Sekwencje wypowiedzi

Wypowiedzi mogą być także krótkie lub długie. Krótkie wypowiedzi są realizowane najczęściej bez przerw. W długich wypowiedziach obser-wujemy krótkie przerwy, w których głosem sygnalizuje się, że wypowiedź nie jest jeszcze zakończona, że ciąg dalszy nastąpi. Na przykład w wypo-wiedzi Piotra:

Przyjdę do ciebie za pół godziny, bo muszę zrobić zakupy.

Ta krótka przerwa w wypowiedzi jest ortograficznie zaznaczona naj-częściej przecinkiem w języku polskim i niemieckim, w wypowiedziach zaznaczonych kursywą:

SJM₃ DIE FRAU Sie haben das Geländer zerbrochen. Er war schon bewusstlos, wie sie ihn aus der Wohnung geschleppt haben.

SJM₄ DER MANN Ich habe doch nur gesagt, dass das Radio mit den Auslands-sendungen nicht von hier sein kann.

SJM₇ DIE FRAU Schau mich nicht so an. Wenn du nichts sonst gesagt hast, dann hast du eben nichts sonst gesagt.

SJM₉ DIE FRAU Warum gehst du nicht hin auf die Wache und sagst aus, dass sie keinen Besuch hatten am Samstag.

SJM₁₀ DER MANN Ich geh nicht auf die Wache. Das sind Tiere, wie sie mit ihm umgegangen sind.

Są także i inne możliwości jej zaznaczenia, np. za pomocą myślnika, jak w wypowiedzi:

Jetzt – das ist etwas! (Brecht 1978: 933).

Niekiedy te przerwy w ogóle nie są wyróżniane w zapisie. W krótkich wy-powiedziach służą one dla szczególnego podkreślenia, osiągnięcia odpo-wiedniego efektu. Tę przerwę w wypowiedzi zaznaczymy za pomocą pio-nowej kreski:

Pan Prezydent Rzeczpospolitej Polski | wygłosi jutro orędzie do narodu.

Ten stan rzeczy ujmiemy za pomocą następującej definicji:

Segmenty wypowiedzi uzyskane poprzez zawieszenie głosu i wskazujące na to, że dana wypowiedź będzie kontynuowana, nazywamy sekwencjami wy-powiedzi (SW) (Äußerungsabschnitte (AA)).

Także i ten stan rzeczy można przedstawić formalnie tak:

W = SW₁ + SW₂ (+ … +SW_n)

Sekwencje wypowiedzi uzyskujemy za pomocą intonacji zawieszają-cej (Halbschluss).

2.3.4. Sylaby

W wypowiedziach i sekwencjach wypowiedzi możemy także wyróżnić mniejsze jednostki, co można zaobserwować podczas śpiewu lub skando-wania.

Segmenty wypowiedzi uzyskane dzięki śpiewaniu lub skandowaniu nazywamy sylabami (SY). (Silben (SI))

Sylaby są naturalnymi jednostkami. Nawet dzieci przedszkolne są w stanie podzielić wypowiedzi na sylaby, jeżeli da im się odpowiedni przykład. Zapis ortograficzny sylab sygnalizują nawiasy kątowe, np. sy-laba <-i-> Początek i koniec sylaby będziemy oznaczali ortograficznie za pomocą krótkiej kreseczki / dywizu „-”. Na przykład w tekście polskim wypowiedź Ani składa się z 10 sylab:

<-i-dę-do-do-mu-od-ra-biać-lek-cje->

Pierwsza wypowiedź kobiety w naszym tekście niemieckim zawiera pięć sylab.

SJM₁ DIE FRAU Jetzt sind sie drunten.

<-jetzt-sind-sie-drun-ten->

Teraz są na dole.

Wypowiedzi mogą w kontekście składać się tylko z jednej sylaby.

Np. was? ‘co?’.

A Siehst du ein schönes Bild?

Czy widzisz piękny obraz?

B Was?

Co?

A Ein schönes Bild.

Piękny obraz.

W wypowiedzi:

<-jetzt-sind-sie-drun-ten->

występuje pięć sylab. Formalnie możemy to zanotować tak:

W lub SW = SY1 (+ SY2 + … +SYn)

O tym, że sylaby są naturalnymi segmentami wypowiedzi, świadczy także powstanie niezależnie od siebie w wielu kulturach pisma sylabicz-nego. Np. japońskie sylabary i pismo huryckie w Mezopotamii.

2.3.5. Głoski

Sylaby powtarzają się rzadko w jednej krótkiej wypowiedzi, ale dość często w dłuższych tekstach. Najpierw staramy się stwierdzić, które syla-by można głosem wzdłużać, przeciągać. Na przykład jest to możliwe w pierwszej sylabie <-i-> wypowiedzi Ani <-i-dę-> lub <u> w <-Uhr->

‘zegar’. W ten sposób uzyskujemy pierwsze najmniejsze segmenty sylab.

W sylabach stwierdzamy obok już poznanych ich najmniejszych segmen-tów istnienie innych segmensegmen-tów, które także można wzdłużać. Na przy-kład w sylabie <-mi-> możemy także przeciągać <m>, w sylabie <-sie->

‘ona’ także <s>. Istnieją ponadto sylaby, w których przynajmniej jeden ze segmentów nie da się wzdłużać, np. w sylabie <-du-> nie możemy przeciągać <d>, co jest cechą charakterystyczną grupy spółgłosek, zwa-nej spółgłoskami zwarto-wybuchowymi.

Najmniejsze segmenty sylab realizowane przez poszczególnych mówców na-zywamy głoskami indywidualnymi (idiolektale Laute).

Głoski indywidualne będziemy zapisywali w okrągłych nawiasach, np.

(i), (m), (d). Przez pomiary za pomocą aparatury elektronicznej można stwierdzić, że każda powtórzona głoska indywidualna wykazuje różnice w intensywności wydechu i w czasie trwania jej realizacji w milisekun-dach. Z tego punktu widzenia mielibyśmy wielką ilość głosek indywidual-nych. Słuchowo nie jesteśmy w stanie uchwycić wszystkich różnic reje-strowanych przez aparaturę elektroniczną. Głoska indywidualna, np. (a) realizowana przez dzieci, kobiety i mężczyzn w różnym wieku będzie słu-chowo rozpoznawana, mimo stwierdzonych audytywnie różnic, jako reali-zacja tej samej głoski. Potocznie powiemy, że wszyscy powiedzieli głoskę

<a>.

Cechy wspólne głoski indywidualnej stwierdzone słuchowo / audytywnie w realizacji wszystkich mówców danego języka nazywamy głoską (Laut) lub fonem (Phon).

Głoski w fonetyce są ujmowane w nawiasy kwadratowe, np. [a], co czytamy jako głoska / fon a. Głoska to najwyższy stopień abstrakcji od indywidualnych cech wymowy wszystkich mówców danego języka. Do-kładne przedstawienie abstrakcji od cech indywidualnych głosek znajdzie czytelnik w Darski 2004: 34nn. i Darski 2010: 37nn.

Ze względu na pozycję głoski w sylabie wyróżnia się głoski nagłoso-we, śródgłosowe i wygłosowe.

Głoska występująca na początku sylaby zwana jest jej nagłosem (Anlaut), gło-ska w środku sylaby śródgłosem (Inlaut), a na końcu sylaby wygłosem (Aus-laut).

Na przykład w sylabie <-dom-> [d] jest głoską nagłosową, [o] głoską śródgłosową, [m] głoską wygłosową tej sylaby.