A.) Instytucje kultury
Instytucje kultury w Polsce powoływane są przez państwo Polskie na pod-stawie „Ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadze-niu działalności kulturalnej”2. Organizowanie działalności kulturalnej w Pol-sce jest przede wszystkim obowiązkiem administracji publicznej, a realizacja tego obowiązku następuje poprzez tworzenie państwowych lub samorządo-wych instytucji kultury. W myśl wskazanych przepisów podmiotami tworzą-cymi instytucje kultury mogą być: ministrowie, kierownicy urzędów central-nych oraz jednostki samorządu terytorialnego. Podmioty te określane są przez ustawę mianem organizatorów. Najbardziej rozpowszechnione są in-stytucje kultury najniższego szczebla, czyli inin-stytucje powoływane przez sa-morządy terytorialne, bowiem mają one styczność z największą ilością ludzi – potencjalnych klientów i widzów. Są to instytucje typu Gminne Ośrodki
2 Dziennik Ustaw 1991 Nr 114 poz. 493, USTAWA z dnia 25 października 1991 r. o organi-zowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.
i Centra Kultury oraz instytucje typu świetlica i inne miejskie oraz gminne instytucje kultury. Działalność kulturalną, poza podmiotami wskazanymi wyżej, mogą prowadzić też: osoby prawne, osoby fizyczne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Instytucja utworzona jednak przez te podmioty w celu prowadzenia działalności nie będzie się mieścić w pojęciu „instytucji kultury" w rozumieniu tej ustawy. Dopuszcza ona tym samym prowadzenie działalności kulturalnej w różnych formach, jak: teatry, opery, operetki, filharmonie, muzea, galerie, domy, centra, kluby i ośrodki kultury, instytucje ochrony i dokumentacji zabytków itd. Instytu-cje te jednak nie występują na szczeblu najniższym w naszym kraju. Wyjąt-kiem są tylko biblioteki, których działalność reguluje oddzielna ustawa i pewna ich ilość jest jeszcze tworzona w gminach. Instytucja kultury w Polsce nabywa swoją osobowość prawną z chwilą wpisania jej do reje-stru instytucji kultury.
B.) Przedsiębiorczość
Przedsiębiorczość w prostej formie to swoisty stan pracy ludzi oraz nowy obok ziemi i kapitału, czynnik produkcji. Jedną z pierwszych definicji przedsiębiorczości podał W. Gartner (1988), określał on ją, jako: „akt krea-cji (np. przedsiębiorstwa) (…) wielką wagę przykłada do zrozumienia przed-siębiorczości, jako tworzenia nowego bytu”3. Podobnie interpretował i roz-wijał swoją definicję J. Timmons (1999), a brzmiała ona: „jako sposób my-ślenia, rozumowania oraz działania, nakierunkowania na wyszukiwanie szans…ciągła pogoń za szansą”4. Przedsiębiorczość rozumiana i definiowa-na jest cały czas w różny sposób. Według młodego pokolenia definiowa-naukowców jak Profesor Beata Glinka (Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania), która mówi, że przedsiębiorczość przekształca się i dostosowuje do aktu-alnych czasów i ich potrzeb. W badaniach B. Glinka (2008) wychodziła od faktu, że raz przedsiębiorczość jest rozumiana, jako prowadzenie małej firmy, innym razem, jako nowa cecha jednostek i duch inicjatywy lub biz-nesowa inicjatywa w organizacji. Rozumowana jest też często, jako dobre właściwości działania gospodarczego na dużą skalę, a czasem, jako
3 Gartner W., ‘Who is the Enterpreneur’ is the Wrong question, American Journal of Small Business, Spring, 1988, s. 62.
4 Timmons J., New Venture Creation: Enterpreneurship for 21st Century, 5th ed., Irwin, McGraw Hill, New York, 1999, s. 27.
dzina dydaktyki, czyli uczenie się radzenia sobie w zmieniającej się rze-czywistości gospodarczej. Kolejną definicję dla przedsiębiorczości z poko-lenia młodych naukowców stworzyli S. Shane i S. Venkataraman (2000).
Ich definicja otrzymała brzmienie: „działania obejmujące identyfikację, oce-nę oraz eksploatację szans na wprowadzenie nowych produktów i usług, spo-sobów organizowania, rynków, procesów oraz surowców poprzez organiza-cję wysiłków w sposób, jaki dotychczas nie występował”5. Najbliższe pojęcie przedsiębiorczości na potrzeby niniejszej publikacji, definiuje B. Glinka (2008), a brzmi ono: „jest używane w wielu znaczeniach. Mianem tym moż-na określić small business, wprowadzenie innowacji w korporacjach, styl zarządzania, zakładanie nowoczesnych firm i twórczą destrukcję. Najczęściej analizuje się przedsiębiorczość w sferze gospodarczej, choć możemy też mó-wić o przedsiębiorczości społecznej, politycznej czy wreszcie o wykazaniu przedsiębiorczości w życiu prywatnym”6. Bardzo odmienne, ale ciekawe i ważne podejście do przedsiębiorczości, zaprezentował Ph.A. Wickhama (2004). Definicja jego brzmiała i mówiła, że przedsiębiorczość jest to:
„pewny stylu zarządzania zorientowany na wykorzystanie szans i wprowa-dzenie zmian”7. Roróżnił on też proces przedsiębiorczy, jako czteroelemen-towy model w skład, którego wchodzą: przedsiębiorca, szansa, zasoby oraz organizacja.
Uogólniając, można śmiało stwierdzić, że przedsiębiorczość opiera się na klasycznej teorii ekonomii oraz społeczeństwa. Jest to według tego autora zjawisko normalne, a nawet pożądane przy działalności prowadzo-nej przez tak zwanych przedsiębiorców w obrębie instytucji kultury. Bazą wyjściową dla definicji przedsiębiorczości były badania P.F. Drucker (1992), który wcześniej stworzył swoją definicję, a mówiło ona, że przed-siębiorczość: „zawsze poszukuje zmiany, reaguje na nią i wykorzystuje ją, jako okazję.” 8 Jedną z ostatnich i świeżą, a jednocześnie nową definicję przedsiębiorczości podały we wspólnym dziele B. Glinka i S. Gudkova (2011): „przedsiębiorczość (…) należy postrzegać jako proces identyfikacji
5 Shane S., Venkataraman S., The Promise of Enterpreneurship as a Field of Research, Aca-demy of Management Review, 2000, t. 25, nr 1, s. 217-227.
6 Glinka B., Kulturowe uwarunkowania przedsiębiorczości w Polsce, PWE, Warszawa, 2008, s. 9.
7 Wickham Ph.A., Strategic Enterpreneurship, 3rd ed., Prentice Hall – Financial Times, En-glewood Cliffs, 2004, s. 138
8 Drucker P. F., Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, s. 37.
i realizacji szans pojawiających się w otoczeniu, w którym nie ma miejsca na stagnację”9.
C.) Innowacja
Część badaczy przedsiębiorczości jak: P.F. Drucker (1992), A.K. Koźmiński (2004), S. Kwiatkowski (1990, 2000) określa istotę działań przedsiębior-czych, jako poszukiwanie i wykorzystywanie szans oraz tworzenie nowych innowacyjnych rozwiązań. Jak twierdzi P.F. Drucker (1992), gospodarka przedsiębiorcza to systematyczna innowacja do poszukiwania i wykorzy-stywania nowych okazji do zaspokajania ludzkich potrzeb i pragnień. Jego definicja innowacji brzmiała: ”innowacja jest szczególnym narzędziem przedsiębiorców, za pomocą, którego ze zmiany czynią okazję do podjęcia nowej działalności gospodarczej lub do świadczenia nowych usług”10. Poszu-kując lub określając właściwe cechy innowacyjności należy stwierdzić, że jest ona specyficznym narzędziem przy prowadzeniu przedsiębiorczości.
Można rozumieć to, jako czyste działanie, które nadaje wolnym zasobom nowe możliwości tworzenia bogactwa lub innego wzrostu. Według P.F. Druckera (1992) wolne zasoby powstają, gdy człowiek – przedsiębior-ca znajdzie lub odkryje zastosowania dla czegoś, co występuje w przyro-dzie i nada temu jakąś wartość ekonomiczną. Innowacja w prostym rozu-mieniu, sama w sobie nie jest techniczna, jak również nie musi być czymś materialnym. Obok wielu klasycznych cech mogą istnieć innowacje spo-łeczne czy działania rozumiane jako innowacyjne zarządzanie. Polegają one na wykorzystaniu wiedzy praktycznej, umożliwiającej osiągnięcie za-mierzonych celów w drodze do sukcesu w danej organizacji. Działania te, umiejętności oraz rozmaita wiedza o sposobach wpływania na ludzi - sta-nowi innowacyjne zarządzanie w dzisiejszych czasach. Przedsiębiorcy XXI wieku zmuszeni są do stosowania ciągłych innowacji oraz do systema-tycznego praktykowania ich w granicach swoich branżowych potrzeb.
P.F. Druckera (1992) mówił, że przy połączeniu teorii organizacji i innowa-cyjności, należy pamiętać o siedmiu źródłach okazji do innowacji. Cztery z tych źródeł znajdują się wewnątrz każdej organizacji, a zaliczamy do nich:
nieoczekiwane (powodzenie, niepowodzenie i zdarzenia zewnętrzne),
9 Glinka B., Gudkova S., Przedsiębiorczość, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa, 2011, s. 55.
10 Ibidem, s. 29.
zgodność (rzeczywistości i z istniejącą wyobraźnią o niej), innowację wy-nikającą z potrzeb procesu oraz wszystkie zmiany w strukturze przemysłu lub rynku. Pozostałe trzy okazje do innowacji według tego autora są to:
demografia, zmiany w postrzeganiu (nastroje i wartości) oraz nowa wiedza (ta ścisła, jak i ta inna - nowa). Klasyczna innowacja stanowi wiedzę, będą-cą podstawą przedsiębiorczości. Jako dyscyplina diagnostyczna, innowacja zajmuje się systematycznym i dokładnym badaniem zmian w obrębie dzia-łań przedsiębiorczych. W sposób bardzo nowoczesny, rolę innowacyjności przedsiębiorców odnotowuje A.K. Koźmiński (2004). Podkreśla on rolę przedsiębiorczości, jako nieuniknionego rozwoju zarządzania. Uznaje też przedsiębiorców za awangardę biznesu, tworzącą nowe trendy, wpisujące się do kanonu nowoczesnego innowacyjnego zarządzania. Mówi też, że stanowi to uelastycznienie i odformalizowanie zarządzania klasycznego.
Działania przedsiębiorcze są, więc przez niego rozumiane, jako nieroze-rwalnie związane z innowacjami, bo przedsiębiorcy wykorzystują własną wiedzę, tworzą nowe kompetencje i wdrażają nowe pomysły. S. Kwiatkow-ski (2000) definiuje natomiast innowacje bardziej od strony technicznej, jego rozważania na ten temat brzmiały: „innowacja jest procesem we-wnętrznym w równej mierze technicznym, co społecznym, w równej mierze kulturowym, co organizacyjnym” 11.
D.) Menedżer
Menedżer w dzisiejszych czasach, to rzeczywisty nowy przywódca, cechu-jący się autorytetem, wiedzą, kompetencjami, praktyką, inicjatywą, jak i uznaniem swoich obecnych i przyszłych pracowników. Ten wzorcowy menedżer dziś poprzez zmianę swoich kompetencji to przywódca. Powi-nien on cechować się dogłębnym zrozumieniem swojej własnej kultury organizacyjnej, jak i osobistej, które to są w stanie poprowadzić każdą or-ganizację ku realizacji celów. Definicja menedżera w literaturze naukowej przedmiotu jest bardzo trudna do jednorodnego, a zarazem homogenicz-nego zdefiniowania. Definicja klasyczhomogenicz-nego pojęcia menedżer pochodzi, ze źródeł literaturowych od angielskiego słowa manager. Słowo to w wolnym tłumaczeniu oznacza: „zarządzać, kierować i identyfikuje osobę zarządzają-cą daną organizacją lub jednostką oraz wydzielonym obszarem dla jej
11 Kwiatkowski S., Przedsiębiorczość intelektualna, PWN, Warszawa, 2000, s. 84.
łalności”12. Od tego definicyjnego i typowego menedżera oczekuje się nie tylko posiadania wiedzy merytorycznej i doświadczenia, ale jednocześnie spodziewa się kompetencji i umiejętności zarządzania zasobami ludzkimi poprzez delegowanie im właściwych zadań do wykonania. W szerokim – klasycznym znaczeniu w naukach o zarządzaniu terminu menedżer używa się bardzo powszechnie i bardzo często. Może nim być, bowiem każda oso-ba zarządzającą, uznana przez innych uczestników danej organizacji, bez względu na to, jakie miejsce zajmuje w strukturze tej organizacji.
Według badań M.E. Portera, P.F. Druckera, T.J. Petersa (2011) takie rozumienie pojęcia menedżer używa się w odniesieniu do typowych pozy-cji w hierarchii każdej klasycznej organizapozy-cji. Zalicza się tu, więc pozycje:
dyrektora, kierownika, zwierzchnika czy przełożonego. Z dokładniejszej analizy prac samego P.F. Druckera dotyczących menedżera wynika jasno, że „wpływ menedżera na nowoczesne społeczeństwo i na jego obywateli jest tak wielki, że wymaga od niego samodyscypliny i dochowania wysokich stan-dardów służby publicznej, godnych prawdziwego fachowca”.13 Definiując, kim jest menedżer, należy wziąć pod uwagę również słowo przywódca, które dość często w literaturze jest bardzo zbliżone do słowa menedżer, a w języku angielskim oznacza lider. Należy też stwierdzić, że nie jest pro-stym zadaniem rozdzielenie tych obu znaczeń na dwie oddzielne definicje.
Brak całkowitej zgodności wśród naukowców i badaczy powoduje dyskurs odnośnie tych definicji. Według R.W. Griffina (2004), przywódcą jest osoba, która potrafi oddziaływać i wpływać na zachowania innych członków or-ganizacji bez sięgania po środki przymusu. Jest to osoba akceptowana przez nich we własnej organizacji w roli menedżera. Natomiast P.F. Druc-ker (1997) stwierdza, że „jedyną właściwą definicją lidera jest ta, która mó-wi, że jest to osoba posiadająca zwolenników”, oraz, że: „skuteczny lider nie jest osobą kochaną i podziwianą, ale taką, której zwolennicy postępują tak jak należy”.14 Zarówno menedżer jak i przywódca są, więc liderami.
12 Słownik Wyrazów Obcych, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 708.
13 Drucker P. F., Praktyka zarządzania, wyd. Czytelnik, „Nowoczesność” AE w Krakowie, Kraków 1994, s. 17.
14 Drucker P. F., Przedmowa: zbyt wielu generałów uszło z życiem. [w:] F. Hesselbein, M. Goldsmith, R. Beckhard (red.), Lider przyszłości, Business Press, Warszawa 1997, s. 14-16.
E.) Zarządzanie zasobami ludzkimi
Według M. Armstronga (2000) zarządzanie zasobami ludzkimi (ang. hu-man resource hu-management) jest: „to strategiczne i spójne podejście do za-rządzania najbardziej wartościowymi aktywami organizacji – pracującymi w niej ludźmi, którzy indywidualnie i zbiorowo przyczyniają się do realizacji jej celów.” 15 W nauce słowo to pojawiło się, jako pojęcie, pod koniec dru-giej połowy lat 80.. Po raz pierwszy wymieniano je w tak zwanych mode-lach Frombruna & innych oraz modelu harwardzkim. Zarządzanie zasobami ludzkimi w bardziej rozwiniętej i pełniejszej formie, odnajdujemy w defini-cji J. Storey’a (1995) mówiącej, że jest: „to metoda zarządzania zatrudnie-niem, zmierzająca do uzyskania przewagi konkurencyjnej poprzez strate-giczne rozmieszczenie wysoce zaangażowanych i wykwalifikowanych pra-cowników, przy użyciu wielu technik kulturowych, strukturalnych i personal-nych.” 16 Definicja ta pozwala na stwierdzenie, że zarządzanie zasobami ludzkimi to wzajemne powiązanie różnych działań, które mają na celu uza-sadnienie ideologiczne i filozoficzne. J. Storey (1989) wykazywał w swoich wcześniejszych badaniach, że obejmuje ono również zatrudnienie, wiedzę, rozwój i wynagradzanie ludzi.
Podstawowa forma takiego zarządzania zasobami to kształtowanie właściwych stosunków między kadrą kierowniczą danej organizacji, a jej pracownikami wszystkich szczebli. Dobrym podsumowaniem do wszyst-kich definicji zarządzania zasobami ludzkimi są słowa D. Ulrich (1998), które mówią, że zarządzanie zasobami ludzkimi: „nie powinno być definio-wane poprzez to, co robi, ale przez to, do czego prowadzi”17.
15 Armstrong M., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 2000, s. 19.
16 Storey J., Human resource management: still marching on or marching out?, w: J. Storey (red), Human Resouce Management: A critical text, Routledge, London, 1995, s. 5.
17 Urlich D., A new mandate for human resources, Howard Business Review, Styczeń - luty 1998, s. 124-134