mgr Karol Dąbrowski, mgr Katarzyna Skrzypek Uniwersytet Zielonogórski Wydział Mechaniczny Instytut Informatyki i Zarządzania Produkcją mgr inż. Przemysław Chabowski, mgr inż. Paulina Rewers Politechnika Poznańska Wydział Budowy Maszyn i Zarządzania Katedra Zarządzania i Inżynierii Produkcji
Wprowadzenie
Od chwili powstania pierwszych silników spalinowych przemysł związany z szeroko rozumianą motoryzacją ma kluczowe znaczenie dla dobrobytu Europy. W samej Unii Europejskiej sektor zapewnia miejsca pracy dla 12 mln osób i stanowi 4% PKB UE. W 2011 Europa przestała pełnić rolę lidera światowego w tej branży na rzecz Chin. Jednak w dalszym ciągu Unia Europejska jest jednym z największych na świecie producentów pojazdów silnikowych a przedstawiciele tego sektora są największymi udziałowcami (jako prywatny inwestor) w procesie inwestowania w badania i rozwój (R&D). W celu wzmocnienia konkurencyjności przemysłu motoryzacyjnego oraz aby zachować lub poprawić swoją pozycję w tym sektorze na świecie europejscy producenci automotive oraz Komisja Europejska powinny wy-pracować wspólny model wsparcia, który umożliwiłby kreowanie innowa-cyjnych rozwiązań.
Sektor ten zajmuję również ważne miejsce w Polskiej gospodarce, a tym samym jest też jednym z kluczowych sektorów w woj. lubuskim. Wo-jewództwo to przez swoje położenie przy granicy z Niemcami stało się miejscem wielu inwestycji firm z branży automotive a także wiele z wcze-śniej działających firm dostosowało się lub zmieniło swoją charakterystykę aby z tym sektorem móc współpracować. Województwo lubuskie jest
jed-nym z najsłabszych regionów w Polsce pod względem innowacyjność. Jed-nak w ostatnich latach widać zmiany, które ten niekorzystny trend mają na celu zmienić.
Celem artykułu jest analiza wyników badań wstępnych przeprowa-dzonych w lubuskich przedsiębiorstwach produkcyjnych z sektora auto-motive w zakresie wskazania relacji jakie zachodzą pomiędzy nimi a ośrodkami B+R zlokalizowanymi w regionie, jak i poza nim oraz wskaza-nie potencjalnych sposobów rozwoju sieci współpracy pomiędzy przedsię-biorstwami a instytucjami badawczo – rozwojowymi w celu kreowania innowacji. Artykuł składa się z dwóch części – pierwszej teoretycznej na temat pojęcia innowacji, wyjaśnienia pojęcia sektor automotive, informacji na temat metody badań i drugiej prezentującej wyniki przeprowadzonej pracy badawczej oraz przegląd narzędzi, które mogą stymulować współ-pracę mającą na celu kreowanie innowacji.
Innowacje
Pojęcie innowacji odmieniane jest obecnie na wiele sposobów i wykorzy-stywane w wielu kontekstach. Naukowcy w zależności od dziedzin w jakich się specjalizują wykorzystują termin innowacyjność zgodnie z zapotrze-bowaniem. Dlatego też ze względu na ich obszar rozróżniamy różne rodza-je innowacji – produktowe, technologiczne / procesowe, organizacyjne oraz marketingowe1. Klasyczne definicje innowacyjności zostały opraco-wane przez J.A. Schumpetera oraz P.F. Druckera. Schumpeter opisał inno-wacje, jako „wprowadzenie do produkcji nowych wyrobów lub doskonale-nie już istdoskonale-niejących, udoskonaledoskonale-nie lub wdrożedoskonale-nie nowego procesu pro-dukcji (innowacja procesowa), opracowanie nowego sposobu dystrybucji produktów, otwarcie nowego rynku, zastosowanie nowych materiałów, surowców do produkcji, wprowadzenie nowej organizacji produkcji2”. Po-dejście to zwane jest statycznym ujęciem innowacji (rezultatywne). Druc-ker innowacje zdefiniował, jako „działania systemowe, które polegają na aktywnym identyfikowaniu zmian w otoczeniu oraz na systematycznej analizie możliwości ich wykorzystania dla tworzenia kolejnych innowacji3”.
1 Oslo Manual, Guidelines for Collecting and Interpreting Innovation Data, 3rd OECD and Eurostat 2005.
2 A.J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa, 1960.
3 F.P. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady., PWE, Warszawa, 1992.
W tym podejściu widzialne jest założenie, że innowacje są procesem. Wła-śnie procesowe podejście do innowacji ma szerszy zakres, gdyż nie obej-muje tylko rezultatu ale zwraca uwagę na całość działań poprzedzających.
Schemat takiego podejścia obrazuje Rysunek 1.
Rysunek 1. Schemat procesu innowacyjnego
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: E. Stawiasz, Innowacje a mała firma, Uniwersy-tet Łódzki, Łódź, 1999.
Proces innowacyjny charakteryzuje się dużą dynamiką i zmienno-ścią. Na przebieg tego procesu mogą mieć wpływ różne czynniki, w tym, np. rozmiar przedsiębiorstwa4. Decydując się na wprowadzenie innowacji istotne znaczenie ma odpowiednie zidentyfikowanie samych źródeł inno-wacji. Drucker zidentyfikował następujące źródła innowacji5:
nieoczekiwane zdarzenia,
niezgodność między rzeczywistością a wyobrażeniem,
potrzebę wprowadzenia nowego procesu,
zmiany w strukturze przemysłu lub rynku,
demografię,
zmiany w sposobach postrzegania, nastrojach i wartościach,
nową wiedzę.
Źródłami innowacji mogą w takim razie być wszelkie czynniki mają-ce wpływ na promają-ces zmiany. Istotne dlatego też jest aby przedsiębiorstwa były otwarte na wiedze i informacje pochodzące z różnych źródeł. Otwar-tość ta związana jest z przeświadczeniem, że wprowadzenie innowacji umożliwi przedsiębiorstwu rozwój.
W literaturze znajduje się charakterystyka czynników kształtują-cych procesy innowacyjne, które powstają na poziomie otoczenia i samego
4 M. Turek, I. Jonek-Kowalska, Z. Ganszczyk, Determinanty innowacyjności w przedsiębior-stwach górniczych, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Organizacja i zarządzanie, Ze-szyt 55, Gliwice, 2011.
5 F.P. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady., PWE, Warszawa 1992.
przedsiębiorstwa6. Czynniki działające na poziomie przedsiębiorstwa dzie-lą się na dwa rodzaje czynników: transferu i dynama innowacyjne. Do czynników transferu można zaliczyć czynniki:
ludzkie,
społeczne,
kulturowe.
Czynniki te, mają istotny wpływ na transfer wiedzy i informacji do przedsiębiorstw i na sam proces uczenia się wewnątrz firmy7. Dla zaistnie-nia zjawiska dynama innowacyjnego konieczne jest stworzenie odpowied-nich warunków, w których instytucje zaangażowane w kreowanie innowa-cji (instytucje naukowo – techniczne) oraz baza naukowo - inżynieryjna będą współpracowały w celu wypracowania procesów innowacyjnych.
Opracowana przez S. Kasprzyka w latach 80. XX w. piramida uwa-runkowań procesów innowacyjnych jest w dalszym ciągu aktualna i poma-ga usystematyzować wiedzę na temat etapów, które determinują proces innowacyjny.
Z chwilą podjęcia decyzji o uruchomieniu innowacyjnego procesu, przedsiębiorstwo rozpoczyna działalność innowacyjną. „Działalność inno-wacyjna to całokształt działań naukowych, technicznych, organizacyjnych, finansowych i komercyjnych, które realnie prowadzą lub mają w zamie-rzeniu prowadzić do wdrażania innowacji. Niektóre z tych działań same z siebie mają charakter innowacyjny, natomiast inne nie są nowością, lecz są konieczne do wdrażania innowacji. Działalność innowacyjna obejmuje także działalność badawczo – rozwojową (B+R), która nie jest bezpośred-nio związana z tworzeniem konkretnej innowacji”8. W zależności od specy-fiki przedsiębiorstwa, działalność innowacyjna może przybierać różny cha-rakter.
6 Oslo Manual, Guidelines for Collecting and Interpreting Innovation Data, 3rd OECD and Eurostat 2005
7 Turek M., Jonek-Kowalska I., Ganszczyk Z., Determinanty innowacyjności w przedsiębior-stwach górniczych, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Organizacja i zarządzanie, Ze-szyt 55, Gliwice, 2011
8 K. Skrzypek, Koncepcja badań nad procesem zarządzania innowacjami w sieci przedsię-biorstw produkcyjnych w oparciu o systemy ERP zintegrowane technologią Cloud Compu-ting, Innowacyjne technologie w inżynierii produkcji, Monografia pod redakcją A. Świć i A. Gola, Politechnika Lubelska, Lublin, 2015.
Rysunek 2. Piramida uwarunkowań procesów innowacyjnych
Źródło: opracowanie własne na podstawie: S. Kasprzyk, Innowacje od koncepcji do produk-cji, Instytut Wydawniczy, CRZZ, Warszawa 1980.
Firma decydując się wejść na ścieżkę innowacji, podejmuje działania innowacyjne i często staje się innowacyjnym przedsiębiorstwem. Jedna z definicji innowacyjnego przedsiębiorstwa, opracowana przez J. Bogda-nienko, opisuję je jako „takie firmy, które potrafią tworzyć lub kopiować nowe produkty, efektywnie wytwarzać je oraz skutecznie zbywać. Przed-siębiorstwa takie charakteryzują się zdolnością ciągłego odnawiania ich portfela stosownie do zmian w otoczeniu oraz umiejętnością sprawnego wprowadzania nowych technologii i metod organizacji niezbędnych do realizacji zmieniających się celów rozwojowych”9.
9 J. Bogdanienko(red.), Innowacyjność przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Miko-łaja Kopernika, Toruń, 2004.