PRODUKCYJNYCH
WYNIKI BADAŃ PILOTAŻOWYCH
mgr Karol Dąbrowski, Mgr Katarzyna Skrzypek Uniwersytet Zielonogórski Wydział Mechaniczny Instytut Informatyki i Zarządzania Produkcją mgr inż. Przemysław Chabowski, mgr inż. Paulina Rewers Politechnika Poznańska Wydział Budowy Maszyn i Zarządzania Katedra Zarządzania i Inżynierii Produkcji
Wprowadzenie
We współczesnym świecie i gospodarce rynkowej rozwój polskich przed-siębiorstw produkcyjnych zależy od ich potencjału innowacyjnego. Wy-znacznikiem tego potencjału mogą być badania naukowe i prace rozwojo-we prowadzone wspólnie z uczelniami wyższymi, których wyniki znajdują zastosowanie w produkcji nowych wyrobów i kreowaniu nowych usług.
Przedsiębiorstwa realizują strategię zarządzania innowacjami na różne sposoby. Nadal jednak napotykają w tym działaniu wiele trudności, co nie rzadko doprowadza do zaprzestania podejmowania działań innowacyj-nych.
Celem artykułu jest analiza wyników badań wstępnych przeprowa-dzonych w polskich przedsiębiorstw produkcyjnych w zakresie wskazania przyczyn ich niskiego poziomu innowacyjności. Artykuł składa się z dwóch części – pierwszej teoretycznej na temat pojęcia innowacji oraz wybranej metody badań i drugiej prezentującej wyniki przeprowadzonej pracy ba-dawczej.
Innowacje
„W lutym 2007 roku, podczas forum Consumer Analyst Group of New York, przedstawiciele kierownictwa firmy Procter & Gamble w odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób potrafią utrzymać stopę wzrostu przedsiębiorstwa w obliczu wzrastających wydatków konkurencji, odpowiedzieli trzema słowami: innowacje, innowacje, innowacje(…)”1.
Innowacja jest to pojęcie, które w XXI wieku dotyczy zarówno przedsiębiorców, naukowców jak również polityków. „Dzięki prowadzonej w ostatnim czasie polityce Komisji Europejskiej wspierania innowacji, jest to jeden z najgorętszych tematów w świecie zarówno uczelni wyższych jak i biznesu”2. „Pojęcie innowacja ma w potocznym odbiorze bardzo pozy-tywny wydźwięk. Kojarzy się z wprowadzeniem czegoś nowego, co powo-duje znaczące polepszenie istniejącego stanu3”. Co ciekawe pomimo po-wszechnego użycia tego pojęcia, nadal w literaturze przedmiotu jest różnie definiowane – tabela 1.
W tekstach źródłowych najbardziej znanymi definicjami innowacji są te, które zostały opracowane przez J.A. Schumpetera oraz P.F. Druckera.
Pierwszy z autorów definiował innowacje, jako „wprowadzenie do produk-cji nowych wyrobów lub doskonalenie już istniejących, udoskonalenie lub wdrożenie nowego procesu produkcji (innowacja procesowa), opracowa-nie nowego sposobu dystrybucji produktów, otwarcie nowego rynku, za-stosowanie nowych materiałów, surowców do produkcji, wprowadzenie nowej organizacji produkcji4”. Drugi z autorów w 1992 roku innowacje określił, jako „działania systemowe, które polegają na aktywnym identyfi-kowaniu zmian w otoczeniu oraz na systematycznej analizie możliwości ich wykorzystania dla tworzenia kolejnych innowacji5”. Współczesne defi-nicje innowacji „można przedstawić w wąskim zakresie, jako komercyjne
1 Holtzman, Y., Innovation in Research and Development: Tool of Strategic Growth, Journal of Management Development, vol. 27, no 10, 2008; A. Dymitrowski, Znaczenie innowacji tworzonych w procesie internacjonalizacji dla wyników przedsiębiorstwa, Uniwersytet Eko-nomiczny w Poznaniu, Poznań, 2014.
2 K. Skrzypek, Proces zarządzania innowacjami w sieci przedsiębiorstw produkcyjnych w oparciu o zintegrowane systemy informatyczne planowania zasobów- analiza wyników badań pilotażowych, „Logistyka” 2015, nr 4.
3 R.Knosala, A. Boratyńska-Sala, M. Jurczyk-Bunkowska, A. Moczała, Zarządzanie Innowa-cjami, PWE, Warszawa, 2014.
4 A.J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa, 1960.
5 F.P.Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa, 1992.
wprowadzenie nowości, lub w szerokim zakresie, jako wieloetapowy, ce-lowy proces i jego efekt, którym jest korzystna zmiana6”.
Tabela 1. Przegląd wybranych definicji - pojęcie innowacji
Definicja Rok
„Innowacja jest to wprowadzenie nowego lub znacząco ulepszonego pro-duktu/procesu, zastosowanie nowego lub znacząco ulepszonego
rozwiąza-nia marketingowego / organizacyjnego / technologicznego7”. 2013
„Innowacja jest to proces przekształcania wiedzy w wartość przez zastoso-wanie nowych lub udoskonalonych produktów, procesów i systemów. Poję-cie innowacji autorzy odnoszą do tworzenia nowej wartości dla przedsię-biorstwa, jego interesariuszy i klientów. Wbrew głoszonym przez niektó-rych uczonych poglądom, idea lub wynalazek stają się innowacją dopiero wtedy, kiedy ich gospodarczy potencjał jest efektywnie zrealizowany8”.
2012
„Innowacja jest to każda nowa idea lub podejście, które jest zastosowane w zasadniczo różny sposób do wytworzenia wartości dla organizacji i intere-sariuszy (klienci, dostawcy, partnerskie organizacje, społeczności, rządy, a nawet ogólnego dobra ludzkości). Innowacja jest bezpośrednio związana z tworzeniem wartości9”.
2012
„Innowacja jest to celowe przedstawianie i zastosowanie w pracy, zespole roboczym lub organizacji, pomysłów, procesów, produktów lub procedur, które są nowe dla tej pracy, zespołu roboczego lub organizacji, a które są zaprojektowane, aby przynosić korzyści pracy, zespołowi roboczemu lub organizacji. Innowacja obejmuje kreatywność i zastosowanie jej produk-tów10”.
2012
Źródło: opracowanie własne.
Zauważalne różnice między definicjami mogą wynikać z tego, że te-matem innowacji na całym świecie zajmują się specjaliści z różnych dzie-dzin naukowych począwszy od ekonomicznych skończywszy
6 R. Knosala, A. Boratyńska-Sala, M. Jurczyk-Bunkowska, A. Moczała, Zarządzanie Innowa-cjami, PWE, Warszawa 2014.
7 S. Marciniak, Innowacje i rozwój gospodarczy, Kolegium Nauk Społecznych i Administracji Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2000.
8 A.A. Ferraresi, O.C. Quandt, A.S. dos Santos, R.J. Frega, Knowledge management and stra-tegic orientation: leveraging innovativeness and performance, „Journal of Knowledge Man-agement” 2012, nr 5.
9 M.S. Lee, L.D. Olson, S. Trimi, Co-innovation: convergenomics, collaboration, and co-creation for organizational values, Management Decision, no 5, 2012.
10 Schippers M.C., West M.A., Dawson J.F., Team Reflexivity and Innovation: The Moderating Role of Team Context, „Journal of Knowledge Management” 2012, nr 10.
na technicznych. Dodatkowo badania naukowe prowadzone przez zespoły naukowców zawsze muszą uwzględnić różne doświadczenia, inne warunki gospodarcze, polityczne i ekonomiczne. Mając to na względzie, autorzy de-finicji często precyzują na początku swoich publikacji, co rozumieją pod pojęciem innowacji. W tym miejscu należy zgodzić się ze zdaniem wypo-wiedzianym przez J. Robinsona – „łatwiej pokazać, co jest innowacją, niż ją zdefiniować11”.
Zróżnicowane sposoby definiowania innowacji w piśmiennictwie znajdują odzwierciedlenie w próbach wyróżnienia różnych typów innowa-cji. Klasyfikacja innowacji jest zadaniem złożonym i bardzo istotnym. Cha-rakteryzując różne typy innowacji, zaakcentowana zostaje duża liczba spo-sobów rozumienia omawianego pojęcia. Najbardziej znany jest podział na innowacje: procesowe, zwaną również w niektórych publikacjach nauko-wych technologicznymi, produktowe, marketingowe i organizacyjne12. Jed-nak literatura przedmiotu dzieli innowacje również w m.in. następujący sposób:
innowacje radykalne i przyrostowe,
innowacje defensywne i ofensywne,
funkcjonujące w ramach przedsiębiorstwa i funkcjonujące poza przedsiębiorstwem,
zaburzające i podtrzymujące,
strategiczne i taktyczne,
sprzężone i niesprzężone
zamknięte oraz otwarte,
wytworzone przez przedsiębiorstwo samodzielnie i zakupione przez przedsiębiorstwo,
11 J. Robinson, Economics Philosophy, London, 1983.
12 Oslo Manual, Guidelines for Collecting and Interpreting Innovation Data, 3rd OECD and Eurostat 2005.
13 G. Perez-Bustamante, Knowledge management in agile innovative organizations, Journal of Knowledge Management, t. 3, nr 1, 1999; A. Dymitrowski, Znaczenie innowacji tworzo-nych w procesie internacjonalizacji dla wyników przedsiębiorstwa, Uniwersytet Ekono-miczny w Poznaniu, Poznań, 2014.
Tabela 2. Klasyfikacja innowacji wg wybranych kryteriów
Kryterium klasyfikacji Typy innowacji
Zakres wpływu funkcjonujące w ramach przedsiębiorstwa
funkcjonujące poza przedsiębiorstwem
Charakter zmian radykalne
przyrostowe Pozycja konkurencyjna zaburzające
podtrzymujące
wytworzone przez przedsiębiorstwo sa-modzielnie
zakupione przez przedsiębiorstwo
wytworzone przez przedsiębiorstwo dzię-ki współpracy z innymi podmiotami go-spodarczym
procesowe / technologiczne
organizacyjne
marketingowe
Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Dymitrowski, Znaczenie innowacji tworzo-nych w procesie internacjonalizacji dla wyników przedsiębiorstwa, Uniwersytet Ekonomicz-ny w Poznaniu, Poznań, 2014; R. Knosala, A. Boratyńska-Sala, M. Jurczyk-Bunkowska, A.
Moczała, Zarządzanie Innowacjami, PWE, Warszawa, 2014; M. Zięba, P. Oster, Innowacyj-ność w małych i średnich przedsiębiorstwach, „E-Mentor” 2011, nr 3.
Metoda badawcza
Autorzy artykułu do przeprowadzenia badań wybrali metodę sondażu dia-gnostycznego. Metoda ta pozwoliła na „zgromadzenie wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opi-niach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach roz-woju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie niezlokalizowanych w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą
populację generalną, w której badane zjawisko występuje14”. W badaniu wykorzystano technikę jaką jest wywiad telefoniczny.
Dla celów badań utworzony został kwestionariusz ankiety, który miał za zadanie ustandaryzowanie zadawanych przedsiębiorstwom pytań.
Wykonano telefony do grupy 63 respondentów mających siedzibę na tere-nie województwa lubuskiego oraz wielkopolskiego, reprezentujących mi-kro, małe, średnie oraz duże przedsiębiorstwa, które zaliczają się głównie do przedsiębiorstw produkcyjnych z branży odlewniczej, konstrukcyjno-projektowej, metalowej oraz automotive. Ankieta zawierała zestaw pytań zamkniętych, podzielonych na 2 grupy tematyczne oraz metryczkę, w któ-rej ankietowani określali wielkość firmy, w któktó-rej pracują oraz branżę.
W badaniu nie wymagano podania imienia i nazwiska osoby udzielającej odpowiedzi. Osoba mogła podać tylko stanowisko, jakie zajmuje w bada-nym przedsiębiorstwie. Pytania w kwestionariuszu dotyczyły oceny po-ziomu innowacyjności własnego przedsiębiorstwa, polskich przedsię-biorstw oraz przyczyn nadal niezadawalającego poziomu innowacyjności tych firm.
Wynik badań
W dniach od 01.10 do 30.11.2015 r. zostało wykonane pilotażowe badanie ankietowe wśród 63 przedsiębiorstw produkcyjnych w obszarze oceny poziomu innowacyjności tych firm oraz przyczyn jego niskiego poziomu.
W badaniu wzięło udział 15,9% - mikroprzedsiębiorstw, 20,6% - małych przedsiębiorstw, 33,3% - średnich przedsiębiorstw oraz 30,2% - średnich przedsiębiorstw z branży odlewniczej, konstrukcyjno-projektowej, meta-lowej oraz automotive. Wśród respondentów 9,5% określiło swoje przed-siębiorstwo, jako nieinnowacyjne, 15,9% jako mało innowacyjne, 19% jako średnio innowacyjne, 36,5% jako innowacyjne oraz 19% jako wysoko in-nowacyjne. W grupie ankietowanych 27% przedsiębiorców określiło po-ziom nowoczesności wytwarzanych przez siebie wyrobów / świadczonych usług, jako unikalne w Polsce, natomiast 25,4% przedstawicieli firm, po-ziom nowoczesności posiadanych technologii w przedsiębiorstwie oceniło, jako niepowtarzalne w skali kraju. Przedstawiciele badanych
14 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe,
„Żak”, Warszawa 2001; http://www.przygonska.arg.pl/metody_badan.htm, (online: 16.09.2015).
biorstw określili poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw, jako mało innowacyjny (45% odpowiedzi) i zadawalający (25% odpowiedzi).
Jako przyczyny tego stanu wskazali:
brak środków finansowych własnych,
brak środków finansowych zewnętrznych,
zbyt wysokie koszty innowacji,
brak wykwalifikowanego personelu,
brak informacji na temat technologii,
brak informacji na temat rynków zbytu,
trudności w znalezieniu partnerów,
niepewny popyt,
brak potrzeby wdrażania innowacji,
brak popytu na innowacji.
W badaniu przedsiębiorcy określili również wpływ poszczególnych czynników na niski poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw pro-dukcyjnych.
Tabela 3. Stopień wpływu poszczególnych przyczyn na niski poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw produkcyjnych
Jak wynika z przedstawionych w tabeli 3 danych tworzenie innowa-cji jest procesem niezwykle złożonym, który wymaga zaangażowania dużej ilości czasu i przede wszystkim zasobów będących w posiadaniu przedsię-biorstwa ze szczególnym uwzględnieniem kapitału własnego lub środków zewnętrznych. Finansowanie ma największy wpływ na tworzenie i co ważniejsze wdrażanie szerokorozumianych innowacji. Przekłada się rów-nież na zatrudnienie wysoko wykwalifikowanej kadry pracowników. Spe-cjaliści z danej dziedziny potrafią już wycenić swój zakres wiedzy i do-świadczenia w sposób nieodbiegający od standardów europejskich lub co najmniej z dużych miast polskich. Niestety nadal ponad 20% responden-tów nie dostrzega potrzeby wdrażania innowacji i nie widzi popytu na nie.
Wnioski
Wyniki z przeprowadzonych badań zasadniczo potwierdzają dane opubli-kowane przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości w raporcie pt.„Innowacyjna przedsiębiorczość w Polsce. Odkryty i ukryty potencjał polskiej innowacyjności”15. W raporcie tym ankietowani poza wymienio-nymi w rozdziale poprzednimi artykułu przyczynami niskiego poziomu innowacyjności, dodatkowo jeszcze wskazali: zbyt słabe wsparcie innowa-cyjności przez państwo, brak kultury organizacyjnej nastawionej na inno-wacje. Pozwala to stwierdzić, że pomimo powszechnie stosowanego w ży-ciu codziennym pojęcia innowacyjności oraz licznych kampanii europej-skich oraz poleuropej-skich na temat jej znaczenia, nadal w Polsce problemem jest przekonanie polskich przedsiębiorców produkcyjnych do opracowywania i wdrażania innowacji np. we współpracy z uczelniami wyższymi. Pozy-tywnym zjawiskiem jest fakt, że przedsiębiorstwa, które pomyślnie prze-szły proces wdrażania innowacji, ponownie decydują się na takie projekty i konsekwentnie realizują je zarówno we współpracy z ośrodkami nauko-wymi jak i innymi przedsiębiorstwami.
Autorzy artykułu postanowili rozszerzyć zakres terytorialny bada-nia pilotażowego i sprawdzić jak przedsiębiorstwa produkcyjne postrzega-ją innowacyjność własnych przedsiębiorstw, polskich przedsiębiorstw oraz przyczyny niskiego poziomu innowacyjności na terenie zachodniej Polski –
15 P. Zadura-Lichota (red.), Innowacyjna przedsiębiorczość w Polsce. Odkryty i ukryty poten-cjał polskiej innowacyjności, PARP, Warszawa 2015.
do badania zostanie włączone województwo zachodniopomorskie oraz dolnośląskie. Autorzy nie wykluczają, że analogiczne badania zostaną przeprowadzone również wśród przedsiębiorstw produkcyjnych z branży metalowej. „Przez branże metalową autorzy rozumieją branże ulokowane w Polskiej Klasyfikacji Działalności w sekcji C – przetwórstwo przemysło-we, szczególnie z działu 25 oraz niektóre z przedsiębiorstw działających w ramach działów 28, 29, 30 oraz 33. W rozumieniu branży badanej przez autorów należy rozróżnić branże metalową, która skupia zakłady zajmują-ce się m.in. obróbką metali, od branży metalurgicznej, która skupia m.in.
huty. Historia rozwoju branży metalowej w Polsce ma duże tradycje. Zain-teresowanie tą gałęzią przedsiębiorczości wynika z dostępu do surowca znajdującego się w granicach ziem polskich – znaczne pokłady ród żelaza oraz metali nieżelaznych16”.
Literatura
Dąbrowski K., Determinanty rozwoju innowacji produktowych i proceso-wych w małych i średnich przedsiębiorstwach produkcyjnych z branży metalowej – koncepcja badań, „Logistyka” 2015, nr 4.
Drucker P. F., Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady., PWE, War-szawa, 1992.
Dymitrowski A., Znaczenie innowacji tworzonych w procesie internacjonali-zacji dla wyników przedsiębiorstwa, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Poznań, 2014.
Ferraresi A.A., Quandt C.O., dos Santos S.A., Frega J.R., Knowledge manage-ment and strategic orientation: leveraging innovativeness and per-formance, Journal of Knowledge Management, nr 5, 2012.
Holtzman, Y., Innovation in Research and Development: Tool of Strategic Growth, Journal of Management Development, vol. 27, no 10, 2008.
http://www.przygonska.arg.pl/metody_badan.htm, (online: 16.09.2015).
Knosala R., Boratyńska-Sala A., Jurczyk-Bunkowska M., Moczała A., Zarzą-dzanie Innowacjami, PWE, Warszawa, 2014.
16 K. Dąbrowski, Determinanty rozwoju innowacji produktowych i procesowych w małych i średnich przedsiębiorstwach produkcyjnych z branży metalowej – koncepcja badań, „Logi-styka” 2015, nr 4.
Lee S.M., Olson D.L., Trimi S., Co-innovation: convergenomics, collaboration, and co-creation for organizational values, Management Decision, no 5, 2012.
Marciniak S., Innowacje i rozwój gospodarczy, Kolegium Nauk Społecznych i Administracji Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2000.
Oslo Manual, Guidelines for Collecting and Interpreting Innovation Data, 3rd OECD and Eurostat 2005.
Perez-Bustamante G., Knowledge management in agile innovative organiza-tions, Journal of Knowledge Management, t. 3, nr 1, 1999.
Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i ja-kościowe, „Żak”, Warszawa 2001.
Robinson, J., Economics Philosophy, London, 1983.
Schippers M.C., West M.A., Dawson J.F., Team Reflexivity and Innovation:
The Moderating Role of Team Context, Journal of Management, no 10, 2012.
Schumpeter J. A., Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa, 1960.
Skrzypek K., Proces zarządzania innowacjami w sieci przedsiębiorstw pro-dukcyjnych w oparciu o zintegrowane systemy informatyczne plano-wania zasobów- analiza wyników badań pilotażowych, „Logistyka”
2015, nr 4.
Zadura-Lichota P. (red.), Innowacyjna przedsiębiorczość w Polsce. Odkryty i ukryty potencjał polskiej innowacyjności, PARP, Warszawa 2015.
Zięba M., Oster P., Innowacyjność w małych i średnich przedsiębiorstwach,
„E-Mentor” 2011, nr 3.