Analizując zarówno sam cel, jak i istotę prowadzenia działalności gospo-darczej należy stwierdzić, że są one w różny sposób pojmowane. Istota społecznej odpowiedzialności biznesu wiąże się z wyjątkowymi umiejętno-ściami firmy w zakresie budowania relacji z jej otoczeniem społecznym i naturalnym, a zakres i aktywność firmy w tych działaniach zdetermino-wane są, zarówno przez jej możliwości zasobowe, jak i kulturę organiza-cyjną. Przedsiębiorstwa w rozmaity sposób mogą włączać się w realizację celów społecznych w ramach procesu zarządzania17.
Najczęściej zakłada się, że jedynym celem działalności gospodarczej jest osiąganie zysku. Koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu określa jednak, że przedsiębiorca ma jeszcze inne zobowiązania niż tylko
15 A. Stabryła (red.), Podstawy organizacji zarządzania. Podejścia i koncepcje badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2012, s. 455.
16 P. Hąbek, Czy kryzys gospodarczy może wpłynąć na rozwój koncepcji CSR?, „Problemy Jakości” 2009, nr 7, s. 14.
17 A. Zakrzewska - Bielawska (red.), Podstawy zarządzania, Oficyna a Wolters Kluwer bu-siness, Warszawa 2012, s. 504.
osiąganie zysku, gdyż działa w środowisku społecznym i naturalnym. Nie-zbędne jest bowiem uwzględnianie potrzeb i interesów otoczenia18.
Społecznie odpowiedzialne przedsiębiorstwo powinno czuć się mo-ralnie odpowiedzialne, a także zobowiązane do rozliczania swojej działal-ności nie tylko przed prawem i społeczeństwem, a w szczególdziałal-ności przed:
właścicielami, pracownikami, akcjonariuszami, klientami wierzycielami, bankami, ruchami ekologicznymi, dostawcami, kooperantami i administra-cją państwową. W tych działaniach istotne powinno być19.
1. uzyskiwanie trwałego zysku przy jednoczesnym rozsądnym budo-waniu relacji ze wszystkimi interesariuszami,
2. wykorzystywanie relacji z interesariuszami do doskonalenia strate-gii rozwoju firmy,
3. budowanie strategii przewagi konkurencyjnej na rynku opartej na zapewnieniu trwałej wartości dla udziałowców oraz interesariuszy, 4. dostarczanie usług i produktów bez szkody dla środowiska
przy-rodniczego i społecznego,
5. uwzględnianie w prowadzeniu przedsiębiorstwa wartości etycz-nych,
6. uczciwa realizacja zobowiązań,
7. stosowanie jasnych praktyk biznesowych opartych na szacunku dla pracowników i społeczności.
Warto dodać, że społecznie odpowiedzialne prowadzenie biznesu należy do najważniejszych, oprócz organizacji i technologii sposobów kształtowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw na rynku20. Kon-cepcja ta traktowana jest jako osiąganie dobrych wyników finansowych, a także zdobywanie przewagi konkurencyjnej przez tworzenie wizerunku i zdobywanie zaufania osób pracujących w organizacji oraz tych istniejących w otoczeniu przedsiębiorstwa. Normy i standardy w zakresie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw określane są przez różne podmioty:
jednostki samorządowe, organizacje międzynarodowe, branżowe, a także
18 W. Kumańska, A. Ślężak, Społeczna odpowiedzialność biznesu jako czynnik przewagi kon-kurencyjnej [w:] W. Załoga, Nowoczesne zarządzanie w organizacjach XXI wieku, Wydaw-nictwo Wojskowej Akademii Technicznej, Warszawa 2012, ss. 79-80.
19 B. Rok, Odpowiedzialny biznes w nieodpowiedzialnym świecie, Akademia Rozwoju Filan-tropii w Polsce, Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Warszawa 2004, s. 18.
20B. Pogonowska, L. Wojtasiewicz, Podstawowe informacje o społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR), [w:] L. Wojtasiewicz (red.), Społeczna odpowiedzialność biznesu, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2008, s. 10.
przedsiębiorstwa działające w różnych branżach21, instytucje rządowe, państwowe, ośrodki akademickie, organizacje pozarządowe oraz media22.
Należy podkreślić, że odpowiedzialny biznes łączony jest z umiejęt-nością prowadzenia przedsiębiorstwa w taki sposób, by zwiększyć jego pozytywny wkład w społeczeństwo, przy jednoczesnym minimalizowaniu negatywnych wpływów, jakie może mieć na ludzi i środowisko23.
Ponadto, należy zaakcentować, że rezygnacja z dalszego podejmo-wania działań wynikających ze społecznej odpowiedzialności przedsię-biorstw jest środkiem natychmiastowym i nie przynoszącym negatywnych skutków w organizacji. Jednak, w długim czasie osłabiającym pozycję przedsiębiorstwa i świadczącym o trudnościach finansowych. Konsekwen-cją będzie zatem pogłębianie problemów ekonomicznych będących następ-stwem utraty zaufania partnerów biznesowych24.
Podejmując się wdrożenia i realizacji koncepcji społecznej odpo-wiedzialności biznesu należy mieć na uwadze to, iż wszystkie działania powinny być zgodne z poszczególnymi etapami CSR. Łącznie wyróżnia się sześć etapów z uwzględnieniem etapu wstępnego. Etapy te opisywane są następująco:
1. etap wstępny inaczej przedprawny i przede tyczny związany z uni-kaniem odpowiedzialności prawnej,
2. etap pierwszy inaczej prawny związany z przestrzeganiem obowią-zującego prawa,
3. etap drugi inaczej etyczny to uczciwe postępowanie , oparte na przestrzeganiu prawa z uwzględnieniem praw klientów i pracowni-ków,
4. etap trzeci to początki społecznej odpowiedzialności przedsię-biorstw to kształtowanie odpowiednich relacji ze wszystkimi inte-resariuszami i próba godzenia wszystkich potrzeb i oczekiwań, 5. etap czwarty to rozwinięta koncepcja społecznej odpowiedzialności
przedsiębiorstw – zaangażowanie społeczne związane z budowa-niem relacji społecznych, a także dbałość o zrównoważony rozwój,
21 K. Olejniczak, Społeczna odpowiedzialność …, op. cit., s. 17.
22 P. Sawicki, CSR …, op. cit., s. 69.
23 K. Olejniczak, Społeczna odpowiedzialność …, op. cit., s. 31.
24 K. Plaskacz, J. Nesterak, P. Bartkowiak, Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa jako element równoważenia jego działalności na rynku [w:] A. Bartkowiak, P. Bartkowiak (red.), Społeczne i ekologiczne uwarunkowania funkcjonowania organizacji, Wydawnictwo Uczelni Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Prezydenta Stanisława Wojciechow-skiego w Kaliszu, Kalisz 2010, s. 87.
6. etap piąty to ukształtowanie CSR na poziomie zapewniającym op-tymalną jakość życia – zaawansowany poziom społecznej odpowie-dzialności przedsiębiorstw – to zobowiązanie ukierunkowane na polepszenie jakości życia wszystkich członków społeczności25. W celu skutecznego wdrożenia zasady CSR w firmie należy dokład-nie zaplanować działania, wdrożyć przyjęte rozwiązania, wyciągnąć wnio-ski, a w dalszej kolejności wdrożyć niezbędne usprawnienia. Wszystkie te działania powinny być realizowane zgodnie z wyszczególnionymi etapami społecznej odpowiedzialności biznesu. Jednocześnie, na każdym z tych etapów realizacji działań ważna jest komunikacja z potencjalnymi intere-sariuszami26.
Koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu poprzez wykorzy-stanie odpowiednich narzędzi wspomaga główny cel przedsiębiorstwa, jakim jest generowanie zysku. Odbywa się to zgodnie z procesem składają-cym się z kolejnych etapów. Pierwszym krokiem jest budowa pozytywnego wizerunku jednostki, kolejnym wzrost zaufania i lojalność klientów do fir-my, co skutkuje zdobywaniem nowych nabywców. To natomiast wpływa na wzrost sprzedaży, a w efekcie samego zysku27.
Przedsiębiorstwa chcąc istnieć i funkcjonować na turbulentnym rynku muszą mieć świadomość tego, że znaczenie ma nie tylko osiągnięcie zysku, ale również branie odpowiedzialności za skutki podejmowanych przez przedsiębiorstwo działań. Konieczne jest bowiem uwzględnianie oczekiwań i potrzeb społeczeństwa, a także ochrona środowiska. Zdanie nabywców jest bowiem kluczowym czynnikiem wpływającym na istnienie przedsiębiorstwa oraz osiąganie przez nie pozycji konkurencyjnej, na ryn-ku na którym ono działa28.
25 K. Plaskacz, J. Nesterak, P. Bartkowiak, Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa jako element równoważenia jego działalności na rynku [w:] A. Bartkowiak, P. Bartkowiak (red.), Społeczne i ekologiczne uwarunkowania funkcjonowania organizacji, Wydawnictwo Uczelni Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Prezydenta Stanisława Wojciechow-skiego w Kaliszu [za:] J. Filek, Społeczna Odpowiedzialność Biznesu. Tylko moda czy nowy model prowadzenia działalności gospodarczej?, Wydawnictwo UOKiK, Kraków 2006, ss. 70-71.
26 O społecznej odpowiedzialności biznesu, http://csr.parp.gov.pl, (online: 06.01.2016).
27 M. Żychlewicz, Najczęściej stosowane instrumenty CSR i korzyści wynikające z ich stoso-wania, [w:] Przedsiębiorczość szansą rozwoju regionu. Wybrane problemy, Tom I, Studia i Prace Wydziału Ekonomicznego nr 5, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawo-dowej im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski 2013, s. 266.
28 P. Sawicki, CSR…, op. cit., s. 76.
Menedżerowie działający w przedsiębiorstwach muszą przy tym mieć pełną świadomość tego, że społecznej odpowiedzialności przedsię-biorstw nie można traktować jako środka do rozwiązania problemów biz-nesowych, a raczej jako wyznacznika przyszłych działań przedsiębior-ców29. Jednocześnie, wszelkie zadania wynikające ze stosowania strategii społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw muszą być realizowane we-dług ustalonych etapów. Pomaga to bowiem w sprawnym wdrażaniu okre-ślonych zasad i osiągnięciu w dłuższym czasie przewagi konkurencyjnej wynikającej z czerpania korzyści ze stosowania koncepcji społecznej od-powiedzialności biznesu.
Instrumenty koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu
Ze strategią społecznej odpowiedzialności biznesu powiązane bezpośred-nio są różnorakie instrumenty, które ułatwiają zainicjowanie zmian wyni-kających z tej koncepcji. Narzędzia społecznej odpowiedzialności przedsię-biorstw są to instrumenty, które ułatwiają podejmowanie działań prospo-łecznych i proekologicznych, dając tym samym jednostce wiele korzyści30. Do najważniejszych narzędzi wykorzystywanych w ramach tej koncepcji należą:
1. działania na rzecz lokalnej społeczności – przedsięwzięcia na rzecz otoczenia, w którym działa przedsiębiorstwo. Przyjmują one postać: działań opartych na wspieraniu lokalnych instytucji i osób, współpracy z lokalnymi organizacjami, programów dla dzieci i mło-dzieży, działań ekologicznych, a także inwestycyjnych (np. budowa-nie dróg),
2. działania proekologiczne – działania nastawione na ochronę śro-dowiska, a także inwestycje minimalizujące wpływ na środowisko.
Do tych działań zalicza się takie inicjatywy jak: wdrażanie polityki środowiskowej, zrównoważone zarządzanie surowcami, segregacja odpadów, edukacja ekologiczna pracowników i klientów, a także wdrażanie ekologicznych procesów technologicznych oraz ekolo-gicznych produktów i usług,
29 A. Rudnicka, CSR…op. cit., s. 39.
30 M. Żychlewicz, Najczęściej stosowane instrumenty…, op. cit., s. 265.
3. kampanie społeczne – umożliwiają przedsiębiorstwom poprzez wykorzystanie mediów wpływać na postawy społeczeństwa. Kam-panie takie mają na celu niesienie pomocy potrzebującym lub zwiększenie świadomości społecznej na wybrany temat. Temat akcji powinien być związany z działalnością przedsiębiorstwa31. Pozwa-lają przedsiębiorstwu na budowanie wiarygodności jednostki, a także jej pozytywnego wizerunku i jej reputacji32,
4. programy dla pracowników – inwestycje w rozwój pracowników poprzez programy podnoszące kwalifikacje pracowników, progra-my integracyjne, prograprogra-my na rzecz wyrównywania szans,
5. raporty społeczne – publikacje dotyczące zarządzania przedsię-biorstwem i realizacji strategii firmy z uwzględnieniem działań spo-łecznie odpowiedzialnych. Raporty powinny wskazywać okres sprawozdawczy, zawierać oświadczenia dotyczące polityki, celów i strategii oraz przegląd wyników, pozwalający na porównywanie ich w kolejnych latach. Jednocześnie, raport winien uwzględniać in-teresy i potrzeby szerokiej grupy interesariuszy,
6. systemy zarządzania – wprowadzanie przejrzystych i skutecznych systemów zarządzania (system zarządzania jakością, system zarzą-dzania środowiskowego, zarządzanie odpowiedzialnością społecz-7. wolontariat pracowniczy – polega na dobrowolnej pracy (np. wy-ną, konywanie określonych prac, przeznaczanie pewnej liczby godzin pracy) pracowników firm na rzecz inicjatyw prospołecznych (insty-tucji, organizacji, akcji).
8. zarządzanie łańcuchem dostaw – stosowanie zasad społecznej odpowiedzialności biznesu na każdym etapie dostaw, wdrażanie standardów dla kontrahentów,
9. znakowanie produktów – obejmuje eko - znakowanie oraz zna-kowanie społeczne i wiąże się z informowaniem konsumenta o aspektach ekologicznych produktu (wpływie na środowisko, zdrowie) i społecznych. Znakowanie produktów wyróżnia je na rynku i pomaga nabywcy dokonanie wyboru33. Przyczynia się to do wzrostu lojalności klientów obecnych, przyciąganie nowych nabyw-ców oraz wzrost sprzedaży,
31 O społecznej odpowiedzialności biznesu, http://csr.parp.gov.pl, (online: 06.01.2016).
32 M. Żychlewicz, Najczęściej stosowane instrumenty…,, op. cit., s. 265.
33 O społecznej odpowiedzialności biznesu, http://csr.parp.gov.pl, (online: 06.01.2016).
10. programy etyczne - pozwalają na poprawę wizerunku firmy, ogra-niczenie złych praktyk, takich jak: kłamstwa, korupcja, defraudacja, itp. Pomagają w ograniczaniu występowania konfliktu interesów i wpływają tym samym na wzrost wiarygodności pracowników, a także ich lojalności w stosunku do firmy34.
Przedsiębiorstwa funkcjonujące na rynku, które chcą wdrażać zało-żenia koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu mogą korzystać z różnorodnych narzędzi. Poprzez te instrumenty bieżące działania podej-mowane przez firmę mogą bezpośrednio przełożyć się na określone korzy-ści prowadzące do wzrostu efektywnokorzy-ści całego przedsiębiorstwa i w efek-cie jego sukcesu rynkowego.