Pojęcie i kierunki transformacji energetycznej

Pojęcie transformacji energetycznej oznacza zmianę sposobu wytwarzania energii i przejście z obecnego systemu energetycznego z wykorzystaniem nieodnawialnych źródeł energii (paliw kopalnych) do systemu energetycznego opartego na

nieemisyjnych lub niskoemisyjnych źródłach energii. W praktyce oznacza to optymalizację miksu energetycznego przez szersze zastosowanie źródeł energii alternatywnych dla skończonych i nieodnawialnych zasobów oraz rozwój nowych gałęzi przemysłu opartych na długoterminowych strategiach obejmujących rozwój innowacyjnych i nowych technologii (między innymi OZE, power-to-gas,

zapewniających magazynowanie nadwyżek energii pochodzącej z OZE, inteligentnych sieci przesyłowych i dystrybucji energii, paliw syntetycznych, elektromobilności). Transformacja energetyczna jest procesem szerokim

obejmującym nie tylko zastąpienie paliw węglowodorowych energetyką odnawialną, ale także zmiany społeczno-gospodarcze takie jak rozwój innowacyjności,

zwiększenie efektywności energetycznej, zagospodarowanie odpadów (waste to energy), aż po zmianę podejścia konsumentów do użytkowania energii. Skutkiem tego przejścia jest ograniczenie negatywnego wpływu sektora energetycznego na środowisko naturalne w tym zmniejszenie udziału emisji gazów cieplarnianych w produkcji energii. Transformacja energetyczna oznacza budowę zrównoważonych gospodarek, czyli opartych na stosowaniu niskoemisyjnych źródeł energii (m.in. OZE,

energetyki gazowej, jądrowej [przypis 2.27]), a także na szerszym zastosowaniu tak zwanych czystych technologii węglowych [przypis 2.28], ale również na wdrażaniu nowego modelu racjonalnego wykorzystania energii.

Str. 76

Obejmuje to: energooszczędność (np. oświetlenie energooszczędne, izolacja termiczna budynku, unowocześnienia gospodarki odpadowej) i zastosowanie wydajniejszych technologii w procesie produkcyjnym (efektywność energetyczna), kogenerację ciepła i energii [przypis 2.29], odzysk energii w procesach

przemysłowych, stworzenie zdecentralizowanego i ekologicznego systemu

zaopatrzenia energetycznego opartego na lokalnej produkcji i dystrybucji energii ze źródeł rozproszonych i odnawialnych (energetyki prosumenckiej, spółdzielnie obywateli i lokalnych przedsiębiorstw energetycznych), a także zmianę zachowań konsumentów (tj. przyzwyczajeń pojedynczych osób).

Transformacja energetyczna, aby odniosła sukces, musi objąć strukturalną

przebudowę gospodarki i zmiany w wielu sektorach – od produkcji energii ze źródeł odnawialnych przez poprawę wydajności energetycznej, recykling odpadów i

rekultywację ekologiczną, energooszczędne technologie, modernizację transportu, do edukacji i zwiększania świadomości społeczeństw w zakresie oszczędzania konsumpcji energii. Procesy przemysłowe muszą stać się „czystsze” i bardziej efektywne pod względem wykorzystania zasobów (np. przemysł

paliwowo-energetyczny, metalurgiczny, chemiczny, elektromaszynowy). Sektory kluczowe dla efektywności energetycznej obejmują: systemy dystrybucji energii, sposób

wytwarzania prądu elektrycznego oraz produkcji energii na potrzeby procesów przemysłowych (generatory pary, silniki, turbiny, grzejniki elektryczne,

transformatory), wytwarzanie samochodów (sektor elektromobilności) oraz ich kluczowych komponentów (akumulatorów, ogniw galwanicznych, baterii). Rozwój technologii high-tech bardzo dynamicznie przebiega w sektorze transportu, gdzie coraz większą rolę odgrywają działania służące ograniczaniu paliwochłonności samochodów między innymi poprzez poprawę aerodynamiki pojazdów, redukcję ich wagi, a przede wszystkim wzrost udziału rynkowego samochodów hybrydowych i elektrycznych, które mogą zwiększyć konkurencyjność tego sektora przemysłu przy spełnieniu wymagania ochrony środowiska [przypis 2.30].

Str. 77

Ważnym elementem transformacji energetycznej jest poprawa efektywności energetycznej w obszarze budownictwa. Przykładem skutecznego sposobu

oszczędzania energii jest lepsza izolacja cieplna w budynkach. Termomodernizacja istniejących budynków i poprawa parametrów ubytku ciepła w nowych obiektach jest elementem niskoenergetycznego budownictwa (budynki energooszczędne i domy pasywne). Chodzi zatem o dokonanie skoku technologicznego dzięki lepszej współpracy przemysłu z nauką, czego efektem będzie przejście do rozwiązań ekologicznych w energetyce, polegające na stopniowym zastępowaniu

wyczerpywalnych geopaliw przez odnawialne źródła energii i nowe technologie produkcji energii w niemal wszystkich aspektach działań ludzi.

Transformacja energetyczna jest wielkim wyzwaniem w 21 wieku, stwarza jednak również ogromne szanse. Zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w ogólnym bilansie energetycznym państwa sprzyja poprawie bezpieczeństwa energetycznego przez dywersyfikację źródeł energii, a także niesie określone korzyści ekonomiczne poprzez uzyskanie przewagi konkurencyjnej związanej ze stosowaniem nowoczesnych technologii energetycznych. W tym sensie

bezpieczeństwo energetyczne nie jest już tylko kwestią zapewnienia dostaw

surowców, lecz zagadnieniem polityczno-gospodarczym, które należy rozpatrywać w kontekście przemian społeczno-gospodarczych zachodzących na płaszczyźnie międzynarodowej, odzwierciedlających postęp cywilizacyjny. Z tych powodów wiek 21 będzie testem dla wypracowania formuły globalnego zrównoważonego systemu bezpieczeństwa energetycznego. Bezpieczeństwo energetyczne, jak to ujął brytyjski socjolog Anthony Giddens, powinno być osiągane nie poprzez szerzenie obaw o wyczerpywanie się paliw kopalnych, lecz przez podkreślanie zalet środowiskowych i korzyści finansowych na przykład z posiadania domów energooszczędnych [przypis 2.31]. Taka zrównoważona konceptualizacja bezpieczeństwa energetycznego, wpisując się w problem zmian klimatu, prowadzi do transformacji sektora

wytwarzania energii, w kierunku innowacyjności i energooszczędności. Przez kolejne tysiąclecia ludzkość rozwijała się względnie powoli, zaspokajając aż do 17 wieku potrzeby energetyczne głównie z wykorzystaniem energii spalania drewna, siły wiatru i koła wodnego. Pierwsza rewolucja przemysłowa, w 19 wieku, oparta była na

gospodarce napędzanej węglem i parą. Druga, w 20 wieku, była skutkiem upowszechnienia silnika spalinowego, trzecia będzie oparta na źródłach

odnawialnych, energooszczędności i efektywności energetycznej. W 21 wieku nowe źródła i sposób produkcji energii stopniowo ograniczą dominujący udział paliw kopalnych w światowym energy mix. Nie oznacza to, że węglowodory całkowicie znikną z bilansu energetycznego, niemniej jednak można przypuszczać, że ich szerokie zastosowanie i udział w wytwarzaniu energii do końca obecnego stulecia zmaleje znacząco.

Str. 78

Transformacja energetyczna scala trzy cele: poprawę bezpieczeństwa

energetycznego (stabilność dostaw), wzmocnienie efektywności energetycznej (ograniczenie kosztów) i technologiczną modernizację (poprawa konkurencyjności gospodarki). Szczególnie ważne jest połączenie rozwoju gospodarczego z

innowacyjnym podejściem do problematyki produkcji energii (nowe technologie) w sposób maksymalnie ograniczający emisję GHG. Transformacja energetyczna wiąże się z realnymi korzyściami społeczno-ekonomicznymi, takimi jak łagodzenie skutków zmian klimatu, poprawa warunków zdrowia czy zwiększenie niezależności

energetycznej i elastyczności systemu energetycznego. Efektywność energetyczna stwarza szansę zmniejszenia zależności od ropy i gazu w obliczu ciągłego wzrostu zapotrzebowania na energię naszej cywilizacji. Technologie produkcji energii przyjazne ludziom i środowisku znajdują coraz szersze zastosowanie i będą stopniowo wypierać tradycyjny i przestarzały system energetyczny z 20 wieku.

Transformacja energetyczna to kolejny krok w rozwoju cywilizacyjnym od rewolucji przemysłowej do społeczeństw zrównoważonego rozwoju, czyli takich, w których potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich spełnienie [przypis 2.32]. Utożsamia ona proces zmian społecznych, gospodarczych i środowiskowych, który zapewnia równowagę pomiędzy zyskami ekonomicznymi i kosztami środowiskowymi.

Transformacja energetyczna zakłada modernizację gospodarki opartą na przebudowie sektorów energetycznych i oznacza:

- stworzenie bardziej konkurencyjnej gospodarki niskoemisyjnej, która będzie korzystać z zasobów racjonalnie i oszczędnie;

- ochronę środowiska naturalnego, ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i zapobieganie utraty bioróżnorodności;

- opracowanie nowych, przyjaznych dla środowiska technologii i metod produkcji

energii z wykorzystaniem nowych gałęzi przemysłu;

- wprowadzenie efektywnych, inteligentnych sieci energetycznych;

- edukację konsumentów w zakresie konieczności oszczędzania zasobów naturalnych.

Wyraziste stanowisko z jednoczesnym postulatem całkowitego odejścia od paliw kopalnych wyraziła Międzynarodowa Agencja Energii (IEA), która – wspierając rozwój czystych technologii produkcji energii – oświadczyła, że świat potrzebuje ekologicznej rewolucji energetycznej w celu przerwania uzależnienia od paliw kopalnych [przypis 3.33].

Str. 79

„Taka rewolucja zwiększyłaby globalne bezpieczeństwo energetyczne, promowałaby trwały wzrost gospodarczy oraz sprzyjałaby rozwiązywaniu problemów

środowiskowych, takich jak zmiany klimatyczne, zrywając wieloletnie powiązanie między wzrostem gospodarczym a emisją dwutlenku węgla [przypis 2.34].”

Wezwanie do „rozwijania odnawialnych i mało zanieczyszczających form energii, promowania większej efektywności energetycznej” wyraził nawet papież Franciszek w encyklice Laudato Si', do argumentów gospodarczych dodając moralno-etyczny wymiar transformacji energetycznej [przypis 2.35]. Jest to pierwsza w historii encyklika papieska poświęcona ekologii, wpływowi człowieka na środowisko oraz problemom zanieczyszczenia środowiska i globalnemu ociepleniu. Encyklika papieska ukazuje nowe spojrzenie na ekologię i podkreśla pilną potrzebę zmniejszenia emisji (CO)2 oraz innych gazów zanieczyszczających powietrze,

sugerując zastąpienie paliw kopalnych między innymi odnawialnymi źródłami energii:

„technologia oparta na spalaniu silnie zanieczyszczających paliw kopalnych,

zwłaszcza węgla, ale także ropy naftowej, a w mniejszym stopniu gazu, powinna być stopniowo i niezwłocznie zastąpiona. W oczekiwaniu na wszechstronny rozwój odnawialnych źródeł energii, który powinien już się zacząć” [przypis 2.36]. Encyklika daje silne uzasadnienie zielonym technologiom i wspiera ekologiczną modernizację oraz efektywność energetyczną, które powinny być przedmiotem lokalnych działań politycznych.

Proces transformacji energetycznej w państwach będzie przebiegał w sposób zróżnicowany (między innymi w zależności od potencjałów surowcowych, stopnia

dostępu do technologii niskoemisyjnych i energooszczędnych, czy oczekiwań społecznych), niemniej jednak polityka klimatyczna w wielu krajach staje się

katalizatorem rozwoju nowych polityk przemysłowych opartych na innowacyjności i zaawansowanych technologiach. Efektem transformacji energetycznej jest

stworzenie podstaw dla nowoczesnych, niskoemisyjnych gospodarek efektywniej korzystających z zasobów, wzrost gospodarczy (eksport technologii high-tech, miejsca pracy), zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw i bezpieczeństwa energetycznego przez ograniczenie uzależnienia od importu paliw kopalnych, przy ograniczeniu emisji dwutlenku węgla.

Str. 80

Sukces transformacji energetycznej będzie warunkował globalny jej zasięg.

Podejście multilateralne i stworzenie mechanizmów global energy-climate

governance wymaga jednak woli politycznej i wspólnoty interesów zarówno państw producentów (eksporterów), jak i konsumentów (importerów) energii. Rezultatem transformacji energetycznej będzie zmiana struktury zaopatrzenia energetycznego w skali globalnej, ale w sposób bardzo zróżnicowany regionalnie [przypis 3.37].