Sekwencja jednego mówcy

W analizie tekstu wychodzimy od spokojnego, nieprzerywanego dialo-gu przynajmniej dwóch współrozmówców / interlokutorów. Osoby biorące udział w konwersacji będą oznakowane dużymi kolejnymi literami alfabe-tu, np. A, B, C itd. Ta sama osoba zachowuje swoje oznakowanie. Powsta-łe w ten sposób teksty będą oznaczane za pomocą skrótu T z kolejną cyfrą, np. T₁, T₂, T₃. Na przykład:

T₁ A Witaj, Aniu.

B Cześć, Piotrze.

A Dokąd idziesz?

B Idę do domu odrabiać lekcje. Możesz mi pomóc przy zadaniach z matmy?

A Chętnie! Przyjdę do ciebie za pół godziny, bo muszę zrobić zakupy.

B Pa!

A Do zobaczenia!

W rozmowie biorą udział dwie osoby: Piotr jako osoba rozpoczynają-ca dialog (A) i Ania jako osoba biorąrozpoczynają-ca udział w rozmowie (B). Dzięki tej interakcji dwóch osób powstał tekst (T1). W każdym tekście można na podstawie właściwości aparatu głosowego rozpoznać, kto w danej chwili mówi. Jeżeli tylko słyszymy znane nam osoby biorące udział w rozmo-wie, to będziemy mogli je zidentyfikować po głosie. Jesteśmy w stanie

rozpoznać po głosie płeć osób biorących udział w rozmowie, nawet wte-dy, gdy nie znamy danego języka. W ten sposób dzielimy teksty na mniejsze, naturalne jednostki w każdym języku:

Pierwszym kryterium podziału tekstu jest zmiana współrozmówcy / interloku-tora. Uzyskane dzięki temu kryterium jednostki nazywamy sekwencją jednego mówcy (SJM) (Textsequenz eines Sprechers (TS)).

Tekst T1 składa się z siedmiu SJM, co notujemy następująco:

T₁ = SJM₁ + SJM₂ + SJM₃ + SJM₄ + SJM₅ + SJM₆ + SJM₇

Kolejne cyfry arabskie po SJM pokazują kolejność ich występowania w tekście, znak „+” zaś unaocznia ich spójność / koherencję.

W skrajnej postaci tekst może zostać ograniczony do jednego mówcy:

T = SJM₁

Przykładem może być przemówienie noworoczne Prezydenta Rzecz-pospolitej Polski.

Ilość SJM jest w każdym tekście zawsze ograniczona ze względu na potrzebę snu. Ogólną regułę budowy tekstów notujemy następująco:

T = SJM₁ (+ SJM₂ + … + SJM_n)

N po SJM_n jest w tym wypadku zawsze liczbą skończoną, a nie nie-skończoną! Ten podział tekstu na mniejsze jednostki jest uniwersalny dla każdego języka naturalnego. Segmentację tekstu przedstawiamy w języ-ku niemieckim na przykładzie sceny „Der Verrat” z „Furcht und Elend des Dritten Reiches” jako nasz T2.

Breslau, 1933. Kleinbürgerwohnung. Eine Frau und ein Mann stehen an der Tür und horchen. Sie sind sehr blass.

SJM1 DIE FRAU Jetzt sind sie drunten.

SJM₂ DER MANN Noch nicht.

SJM₃ DIE FRAU Sie haben das Geländer zerbrochen. Er war schon bewusstlos, wie sie ihn aus der Wohnung geschleppt haben.

SJM4 DER MANN Ich habe doch nur gesagt, dass das Radio mit den Auslands-sendungen nicht von hier sein kann.

SJM₅ DIE FRAU Du hast doch nur nicht das gesagt.

SJM₆ DER MANN Ich habe nichts sonst gesagt.

SJM₇ DIE FRAU Schau mich nicht so an. Wenn du nichts sonst gesagt hast, dann hast du eben nichts sonst gesagt.

SJM₈ DER MANN Das meine ich auch.

SJM₉ DIE FRAU Warum gehst du nicht hin auf die Wache und sagst aus, dass sie keinen Besuch hatten am Samstag.

Pause.

SJM₁₀ DER MANN Ich geh nicht auf die Wache. Das sind Tiere, wie sie mit ihm umgegangen sind.

SJM₁₁ DIE FRAU Es geschieht ihm recht. Warum mischt er sich in die Politik.

SJM₁₂ Der MANN Aber sie hätten ihm nicht die Jacke zu zerreißen brauchen. So dick hat es unsereiner nicht.

SJM₁₃ DIE FRAU Auf die Jacke kommt es doch nicht an.

SJM14 DER MANN Sie hätten sie ihm nicht zerreißen brauchen. (Brecht 1968:

85n.)

Ten tekst składa się z 14 sekwencji jednego mówcy.

2.3.2. Wypowiedź

Tworzenie tekstów we wszystkich językach jest możliwe dzięki modu-lacji wydychanego z płuc powietrza. Czas mówienia na jednym wydechu zależy od pojemności płuc. Aby dalej mówić, wykonujemy wdech. W ten sposób powstają naturalne przerwy w sekwencjach jednego mówcy. Mo-żemy to zaobserwować zarówno w tekście T₁, jak i T₂. Słuchowo / audy-tywnie stwierdzamy, że sekwencje jednego interlokutora są albo krótkie, albo długie. Ich czas trwania można zmierzyć za pomocą stopera, zoba-czyć zaś można ich długość za pomocą zapisu. W spokojnej rozmowie krótkie sekwencje jednego interlokutora realizowane są tylko na jednym wydechu. Dłuższe, obszerniejsze sekwencje wymagają ponownego wde-chu. Taki stan rzeczy obserwujemy w każdym języku. Definicyjnie ujmu-jemy to następująco:

Segmenty sekwencji jednego mówcy, które otrzymamy podczas spokojnej, nieprzerywanej mowy dzięki stwierdzeniu wygaśnięcia mowy / ustania głosu, przy czym sekwencja jednego mówcy zostanie uznana przez rodzimych użyt-kowników języka za jej naturalną realizację, będziemy nazywali wypowiedzią / wypowiedzeniem (W) (Äußerung (A)).

Wszystkie wypowiedzi mają swój początek i koniec. Początkiem wy-powiedzi jest początek sekwencji jednego mówcy, końcem zaś ustanie jego głosu. Najlepiej to można obserwować, gdy sekwencja jednego mówcy składa się z jednej wypowiedzi. Podobnie jest i przy większej liczbie wy-powiedzi. Liczba wypowiedzi w sekwencji jednego mówcy jest znacząco

ograniczona ze względów fizjologicznych: konieczność jedzenia, picia, a także snu. Ten stan rzeczy można formalnie przedstawić tak:

SJM = W₁ (+W₂ + … + W_n)

N w W_n jest ze względów fizjologicznych zawsze liczbą skończoną.

W tekście pierwszym wszystkie sekwencje jednego mówcy z wyjąt-kiem zaznaczonych kursywą składają się z jednej wypowiedzi, co pozna-jemy po zakończeniu mowy danej osoby.

T₁ A Witaj, Aniu!

B Cześć, Piotrze.

A Dokąd idziesz?

B Idę do domu odrabiać lekcje. Możesz mi pomóc przy zadaniach z matmy?

A Chętnie! Przyjdę do ciebie za pół godziny, bo muszę zrobić zakupy.

B Pa!

A Do zobaczenia!

Każda z tych wypowiedzi jest interpunkcyjnie zakończona wykrzykni-kiem albo kropką, albo znawykrzykni-kiem zapytania. W skład zaznaczonych kursy-wą sekwencji jednego mówcy wchodzą dwie wypowiedzi. Po każdej z nich stwierdzamy przerwę w jej realizacji, zaznaczoną ortograficznie wykrzyknikiem lub znakiem zapytania lub kropką.

Taki sam stan rzeczy stwierdzimy także w każdym innym języku. Ana-lizując przytoczony tekst Brechta pod względem ilości wypowiedzi wcho-dzących w skład każdej sekwencji jednego mówcy, stwierdzimy podobny stan rzeczy, jak w języku polskim:

SJM₁, SJM₂, SJM₄, SJM₅, SJM₆, SJM₈, SJM₉, SJM₁₃, SJM₁₄,= W₁ SJM₃, SJM₇, SJM₁₀, SJM₁₁, SJM₁₂, = W₁ + W₂

Sekwencje jednego mówcy w krótkiej wymianie informacji, jak na przykład w rozmowie Ani z Piotrem, składają się najczęściej z jednej lub dwóch wypowiedzi. Sekwencje jednego mówcy z więcej niż dwoma wy-powiedziami są w dialogach w zależności od tematu rozmowy rzeczą natu-ralną.

Całkowite wygaśnięcie głosu sygnalizuje w każdym języku intonacja¹² opadająca / terminalna, także intonacja wznosząca / wrastająca i zawie-szona / wznosząco-opadająca.

________________

12 Typy intonacyjne są przedstawione w rozdziale 11.6.