, gdyż stanowią one narzędzie globalizacji wszystkich dziedzin życia gospodarczego34•
N a gruncie rachunkowości międzynarodowej cele harmonizacji i stan-daryzacji są takie same - wyeliminowanie rozbieżności między sprawozdaw-czością finansową różnych krajów3S•
Harmonizacja według C. Robertsa, P. P. Weatmana i P. Gordona oznacza zmniejszenie liczby stosowanych praktyk rachunkowości przez określenie takiego ich zestawu, w ramach którego przedsiębiorstwa mogą dokonywać wyboru36• Jej efektem jest stan harmonii, w którym w łatwy sposób można zidentyfikować możliwe różnice. Według A. Jarugi har-monizacja zasad rachunkowości oznacza "proces zwiększania porównywalności
33 W Polsce problematyka harmonizacji i standaryzacji od wielu lat stanowi podstawowy obszar zainteresowań A. Jarugi, której pionierskie i nowatorskie prace zainicjowały dalsze badania nad tymi zagadnieniami. Do pierwszych kompleksowych opracowań na temat har-monizacji rachunkowości - zarówno w Polsce, jak i na świecie - należy opublikowana w 1991 r. praca zbiorowa pod redakcją A. Jarugowej Współczesne problemy rachunkowości. Podsumowaniem badań A. Jarugi i jej zespołu jest książka Międzynarodowe regulacje rachun-kowości? Wpływ na rozwiązania krajowe, red. A. A. Jaruga, C. H. Beck, Warszawa 2002, która przedstawia międzynarodową harmonizację i standaryzację rachunkowości w aspekcie zarówno przedmiotowym, jak i podmiotowym (instytucjonalnym). Zob. również: A. Jar u g a, Harmonizacja rachunkowości u progu XXI wieku, [w:] Rachunkowość u progu XXI wieku, FRRwP, Warszawa 1998; Rachunkowość polska na tle regulacji międzynarodowych, materiały konferencyjne, UŁ, Łódż 2002; Komentarz do ustawy o rachunkowości. Rachunkowość - MSR - Podatki, red. A. Jaruga, T. Martyniuk, ODDK, Gdańsk 2002; S. Za b ło ck a, J. Gi eru s z, Standaryzacja iharmonizacja rachunkowości międzynarodowej, [w:] Rachunkowość międzynarodowa, s. 128-145; Harmonizacja rachunkowości, red. D. Misińska, M. Kwiecień, Wyd. AE, Wrocław 2000. Kompendium wiedzy na temat harmonizacji i standaryzacji stanowi książka S. T. S u r d y k o w s k i e j Rachunkowość międzynarodowa.
34 Zagadnienia harmonizacji i standaryzacji w kontekście szeroko rozumianej globalizacji stanowią przedmiot rozważań V. Simmeringa. Autor bada wpływ globalizacji na ewolucję międzynarodowych standardów, porównując maczenie standardów obligatoryjnych i fakul-tatywnych. Analizuje także aspekty technologicme oraz instytucjonalne - działalnoŚĆ organizacji odpowiedzialnych za tworzenie standardów międzynarodowych. Zob. V. S i m m e r i n g, The Evolution of Standards, Deutscher Universitats-Verlag, Wiesbaden 2003.
35 Por. S. T. S u r d y k o w s k a, Rachunkowość międzynarodowa, s. 74.
36 C. R o b e r t s, P. We a t m a n, P. G o r d o n, International Financial Accounting. A Comparative Approach, Pitman, London 1998. Podaję za: S. T. Surdykowska, Rachun-kowość międzynarodowa, s. 73.
sprawozdań finansowych poprzez wprowadzenie spójnego zestawu wzorców, opartego na wspólnych założeniach i koncepcjach"37.
Standaryzacja oznacza unifikację, czyli stosowanie identycznych rozwiązań, a jej rezultatem jest ujednolicenie zasad rachunkowości, gwarantujące najwyższy stopień porównywalności sprawozdań finansowych. A. Jaruga podkreśla pochodzenie pojęcia standard, które "zostało uregulowane w Wiel-kiej Brytanii i USA w rozumieniu wzorca, normy promulgowanej przez krajowe ciało ekspertów rachunkowości i przedstawicieli nauki"38.
Harmonizacja i standaryzacja mogą być rozpatrywane wieloaspektowo, zarówno z przedmiotowego, jak i podmiotowego punktu widzenia. Jest to uzależnione od zasięgu oddziaływania tych procesów, od tego, czy mają one charakter działań krajowych, regionalnych czy ogólnoświatowych. Rozważania na temat harmonizacji i standaryzacji w aspekcie podmiotowym odnoszą się do instytucji stanowiących regulacje rachunkowości, zarówno o zasięgu krajowym, jak i regionalnym oraz światowym. Do najważniejszych tego rodzaju ciał należą 39:
- na szczeblu światowym: Rada Międzynarodowych Standardów Rachun-kowości IASB (International Accounting Standards Board); Międzynarodowa Federacja Księgowych IFAC (International Federation of Accountants); Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych IOSCO (International Organization of Securities Commissions); Organizacja Narodów Zjednoczonych - International Standards of Accounting and Reporting (I SAR);
- na szczeblu regionalnym: Unia Europejska; ECSAFA - Eastern Central and Southern Mrican Federation of Accountants; ASEAN - As-sociation of Southeast Asian Nations Federation of Accountants;
- na szczeblu krajowym: Amerykańska Rada Standardów Rachunkowości Finansowej F ASB (United States of America Financial Accounting Standards Board); Rada Standardów Rachunkowości w Wielkiej Brytanii ASB (United Kingdom Accounting Standards Board); Komisja Papierów Wartościowych w Stanach Zjednoczonych SEC (US Securities and Exchange Commision). N ajwiększe oddziaływanie mają niewątpliwie organizacje międzynarodowe, wśród których czołową rolę odgrywa IASB, powołana do życia w 1973 r.
37 Zob. A. Jar u g a, Systemy regulacji rachunkowości a międzynarodowa harmonizacja istandaryzacja, [w:] Międzynarodowe regulacje rachunkowości. .., s. 3.
38 Ibidem, s. 6
39 Szczegółowy wykaz organizacji, ich charakter i zadania zostały przedstawione m.in. w: S. T. S u r d y k o w s k a, Rachunkowość międzynarodowa, s. 74-80; A. A. Jar u g a, Instytuc-jonalizacja międzynarodowej harmonizacji rachunkowości, [w:] Międzynarodowe regulacje
rachun-kowości ..., s. 22-27, 61-76; C. Nobes, R. Parker, Comparative International ... , s. 74-89. Por. także M. Michalak, Globalizacja a kształt systemu rachunkowości, [w:] Rachunkowo.vć wobec procesów globalizacji, red. J. Gierusz, M. Jerzemowska, T. Martyniuk, Uniw. Gdański, Gdańsk 2002, s. 357-359.
jako Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości IASC (Inter-national Accounting Standards Committee)4V.
W maju 2000 r. standardy IASB uzyskały akceptację lOSCO, co w prak-tyce oznacza dopuszczenie ich jako podstawy sporządzania sprawozdań finansowych przez spółki, których akcje są notowane na giełdach zagranicz-nych41. Jest to niewątpliwy sukces IASB i zwiastun globalnych standardów rachunkowości, na razie funkcjonujących na międzynarodowych rynkach finansowych.
Standardy międzynarodowe cieszą się coraz większą popularnością na świecie42. Przejawia się ona albo bezpośrednią implementacją do krajowego prawa rachunkowości (np. w Chinach, krajach afrykańskich, państwach byłego Związku Radzieckiego - w Kazachstanie, Mołdawii, Rosji, na Ukrainie), albo pośrednio przez wykorzystanie wybranych standardów jako bazy do modyfikacji regulacji krajowych (np. w krajach Unii Europejskiej oraz w przystępujących do niej Polsce i Czechach). Przychylność deklarują również takie kraje, jak Singapur, Malezja, Australia, Kanada i kraje arabskie, które wyrażają swoje poparcie dla IASB i podejmują działania zmierzające do dostosowania krajowych regulacji do wymagań Między-narodowych Standardów Rachunkowości. Również Wielka Brytania zapo-wiedziała zbliżenie swoich standardów do Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, o ile nie będą one gorsze od funkcjonujących standardów rachunkowości promulgowanych przez ASB43.
Można stwierdzić, że obecnie poziom akceptacji Międzynarodowych Standardów Rachunkowości na świecie jest znaczący z punktu widzenia
40 W 2000 r. nastąpiła rekonstrukcja Komitetu. Uchwalono wówczas nową konstytucję określającą zmiany w strukturze, formie prawnej i zasadach funkcjonowania, umożliwiające realizację zmodyfikowanych celów Rady. Zob. szerzej A. A. Jar u g a, Instytucjonalizacja międzynarodowej. .., s. 52-61.
41 Chodzi o 30 standardów międzynarodowych zmodyfikowanych przez łASC, zwanych core standards. Ich pełną listę zob. ibidem, s. 46--47.
42 Wiele krajów powołalo Komitety Standardów Rachunkowości, których podstawowym celem jest współpraca z IASB w zakresie rozpowszechniania rozwiązań Międzynarodowych Standardów Rachunkowości w krajowych regulacjach. Szeroko na ten temat pisze m.in. A. Jar u g a: Komitet Standardów Rachunkowości - aktualne prace izamierzenia, "Rachunkowość" 1998, nr 12, s. 668-669; t a ż, Krajowe Komitety Standardów Rachunkowości, "Rachunkowość" 2001, nr 3, s. 174-177.
43 Powściągliwe stanowisko Wielkiej Brytanii można tłumaczyć obawą przed utratą znaczenia regulacji środowiskowych rachunkowości, które od kilkudziesięciu lat cieszyły się uznaniem na arenie międzynarodowej. Należy bowiem zauważyć, że już w XIX w. Wielka Brytania ustanowiła normy międzynarodowego języka biznesu, jakim jest rachunkowość. Tu właśnie powstała pierwsza silna organizacja środowiska rachunkowców - -Institute of Chartered Accountants in England and Wales (ICAE&W). Zob. C. N o b e s, R. P ark e r, Comparative Internationa!..., s. 4.
liczby krajów skłonnych je stosować44• Niestety, nie są one jednak w pełni akceptowane przez dwa ważne gospodarczo kraje - Stany Zjednoczone i Japonię. W przypadku Japonii niechęć ta wynika ze specyfiki i upolitycz-nienia regulacji rachunkowości w tym kraju. Inne przyczyny braku akceptacji występują w Stanach Zjednoczonych. Nie dotyczą one kwestii fundamen-talnych, ale szczegółowych rozwiązań. F ASB zidentyfikowała 255 różnic między standardami amerykańskimi a Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości 45.
Inną organizacją, która w znacznej mierze przyczyniła się do rozwoju regulacji rachunkowości, jest Unia Europejska. Co prawda jest to organizacja regionalna, ale kraje w niej zrzeszone mają istotny wpływ na globalną gospodarkę· Unia Europejska jako pierwsza odniosła znaczące sukcesy na gruncie harmonizacji rachunkowości46. Wprowadzone przez nią (jeszcze w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej) dyrektywy, chociaż zawie-rające dużą liczbę opcji ich stosowania, były ogromnym sukcesem w zmniej-szaniu różnic między systemami rachunkowości krajów członkowskich47. Najważniejsze dyrektywy EWG odnoszące się bezpośrednio do rachunkowości i sprawozdań finansowych to: IV Dyrektywa dotycząca rocznych zamknięć rachunkowych (1978 r.), VII Dyrektywa dotycząca skonsolidowanych sprawo-zdań finansowych (1983 r.) oraz VIII Dyrektywa dotycząca biegłych rewiden-tów (1983 r.)48. Stanowiły one kompromis między dwoma skrajnymi systemami
44 Por. P. K a b a l s k i, W kierunku globalnych standardów rachunkowości - dlaczego, jak
ikiedy, "Monitor Rachunkowości i Finansów" 2000, nr 2, s. 32-34.
45 Ogólne porównanie Amerykańskich Powszechnie Akceptowanych zasad Rachunkowości (US GAAP) i Międzynarodowych Standardów Rachunkowości zob. np. w: A. A. Jar u g a, Instytucjonalizacja międzynarodowej ..., s. 59--60.
46 Inicjatywy harmonizacyjne Unii Europejskiej, podjęte jeszcze przez Europejską Wspólnotę Gospodarczą, zarówno w ujęciu podmiotowym jak i przedmiotowym, szeroko opisywała E. Burzym na początku lat 90. XX w. Ciekawe ujęcie tej problematyki, podkreślające aspekty harmonizacji rachunkowości w zakresie ochrony i restytucji środowiska naturalnego, można znaleźć m.in. w: E. B u r z y m, Przesłanki iperspektywy standaryzacji ... , s. 7-8; M. S t ę P i e ń, Próby standaryzacji zagadnień ekologicznych w rachunkowości, "Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej SKwP" 1993, t. 23, s. 109-117.
47 Podkreśla się ogromny wzrost jakości informacji finansowej publikowanej przez spółki działające w państwach członkowskich Unii Europejskiej po wprowadzeniu dyrektyw, ale również zwraca uwagę na fakt, że istotnym problemem dla spółek europejskich jest dostęp do amerykańskiego rynku kapitałowego. Dyrektywy nie są wystarczająco szczegółowe, aby zaspokajać wymogi informacyjne stawiane spółkom giełdowym w Stanach Zjednoczonych. Dlatego też konieczne było opracowanie nowej strategii rachunkowości. Rozpoczyna ona kolejny etap harmonizacji rachunkowości europejskiej z udziałem Komisji Europejskiej i IASB. Por. K. Van H u II e, Perspektywy harmonizacji rachunkowości - europejski punkt widzenia, "Rachunkowość" 1999, nr l, s. 1-8.
48 IV Dyrektywa Rady z 25 lipca 1978 r. o rocznych zamknięciach rachunkowych spółek o określonych formach prawnych (78/660/EEC), z dalszymi zmianami; VII Dyrektywa Rady z 13 czerwca 1983 r. o skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych, ich przygotowaniu,
rachunkowości reprezentowanymi odpowiednio przez Francję i Niemcy (system kontynentalny) oraz Wielką Brytanię (system anglosaski). W obliczu globalizacji wymagają one jednak gruntownej przebudowy. Decyzja w tym zakresie została podjęta przez Komisję Europejską już w 1995 r. , a konkretne działania określone w strategii Unii Europejskiej na lata 2000-2005. Wskazuje ona jako bazę modernizacji dyrektyw Międzynarodowe Standardy Rachun-kowości49.
W ten sposób IASC uzyskał dodatkowe wsparcie instytucjonalne oraz automatyczną akceptację rozwiązań Międzynarodowych Standardów Rachun-kowości zarówno przez kraje członkowskie, jak i kandydujące do Unii Europejskiej. Spowodowało to podjęcie przez Komitet prac nad nowymi standardami oraz modyfikacjami już obowiązujących regulacji 50.
Organizacją, której nie można pominąć w procesie ujednolicania zasad rachunkowości w skali globalnej jest F ASB, działająca wprawdzie na szczeblu krajowym, ale wywierająca ogromny wpływ na światową praktykę rachunkowości. Siła tego oddziaływania wynika z roli i znaczenia rynku kapitałowego w Stanach Zjednoczonych i poparcia amerykańskich standardów przez SEC, która decyduje o dopuszczeniu akcji do publicznego obrotu na giełdzie.
Podsumowując, z instytucjonalnego punktu widzenia w procesie ujed-nolicania zasad rachunkowości w skali światowej istotną rolę może odegrać Międzynarodowa Rada Standardów Rachunkowości (lASB), w dużej mierze korzystająca z rozwiązań modelu anglosaskiego. Jako organizacja ponad-narodowa Rada w istocie ma charakter globalny. Jak stwierdza M. Gmyt-rasiewicz, "dalsza harmonizacja norm i wzorców ponadnarodowych rachun-kowości będzie opierać się przede wszystkim na Komitecie Międzynarodowych Standardów Rachunkowości oraz na ścisłej współpracy tego Komitetu z władzami Unii Europejskiej" 51.
publikacji i badaniu (83/349/EEC) z dalszymi zmianami; VIII Dyrektywa Rady Ministrów z 13 kwietnia 1983 r. w sprawie zatwierdzania osób odpowiedzialnych za przeprowadzenie statutowego badania ksiąg rachunkowych.
49 Communication of the European Commission on Accounting Harmonization. A New Strategy vis a vis International Harmonization, COM 1995 (508).
50 Zmiany te zapoczątkowano w roku 1989, kiedy to doszło do porozumienia łASC i lOSCO, którego celem było uwzględnienie w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości wymogów stawianych sprawozdaniom finansowym przez giełdy. Strategia Unii Europejskiej w zakresie rachunkowości była bezpośrednią przyczyną przeprowadzenia szczegółowych analiz treści standardów i ich spójności, co zaowocowało wycofaniem, modyfikacją oraz wprowadzeniem nowych standardów w latach 1999-200 1. Szerzej zob. np. Z. A d a m k i e w i c z, Porządkowanie Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, "Rachunkowość" 1998, nr 10, s. 550-553.
51 M. G m y t r a s i e w i c z, Globalna harmonizacja zasad rachunkowości, "Problemy Rachun-kowości" 2000, nr 2, s. 7.
IASB, ustanaWIając indywidualne standardy, nie korzysta z jednego tylko wzorca, ale wybiera najlepsze praktyki rachunkowości z różnych krajów 52. Celem IASB, zapisanym w jej konstytucji jest "opracowanie jednego zestawu globalnych standardów o wysokiej jakości [...] oraz do-prowadzenie do zbieżności (konwergencji) krajowych standardów rachun-kowości z Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości" 53.Aby powyższy cel mógł być zrealizowany, konieczne jest wsparcie instytucjonalne działań IASB, które uzyskała od dwóch znaczących organizacji: na szczeblu re-gionalnym - Unii Europejskiej, na szczeblu ogólnoświatowym - lOSCO. W związku z tym znacząco wzrastają szanse na oddziaływanie standardów międzynarodowych w skali globalnej. Zasięg standardów rozszerza się i mogą one znaleźć zastosowanie w coraz większej liczbie krajów, które albo należą do Unii Europejskiej, albo pozyskują kapitał na między-narodowych rynkach finansowych, na których już obecnie obowiązują regulacje sprawozdawczości finansowej akceptowane przez lOSCO. Prze-szkodami na drodze uznania Międzynarodowych Standardów Rachunkowości za wzorzec rozwiązań w skali światowej są regulacje krajowe Stanów Zjednoczonych i silna organizacja profesjonalna F ASB, stanowiąca kon-kurencyjne źródło standardów.
Globalizacja to trudne wyzwanie dla rachunkowości, ale wydarzenia ostatnich lat wskazują, że XXI wiek niesie nowe perspektywy jej rozwoju. Jak przewidywała A. Jaruga, generalnie rysuje się tendencja kilkustopniowej, sukcesywnej harmonizacji rachunkowości z udziałem IASB54:
, spółki transnarodowe, notujące i oferujące swoje akcje na rynkach międzynarodowych, będą dążyć do stosowania Międzynarodowych Standardów Rachunkowości;
- spółki o zasięgu krajowym pozostaną przy krajowych regulacjach rachunkowości, ale w znacznym stopniu dostosowanych do globalnych standardów IASB;
- średnie i małe przedsiębiorstwa zostaną poddane ograniczonym wy-maganiom informacyjnym.
Globalne standardy rachunkowości są potrzebne przede wszystkim pierwszej grupie spółek i w tym zakresie harmonizacja zasad rachunkowości już doprowadziła do ujednolicenia w dużej mierze standardów wydanych
przez IASB. Dalsze działania w kierunku globalnych standardów związane będą z porozumieniami zawartymi między IASB i F ASB, w których
52 Na temat działania, struktury organizacyjnej i roli Rady w procesie harmonizacji rachunkowości pisało wielu autorów. Szczegółowe omówienie tych zagadnień można znaleźć m.in. w: R.lgnatowski, Europa u progu adaptacji..., s. 19-50. Por. takźe J. Kogut, Rola Międzynarodowych Standardów ..., s. 259-266.
53 Podaję za: A. Jar u g a, Instytucjonalizacja międzynarodowej. .., s. 53.
niewątpliwie dużą rolę może odegrać IaSea. Wydaje się, że mechanizmy rynkowe mogą być jedynym skutecznym czynnikiem mającym wpływ na zmianę stosunku FASB do Międzynarodowych Standardów Rachunkowości55•
W gruncie rzeczy problem leży nie w różnicach merytorycznych między Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości i Amerykańskimi Po-wszechnie Akceptowanymi Zasadami Rachunkowości, a w ich zakresie przedmiotowym (większy dorobek ma F ASB, opracowała bowiem 135 standardów w porównaniu z 39 standardami IASB) oraz w przekonaniu o wyższej jakości standardów amerykańskich 56.
Mimo różnic pomiędzy MSR a US GAAP, należy pamiętać, że bazują one na identycznej filozofii rachunkowości przyjętej w modelu anglosaskim, który opiera się na:
- prawie zwyczajowym;
- neutralności rachunkowości względem prawa podatkowego;
- nadrzędności zasad rachunkowości nad rozwiązaniami szczegółowymi; - zasadzie true and fair;
- dominacji interesów właściciela kapitału i jego ochronie.
Ta wspólna filozofia dotyczy przede wszystkim podejścia bilansowego i położenia punktu ciężkości na wycenie aktywów i zobowiązań. Ponadto, oba źródła regulacji wykorzystują ramy konceptualne i dorobek teorii rachunkowości 57.
Występujące liczne podobieństwa standardów międzynarodowych i ame-rykańskich pozwalają mieć nadzieję na wypracowanie przez IASB i F ASB wspólnego zestawu rozwiązań akceptowanych w skali globalnej. Wydaje się, że ich kierunek - już dziś bardzo wyraźnie zarysowany - mogą wyznaczać rozwiązania anglosaskie. Model anglosaski jest najbardziej przygotowany na wyzwania globalizacji niosącej ze sobą nowe kryteria pomiaru i oceny, jakimi są wartość i perspektywa długiego okresu.
ss Zasadniczą rolę w porozumieniu między FASB i IASB odgrywa SEC, wchodząca w skład lOSCO. Botychczas postawiła ona wiele zarzutów Międzynarodowym Standardom Rachunkowości; główny to brak doświadczenia w stosowaniu Międzynarodowych Standardów Rachunkowości na rozwiniętych rynkach kapitałowych. Zob. szerzej A. O s t a s z e w i c z, Amerykańska Komisja Papierów Wartościowych i Giełd o Międzynarodowych Standardach Rachunkowości, "Rachunkowość" 2000, nr 7, s. 421-422.
56 A. Jar u g a, Instytucjonalizacja międzynarodowej. .., s. 59-60.
57 Jak podkreśla A. Jaruga, nie może być harmonizacji rachunkowości bez ram koncep-tualnych, gdyż tylko one stanowią gwarancję zachowania spójności przedmiotowych standardów rachunkowości (A. J ar u g a, Harmonizacja rachunkowości ... , s. 61). Z kolei S. T. Surdykowska zauważa, że jedną z podstawowych przeszkód na drodze harmonizacji standardów między-narodowych i amerykańskich jest zakres ujawnień informacji finansowych firm, zwłaszcza notowanych na giełdzie. Na amerykańskim rynku kapitałowym poziom ujawnień jest najwyższy na świecie. Zob. S. T. S u r d y k o w s k a, Niektóre kontrowersje wokół zakresu ujawniania informacji przez spółki giełdowe w USA, "Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej SKwP" 1997, t. 40, s. 194-203.
Procesy globalizacji z coraz większą siłą ujawniają słabości retrospektywnej rachunkowości. Poddawana nieustannej krytyce, będzie musiała bronić swoich ukształtowanych przez wieki zasad i koncepcji. Może to zrobić tylko wtedy, gdy będą funkcjonować jednolita organizacja środowiskowa i standardy rachunkowości.
W zakresie przedmiotowym globalizacja stanowi zagrożenie dla fun-damentów systemu rachunkowości finansowej - tradycji pomiaru. Wymusza bowiem odejście od wyceny w koszcie historycznym na rzecz wyceny w wartości rynkowej lub w wartości będącej jej substytutem, co powoduje również zmianę zasad pomiaru dokonań - ukierunkowanie ich nie na zysk, a na wartość.
Reasumując, przedmiotem pomiaru dokonywanego przez rachunkowość finansową w warunkach globalnych nadal pozostają dokonania przedsiębiorstwa, ale jego rezultatem staje się - ustalona z perspektywy długiego okresu - wartość bilansowa przedsiębiorstwa.
2. Wartość bilansowa przedsiębiorstwa w świetle teorii i praktyki rachunkowości
2.1. Pojęcie wartości bilansowej przedsiębiorstwa
Pojęcie "wartość przedsiębiorstwa" stanowi jedno z tych pojęć ekonomicz-nych, które w zależności od kontekstu nabierają różnego znaczenia. Jego interpretacja, zrozumienie treści ekonomicznej nie jest możliwe bez sprecy-zowania, o jaką wartość chodzi, czyli bez określenia przymiotnika (lub odbiorcy) pojęcia "wartość". Wyjaśnienie terminu "wartość przedsiębiorstwa" rodzi trudności przede wszystkim ze względu na niejednoznaczność określenia samego pojęcia "wartość", a ponadto może budzić wątpliwości przez różne znaczenia pojęcia "przedsiębiorstwo"58.
Wartość, podobnie jak zysk, stanowi kategorię używaną w bardzo różnych znaczeniach i ma wiele różnych definicji 59. Samo pojęcie "wartość
58 Przedsiębiorstwo jako obiekt wyceny stanowi przedmiot rozważań wielu autorów. Wyczerpująco tę problematykę omawiają m.in.: A. K a m e I a - S o w i ń s k a, Wycena przedsię-biorstw i ich mienia w warunkach inflacji, Wyd. AE, Poznań 1993; D. Z a r z e c k i, Zasady
imetody wyceny przedsiębiorstw, [w:] Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem. t. 2, red. L. Bednarski, T. Waśniewski, FRRwP, Warszawa 1996, s. 283--346; A. Jaki, Wycena przedsiębiorstwa - pomiar iocena wartości, zakamycze, Kraków 2000.
59 Zysk jest tradycyjną kategorią pojawiającą się w kontekście działalności gospodarczej, co na pozór powinno oznaczać jednoznaczność w jego rozumieniu. O tym, że tak nie jest,
przedsiębiorstwa" informuje jedynie o tym, że przedmiotem wyceny jest przedsiębiorstwo i że wskutek określonych metod i procedur została ustalona jego wartość.
W literaturze sformułowanie "wartość przedsiębiorstwa", bez dodatkowych określeń, pojawia się najczęściej w kontekście wyceny dochodowej przedsię-biorstwa. W takim rozumieniu wartość przedsiębiorstwa to "zdolność jego majątku do przynoszenia dochodu60.
Wartość dochodowa przedsiębiorstwa (często nazywana wartością eko-nomiczną) związana jest z decyzjami inwestycyjnymi i dlatego jest wyznaczana przez korzyści finansowe w przyszłości61. Bazuje ona na kategorii wartości użytkowej i wynikających z niej pożytków62.
Inną podstawową kategorią występującą w literaturze jest wartość rynkowa przedsiębiorstwa, która "wywodzi się z klasycznej koncepcji wartości naturalnej jako opartej na popycie i podaży wypadkowej wartości wymiennej i wartości użytkowej, zweryfikowanej przez rynki finansowe i towarowe"63. Wartość rynkowa przedsiębiorstwa ustalana na rynku kapitało-wym od powiada oczekiwaniom inwestorów co do przyszłych korzyści, a nie ich rzeczywistej wielkości64.
Oprócz wyżej wymienionych przedmiotem rozważań wielu autorów są