4 Klasyfikacja słowoform
2. man lub frau w (49)
4.13. Klasyfikacja potencjalnych wypowiedzi minimalnych
XII Jak klasyfikujemy słowoformy wchodzące w skład potencjalnych wypowiedzi minimalnych, zastąpione odnośnikami lub pytaniami prymarnymi?
Potencjalne wypowiedzi minimalne, które mogą być zastąpione w wypowie- dziach pełnych odnośnikami lub pytaniami prymarnymi, nazywamy paradyg-matycznymi wypowiedziami (paradigmatische Äußerungen).
Paradygmatyczne wypowiedzi są:
1. słowoformami prymarnymi,
2. prostymi wypowiedziami minimalnymi, reprezentowanymi przez dwie słowoformy sekundarne,
3. kompleksowymi wypowiedziami minimalnymi, złożonymi jedynie z prostych wypowiedzi minimalnych,
4. kompleksowymi wypowiedziami minimalnymi z finitami lub tylko z jednym potencjalnym finitum, które można zredukować do prostych wypowiedzi minimalnych,
5. kompleksowymi wypowiedziami minimalnymi, których nie można zredukować do prostych wypowiedzi minimalnych.
W przykładach wszystkie wypowiedzi paradygmatyczne i ich odno-śniki zaznaczono tłustym drukiem.
(66) Hubert ist Ingenieur.
Hubert jest inżynierem.
(66a) Er ist es.
On nim jest.
(67) Kinder spielen gern im Sandkasten.
Dzieci bawią się bardzo chętnie w piaskownicy.
(67a) Sie spielen dort so.
One się tam tak bawią.
Słowoformy prymarne Hubert i Ingenieur w (66) zostały zastąpione odnośnikami er i es w (66a), a Kinder i gern w (67) – odnośnikami sie i so w (67a).
Paradygmatyczne wypowiedzi reprezentowane przez słowoformę prymarną wchodzą w skład klasy pierwszej paradygmatycznych wypowiedzi (Klasse 1 der paradigmatischen Äußerungen).
W wypowiedzi (68) występują proste potencjalne wypowiedzi mini-malne, reprezentowane przez dwie słowoformy sekundarne, które zastą-piono w (68a) ich kompatybilnymi odnośnikami:
(68) Die Nachbarin geht mit Stefan morgen in die Oper.
Sąsiadka idzie ze Stefanem jutro do opery.
(68a) Sie geht mit ihm dorthin morgen.
Ona pójdzie tam z nim jutro.
W wypowiedzi (68) prostymi potencjalnymi wypowiedziami minimal-nymi są die Nachbarin, mit Stefan i in die Oper. Zastąpiono je kompaty-bilnymi paradygmatycznymi odnośnikami sie, mit ihm i dorthin.
Paradygmatyczne wypowiedzi, w skład których wchodzą proste wypowiedzi minimalne, reprezentowane przez dwie słowoformy sekundarne, zaliczamy do klasy drugiej paradygmatycznych wypowiedzi (Klasse 2 der paradigmatischen Äußerungen).
Rodzi się tu pytanie, która z tych dwóch słowoform sekundarnych jest konstytutywna dla znaczenia tych prostych wypowiedzi? Na przy-kład na in die Oper w wypowiedzi (68) można wskazać w następnej możliwej wypowiedzi za pomocą różnych odnośników:
Sie ist schön gelegen.
Ona jest pięknie położona.
Darin gibt es jetzt eine schöne Ausstellung.
W niej znajduje się teraz piękna wystawa.
Daneben habe ich früher gewohnt.
Obok niej dawniej mieszkałem.
Ihr gegenüber gibt es einen schönen Park.
Naprzeciwko niej jest piękny park.
Jeżeli zastąpimy odnośniki przez ich wypowiedzi paradygmatyczne:
Die Oper ist schön gelegen.
In der Oper gibt es jetzt eine schöne Ausstellung.
Neben der Oper habe ich früher gewohnt.
Der Oper gegenüber gibt es einen schönen Park.,
to zauważymy, że zawsze powtarza się słowoforma Oper, która jest członem konstytutywnym prostej wypowiedzi minimalnej in die Oper.
Słowoforma sekundarna w prostej wypowiedzi minimalnej, na którą w poten-cjalnej następnej wypowiedzi można wskazać za pomocą kompatybilnego od-nośnika lub jednej ze słowoform deiktycznych du, ihr, Sie, to jądro prostej wy-powiedzi potencjalnej (Kern der einfachen Minimaläußerung).
Słowoforma sekundarna, na którą nie można w ten sposób wskazać, to otoczka jądra (Nichtkern).
Słowoforma Oper jest jądrem tej prostej wypowiedzi minimalnej.
Die, in der, neben der, ihr gegenüber w tych prostych wypowiedziach minimalnych to otoczki jądra.
Klasy kompleksowych wypowiedzi minimalnych, złożonych jedynie z prostych wypowiedzi minimalnych, prezentowane są w wypowiedziach (69) i (70):
(69) Der kleine Junge unserer Nachbarn spielt mit seiner älteren Schwester.
Mały chłopiec naszych sąsiadów bawi się ze swoją starszą siostrą.
(69a) Er spielt mit ihr.
(70) Unser ältester Sohn ist ein erfahrener Arzt.
Nasz najstarszy syn jest doświadczonym lekarzem.
(70a) Er ist es.
Wyróżnione kompleksowe wypowiedzi minimalne zostały zastąpione odnośnikami er i mit ihr w (69a) oraz er i es w (70a). W tych komplekso-wych wypowiedziach minimalnych można opuścić proste wypowiedzi minimalne kleine, unserer Nachbarn, älteren w (69) oraz ältester i erfah-rener w (70). Opuszczone proste wypowiedzi zubożają wypowiedzi pełne:
(69b) Der Junge spielt mit seiner Schwester.
(70b) Unser Sohn ist Arzt.
Der Junge, mit seiner Schwester w (69b) i unser Sohn w (70b) składają się z jądra (Junge, Schwester, Sohn) i jego otoczki (der, mit sei-ner, unser), Arzt zaś w (70b) tylko z jądra.
Paradygmatyczne wypowiedzi,
1. w skład których wchodzą kompleksowe wypowiedzi minimalne, złożone jedynie z prostych wypowiedzi minimalnych,
2. które można zredukować do jądra lub jądra i jego otoczki, a wypowiedź pełna nie straci swego statusu,
należą do klasy trzeciej paradygmatycznych wypowiedzi (Klasse 3 der para-digmatischen Äußerungen).
Kompleksowe wypowiedzi minimalne, w skład których wchodzą fi-nita wraz z przynajmniej jednym potencjalnym finitum lub tylko z jed-nym potencjaljed-nym finitum, które można zredukować do prostych wypo-wiedzi minimalnych, są prezentowane w wypowypo-wiedziach pełnych (71), (72) i (73):
(71) A Der junge Mann, den du gestern bei uns gesehen hast, ist mein Bruder.
Młody mężczyzna, którego wczoraj widziałaś / widziałeś u nas, jest moim bratem.
(71a) Er ist es.
On jest nim.
Wypowiedź paradygmatyczną w wypowiedzi (71) można zredukować do jądra Mann i jego otoczki der, czyli do der Mann. Analizowana wypo-wiedź pełna po redukcji nie straci swego statusu:
(71b) Der Mann ist mein Bruder.,
ale jest uboższa o opuszczoną kompleksową wypowiedź minimalną:
den du gestern bei uns gesehen hast.
Można ją przeformułować na prostą wypowiedź, w której bez trudu stwierdzamy finitum hat i potencjalne finitum gesehen:
Den hast du gestern bei uns gesehen.
W wypowiedzi (72):
(72) Günter Grass, 1927 in Danzig geboren, ist Nobelpreisträger.
Günter Grass, urodzony w 1927 roku w Gdańsku, jest laureatem nagrody Nobla
po opuszczeniu kompleksowej wypowiedzi minimalnej:
1927 in Danzig geboren
otrzymamy poprawną wypowiedź (72a)
(72a) Günter Grass ist Nobelpreisträger.
Potencjalną wypowiedź kompleksową w (72) można bez zmiany zna-czenia tak uzupełnić:
(72b) Günter Grass, der 1927 in Danzig geboren wurde, ist Nobelpreisträger.
Tak uzupełnioną kompleksową wypowiedź potencjalną:
der 1927 in Danzig geboren wurde
można także przeformułować na wypowiedź pełną,
Der wurde 1927 in Danzig geboren.,
w której bez trudu określimy przynależność wszystkich słowoform do poszczególnych części mowy (zobacz także podrozdział 4.5.).
W wypowiedzi (73) można także opuścić zaznaczoną tłustym drukiem kompleksową wypowiedź minimalną, w skład której wchodzi trzecia klasa paradygmatycznych wypowiedzi ein frohes Lied i słowoforma tercjarna singend:
(73) Die Schüler, ein frohes Lied (2) singend (4), zogen zum Sportplatz.
Uczniowie, śpiewając wesołą piosenkę, sunęli na boisko.
Po opuszczeniu kompleksowej wypowiedzi potencjalnej:
ein frohes Lied (2) singend (4)
otrzymamy poprawną wypowiedź pełną (73a), zubożoną o opuszczoną wypowiedź kompleksową:
(73a) Die Schüler zogen zum Sportplatz.
Uczniowie sunęli na boisko.
Tę opuszczoną kompleksową wypowiedź potencjalną można bez zmia-ny znaczenia wypowiedzi (73) przekształcić na:
(73b) Die Schüler, die ein frohes Lied sangen, zogen zum Sportplatz.
Tak uzupełnioną wypowiedź potencjalną:
die ein frohes Lied sangen
można także przeformułować na wypowiedź pełną,
Die sangen ein frohes Lied.,
w której bez trudu określimy przynależność wszystkich słowoform do poszczególnych części mowy.
Paradygmatyczne wypowiedzi,
1. w skład których wchodzi kompleksowa wypowiedź minimalna przynaj-mniej z jednym finitum lub z finitum i przynajprzynaj-mniej z jednym potencjalnym finitum lub tylko z jednym potencjalnym finitum,
2. które dadzą się zredukować do jądra lub jądra i jego otoczki, a wypowiedź pełna nie straci swego statusu,
zaliczane są do czwartej klasy paradygmatycznych wypowiedzi (Klasse 4 der paradigmatischen Äußerungen).
Słowoforma tercjarna singend w (73) w ekwiwalentnej wypowiedzi (73b) jest finitum i dlatego w wypowiedzi (73) jest także potencjalnym fi-nitum.
Do jądra i jego otoczki nie można zredukować wyróżnioną tłustym drukiem kompleksową wypowiedź minimalną w poniższym przykładzie:
(74) Wenn das Auto repariert sein wird, fahren wir in Urlaub.
Jeżeli samochód zostanie naprawiony, to pojedziemy na urlop.
W skład wyróżnionej tłustym drukiem kompleksowej wypowiedzi mi-nimalnej, wchodzi finitum wird oraz potencjalne finita repariert i sein.
Tę kompleksową wypowiedź minimalną:
Wenn das Auto repariert sein wird
można zastąpić odnośnikiem dann lub o nią zapytać pytaniem prymar-nym wann?:
(74a) Dann fahren wir in Urlaub.
Wtedy pojedziemy na urlop.
Wann fahren wir in Urlaub?
Kiedy pojedziemy na urlop?
W skład kompleksowych wypowiedzi minimalnych, zaznaczonych tłu-stym drukiem, wchodzą:
1. finitum hat i potencjalnym finitum gelesen:
(75) Anna behauptet, dass sie die Regel schon einmal irgendwo gelesen hat.
2. finitum läse (75a),
(75a) Anna behauptet,dass sie die Regel schon einmal irgendwo läse.
3. dwa potencjalne finita gelesen i zu haben (75c).
(75b) Anna behauptet, die Regel schon einmal irgendwo gelesen zu haben.
Te trzy kompleksowe wypowiedzi minimalne mają to samo znaczenie, chociaż inną formę i dlatego tłumaczy się je na język polski jednakowo:
Anna twierdzi, że już kiedyś tę regułę gdzieś czytała.
Tych paradygmatycznych wypowiedzi minimalnych nie można także zredukować do ich jąder i otoczek, ale można je zastąpić odnośnikiem das lub pytaniem prymarnym was?:
(75c) Anna behauptet das.
Anna to twierdzi.
(75d) Was behauptet Anna?
Co twierdzi Anna?
Wypowiedzi (75c) oraz (75d) są poprawnymi wypowiedziami pełny-mi o ogólniejszym znaczeniu od wypowiedzi (75), (75a) i (75b).
Stwierdzony stan rzeczy jest podstawą następującej definicji:
Paradygmatyczne wypowiedzi,
1. w skład których wchodzi kompleksowa wypowiedź minimalna przynaj-mniej z finitum lub z finitum i potencjalnym finitum lub przynajprzynaj-mniej z jednym potencjalnym finitum,
2. które można zastąpić odnośnikiem lub pytaniem prymarnym, 3. które nie można zredukować do ich jąder i otoczek,
zaliczane są do piątej klasy paradygmatycznych wypowiedzi (Klasse 5 der pa-radigmatischen Äußerungen).