WYBRANE INSTRUMENTY I ZASADY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ WSPOMAGAJĄCE FUNKCJONOWANIE
WSPÓŁCZESNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA
st. kpt. dr Aneta Kułakowska, dr Ewa Frankowska Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Cywilnego Zakład Podstaw Ekonomii i Nauk o Zarządzaniu
Potrzeby ludzkie jako kluczowy cel działalności gospodar-czej
Życie człowieka odbywa się w trzech wymiarach: fizycznym, psychicznym i społecznym. Każdy z nich powoduje powstawanie określonych potrzeb.
Ich źródłem są fizyczne i psychiczne wymagania organizmu człowieka, a także uwarunkowanie społeczne związane z funkcjonowaniem w społe-czeństwie1. Społeczny charakter ekonomii jako nauki wynika głównie z tego, iż wszelkie badania, którymi się zajmuje, wywodzą się z dążenia do zaspokojenia potrzeb ludzkich.
Z psychologicznego punktu wwiedzenia potrzeba to subiektywne od-czucie braku czegoś, wprowadzające człowieka w niepożądany stan i mo-tywujące go do działań mających na celu likwidację tego stanu.
Natomiast z ekonomicznego punktu widzenia potrzeba to poczucie braku, które można wyeliminować poprzez konsumpcję dóbr i usług2. W literaturze przedmiotu można znaleźć wiele sposobów podziału potrzeb.
Tabela 1 przedstawia rodzaje potrzeb, ich cechy charakterystyczne oraz przykłady według wybranych kryteriów tegoż podziału, do których zali-czamy:
rola, jaką odgrywają w życiu człowieka,
znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka,
czas zaspokojenia.
1 J. Mierzejewska – Majcherek, Podstawy Ekonomii, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2003, s. 12 -15.
2 M. Żelichowska, op. cit., s. 8.
Tabela 1. Klasyfikacja i charakterystyka potrzeb
czło-wieka biologiczne warunkują egzysten-cję, posiada je każdy społeczne wynikają z życia
czło-wieka w określonej
podstawowe są niezbędne do pra-widłowego
zaspaka-jania przeszłe zaliczane do
przeszło-ści; dla dorosłych:
po-trzeba czytania ba-jek na dobranoc
bieżące
wynikają z
codzienne-go życia; potrzeba pracy,
stu-diowania, udziału wyciecz-Źródło: Z. Sepkowska, Podstawy Mikro- i Makroekonomia, Difin, Warszawa 2013. s. 19. kę;
Chęć zaspokojenia potrzeb ludzkich wzbudza w ludziach aktywność.
W miarę nasycenia potrzeb powstają nowe, dotychczas nieznane lub poja-wiają się czynniki zewnętrzne, które te nieznane potrzeby wywołują3. Cechami charakterystycznymi potrzeb współczesnego człowieka są:
zmienność – związana z czasem ich występowania: zależą od wieku człowieka, warunków jego życia, poziomu kultury, itp.,
rozwojowości – będąca wynikiem postępu cywilizacyjnego: im wyższy jest poziom cywilizacyjny danego społeczeństwa, tym za-kres jego potrzeb jest większy,
nieograniczoność – np. potrzeba ciągłego poszerzania wiedzy i umiejętności.
Rysunek 1. Cykl zaspokojenia potrzeb
Źródło: J. Mierzejewska-Majcherek, Podstawy ekonomii. Mikroekonomia. Część 1, Difin, Warszawa 2010. s. 16.
Tak jak nieograniczony jest zakres i charakter potrzeb, tak ich za-spokojenie nie wywołuje trwałej satysfakcji a wzbudza nowe potrzeby, marzenia, pragnienia. Potrzeby stają się w pewnym sensie odzwierciedle-niem upływu czasu, zmian zachodzących w życiu człowieka i w społeczeń-stwie. Ich dynamika i zmienność w czasie sprawiają, iż przyjmują wymiar nieograniczoności, a ich zakres jest tym szerszy, im większy jest zasięg oto-czenia człowieka, jego wiedzy, zainteresowań i kontaktów międzyludzkich.
Do bezpośrednich środków służących zaspakajaniu potrzeb ludzkich nale-żą dobra i usługi. Do wytwarzania dóbr ekonomicznych i usług podmioty gospodarcze wykorzystują określone zasoby ekonomiczne, do których
3 J. Mierzejewska-Majcherek, op. cit., s. 16.
1. potrzeba
czamy przede wszystkim: zasoby naturalne, zasoby ludzkie, zasoby kapita-łowe i inne.
Rysunek 2. Rodzaje zasobów ekonomicznych niezbędnych do wytwa-rzania dóbr
Źródło: opracowanie własne na podstawie Z. Sepkowska, Podstawy Mikro- i Makroekonomia, Difin, Warszawa 2013, s. 21.
Wytworzenie dóbr i usług ściśle związane jest z określonym proce-sem gospodarczym. Gospodarowanie to działalność gospodarcza ludzi, którzy oddziaływają na zasoby gospodarcze. Jest to działalność ciągła ze względu na odnawialność i rozwój potrzeb ludzkich. Między poszczegól-nymi sferami procesów gospodarowania istnieją różnorodne powiązania.
Tak np. forma uczestnictwa ludzi w podziale rezultatów produkcji zależy od tego, czy są oni właścicielami przedsiębiorstw produkcyjnych, czy też zatrudnionymi w nich pracownikach najemnymi. Do właścicieli należą wy-tworzone produkty i dochody z tytułu sprzedaży, zaś do pracowników na-jemnych – płace, czyli wynagrodzenia za pracę. Istnieje zasadnicze wza-jemne powiązanie pomiędzy sferą produkcyjną a konsumpcją. Z jednej
strony produkcja wyznacza konsumpcję, gdyż konsumować można to, co zostało wyprodukowane. Z drugiej strony, konsumpcja określa produkcję, gdyż zapotrzebowanie zgłaszane przez odbiorców decyduje o tym, czy ja-kieś dobra będą wytwarzane czy też nie. Tak też bez masowej produkcji pewnych dóbr nie jest możliwa ich masowa konsumpcja, a bez masowej konsumpcji ponowna ich masowa produkcja4. Proces gospodarowania to całokształt działań w układzie zbiorowym jak i indywidualnym, który pro-wadzi do zaspokojenia określonych potrzeb. Zdefiniowany jest także, jako ustalony zbiór „wszystkich działań mających na celu zaspokojenie potrzeb określonej grupy klientów oraz zwiększenie produktywności samego pro-cesu”5. Proces gospodarczy składa się z określonych elementów, tj.; pro-dukcji, podziału, wymiany i konsumpcji.
Rysunek 3. Elementy procesu gospodarczego
Źródło: Z. Sepkowska, Podstawy Mikro- i Makroekonomia, Difin, Warszawa 2013, s. 36.
Podstawową sferą procesu gospodarczego jest produkcja, to wszelka działalność ludzka mająca na celu wytwarzanie dóbr ekonomicznych, przynoszących zyski producentowi oraz zaspakajanie potrzeb społecznych.
Warunkiem prowadzenia produkcji jest połączenie w jednym miejscu i czasie trzech tradycyjnych czynników produkcji, do których zalicza się:
pracę ludzką, przedmioty pracy, środki pracy.
Podział, jako element procesu gospodarczego określa udział różnych grup społecznych w wytwarzaniu dóbr i usług. Organizuje procesy
4 R. Milewski, E. Kwiatkowski (red.), Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2013. s. 7.
5 J. Marciniak, Standaryzacja procesów zarządzania personelem, Oficyna Wydawnicza, Kra-ków 2006. s. 22.
produkcja podział wymiana
konsumpcja ogniawa procesu gospodarczego
rzania dóbr i usług niezbędnych do zaspakajania potrzeb, to znaczy, że lu-dzie oraz podmioty nawiązują różnorodne modele współpracy.
Wymiana jako składowa cyklu gospodarczego stanowi całokształt transakcji kupna i sprzedaży. Wymiana w procesie gospodarowania cha-rakteryzuje się tym, że przyjmuje charakter powszechny, a środki pienięż-ne stają się pośrednikiem w dokonywaniu różnorodnych transakcji.
Konsumpcja to czynnik sprawczy różnych procesów gospodarczych.
Zamyka cykl gospodarczy i oznacza proces zaspakajania potrzeby poprzez bezpośrednie zużycie dobra bądź usługi6.
Rysunek 4. Procesowe ujęcie cyklu gospodarczego
Źródło: S. Chudy, F. Kabat, M. Pietraszewski, Ekonomika przedsiębiorstw – część 1, Wydaw-nictwo eMPi2, Poznań 2001. s. 12.
Fundamentalne procesy produkcji i wymiany, które są elementami procesu gospodarczego mają swoje miejsce w działalności przedsiębiorstw prowadzących określoną działalność gospodarczą, która służy wytwarza-niu produktów bądź ich zakupu oraz sprzedaży. Zasoby czynników wy-twórczych wykorzystywanych w procesach wytwarzania i świadczenia usług jest zawsze mniej niż wynosi zapotrzebowanie. Potrzeby każdego społeczeństwa, podmiotu bądź jednostki są nieograniczone i zmienne, na-tomiast zasoby są rzadkie. W związku z powyższym każdy podmiot, bez względu na sposób gospodarowania i osiągnięty poziom rozwoju, ma do czynienia z problemem rzadkości. Rzadkość w ekonomii oznacza to, że
6 Z. Sepkowska, op. cit., s.37.
produkowana ilość dóbr i usług jest zbyt mała aby zaspokoić potrzeby określonych podmiotów. Ograniczoność zasobów wynika przede wszyst-kim z następujących przyczyn:
zdolności wytwórczych systemów,
wyczerpywania zasobów przyrody i nadmiernego nasycania śro-dowiska naturalnego rzeczami tworzonymi przez system ekono-miczny, w tym odpadami,
rozkładu sił ekonomicznych różnicujących modele konsumpcji w systemach;
proporcji udziału określonych grup, warstw i klas społeczeństwa w poszczególnych modelach konsumpcji7.
Zatem zasadniczy fakt ekonomiczny tzn.: ograniczone ilości nakładów (czynników wytwórczych), które mogą posłużyć do wyprodukowania róż-norodnych dóbr ekonomicznych i usług, zmuszają podmioty do rozwiąza-nia wzajemnie powiązanych ze sobą problemów ekonomicznych, tj.:
1. Jakie dobra i usługi produkować i w jakich ilościach?
2. Jak powinno się produkować dobra?
3. Dla kogo mają być wytwarzane dobra?
Gospodarowanie jest zatem sztuką dokonywania wyborów w produkcji i konsumpcji dóbr i usług w sytuacji ograniczoności zasobów8. W związku z powyższym podmioty prowadzące działalność gospodarczą powinny kie-rować się racjonalnością, tzn. osiągać zamierzone cele w sposób najbar-dziej efektywny, ponieważ potrzeby ludzkie są nieograniczone, a zasoby ekonomiczne niezbędne do ich wytworzenia są ograniczone. Racjonalne gospodarowanie przyczynia się do zaspokojenia większej liczby potrzeb, a ponadto korzystnie wpływa na opłacalność, rentowność i zyskowność działań oraz pozwala przedsiębiorcy maksymalizować zyski. Podmioty gospodarcze prowadzące działalność gospodarczą odgrywają istotną rolę na rynku dóbr i usług, ponieważ są elementarnymi podmiotami, które za-spakajają potrzeby ludzkie9. Z powyższej analizy potrzeb oraz sposobów ich zaspakajania można wywnioskować, że zaspokojenie potrzeb ludzkich odbywa się za pośrednictwem różnorodnych procesów gospodarowania w warunkach nieograniczoności potrzeb ludzkich i ograniczoności czynni-ków produkcji.
7 G. Wolska (red.), Mikroekonomia. Pojęcia, przedmiot, ewolucja, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2014. s. 37.
8 J. Mierzejewska-Majcherek, op. cit., s. 24.
9 M. Żelichowska, op. cit., s. 17.