Wymowa głosek języka niemieckiego

2.4.0. Realizacja dźwiękowa mowy

Mowa we wszystkich językach powstaje dzięki aktywnej modyfikacji wydychanego z płuc powietrza. Każdy język modyfikuje to powietrze w swoisty sposób.

Dotąd nie stwierdzono jeszcze istnienia dwóch języków o tej samej realizacji dźwiękowej.

Realizacją dźwiękową języka zajmuje się fonetyka (Phonetik, Laut-lehre, Sprachaktlautlehre), nauka o charakterze przyrodniczym. Fonety-ka bada i opisuje:

1. działanie narządów mowy służące powstawaniu mowy – dźwięków językowych (fonetyka artykulacyjna),

2. akustyczną strukturę fal głosowych (fonetyka akustyczna),

3. odbiór słuchowy, czyli percepcję fal głosowych (fonetyka audytywna).

Fonetyka artykulacyjna (artikulatorische Phonetik) jest najstarszą dziedziną fone-tyki. Znajomość jej umożliwia osiągnięcie poprawnej wymowy głosek w dźwię-kowej realizacji języka obcego lub korektę wymowy głosek w dialektalnej reali-zacji standardowego języka ojczystego.

Fonetyka akustyczna (akustische Phonetik) analizuje fale głosowe za pomocą elektronicznych przyrządów pomiarowych.

Istnieją już programy komputerowe do nauki języków obcych poka-zujące poprawność realizacji dźwiękowej powtarzanych za spikerem po-jedynczych słów i całych wypowiedzi. Jedynie dzieci do lat dwunastu

opanują poprawną wymowę poprzez naśladowanie poprawnej wymowy języka obcego.

Osoby starsze opanują szybciej i łatwiej poprawną wymowę języka obcego głównie dzięki opisom fonetycznym i odpowiednim ćwiczeniom.

Fonetyka audytywna (auditive Phonetik) jest najmłodszą dziedziną fonetyki ze względu na badanie skomplikowanych procesów zachodzących w mózgu przy percepcji mowy.

Optymalnym wykorzystaniem możliwości głosowych człowieka zaj-muje się dziedzina zwana higieną głosu. Znajomość tej dziedziny wiedzy jest nieodzowna dla osób pracujących głównie głosem.

2.4.1. Narządy mowy i ich czynności

Aparat mowy każdego człowieka jest, abstrahując od indywidualnych cech anatomicznych, taki sam. Ze względu na funkcję w powstaniu mo-wy mo-wyróżnia się w aparacie głosomo-wym człowieka trzy odcinki zwane:

1. infra- lub subglotalnymi organami mowy / aparatem respiracyjnym, 2. krtanią (larynx, przymiotnik: laryngalny) / aparatem fonacyjnym, 3. nasadą / supraglotalnymi organami mowy / aparatem artykulacyjnym.

Infraglotalne organy mowy to: przepona jako ich dolna część, płuca wraz z muskulaturą klatki piersiowej i tchawica jako jej górna część.

Głównym zadaniem tych organów z punktu widzenia realizacji mowy jest wytwarzanie strumienia powietrza przy wydechu, który pod odpo-wiednim ciśnieniem przechodzi poprzez krtań do nasady.

W fonetyce wydychane powietrze nazywa się powietrzem fonacyjnym (Phona-tionsstrom).

Krtań osadzona jest ruchomo na tchawicy. Składa się ona z trzech chrząstek:

1. chrząstki pierścieniowej,

2. chrząstki tarczowej, widocznej jako tzw. jabłko Adama u mężczyzn, 3. chrząstek nalewkowych.

Chrząstka pierścieniowa stanowi rodzaj podstawy dla chrząstki tar-czowej, która jest przednim rusztowaniem górnej części krtani. Od niej zależy napięcie strun głosowych. Chrząstki nalewkowe są połączone fałdami mięśniowymi zwanymi wiązadłami głosowymi.

Dzięki ruchom obrotowym chrząstek nalewkowych powstaje szczelina zwa-na głośnią (Stimmritze, Glottis).

Poniższy rysunek, przejęty z pracy Foss / Bzdęga (1961: 24), przed-stawia schematycznie krtań z głośnią:

a) chrząstka tarczowa, b) lewa i prawa chrząstka nalewkowa, c) struny głosowe, d) gło-śnia strun głosowych, e) głogło-śnia chrząstek nalewkowych (tłumaczenie autora z Foss / Bzdę-ga 1961: 24).

Głośnia może dzięki ruchom chrząstek nalewkowych zmieniać swoje kształty, które schematycznie przedstawia się następująco:

1 2 3 4 5

1. rozsunięcie wiązadeł głosowych,

2. zsunięcie wiązadeł głosowych tworzących szczelinę, 3. zwężenie głośni,

4. szept,

5. zwarcie wiązadeł głosowych.

Każdy człowiek oddycha przy rozsunięciu wiązadeł głosowych. Wy-dychane powietrze przechodzi wtedy bez osłabienia do nasady.

Przy rozsunięciu wiązadeł głosowych powstają w nasadzie głoski bezdźwięczne (stimmlose Laute), zwane także głoskami silnymi (Fortes).

Przy zsunięciu wiązadeł głosowych prąd powietrza przeciska się przez szczelinę między wiązadłami głosowymi, wprawiając je w drgania, które osłabiają ciśnienie powietrza fonacyjnego docierającego do nasady.

Dzięki drganiom strun głosowych powstają głoski dźwięczne (stimmhafte Laute), zwane także głoskami słabymi (Lenes).

Drgania strun głosowych wyczuwa się przy położeniu ręki na szyi lub czubku głowy np. przy wymowie polskiej głoski [z]. Przy wymowie gło-ski [s] struny głosowe nie drgają. Przy zwężeniu głośni powstaje nie-miecka głoska [h], a przy zwarciu wiązadeł głosowych realizowana jest niemiecka głoska []. Przy szepcie otwarta jest tylko głośnia chrząstek nalewkowych.

Od długości i napięcia strun głosowych zależy wysokość tonu (Tonhöhe).

Najdłuższe i najmniej napięte są w mowie struny głosowe mężczyzn, najkrótsze i najbardziej napięte u dzieci. Pośrednio długie i napięte struny głosowe mają kobiety. Dzięki temu poznajemy, kto mówi: mężczyzna, kobieta czy dziecko, nawet wtedy, gdy nie widzimy osoby posługującej się jakimkolwiek językiem.

Po głosie poznajemy członków rodziny, krewnych, przyjaciół, kole-gów, koleżanki i swoich idoli. Dokładna analiza parametrów dźwięko-wych głosu danej osoby pozwala ją zidentyfikować podobnie jak przez linie papilarne palców. W ten sposób obecnie policja znajduje dość szyb-ko sprawców przestępstw.

Nasada jest umiejscowiona ponad krtanią. Składa się ona z trzech jam:

gardłowej, nosowej i ustnej. Jama nosowa nie zmienia swego kształtu ani objętości. Jama gardłowa i ustna zmieniają swoją objętość i kształt przede wszystkim dzięki horyzontalnym / poziomym i wertykalnym / pionowym ruchom języka.

Główną funkcją nasady jest tworzenie rezonansu w jej trzech głównych ja-mach: gardłowej, nosowej i ustnej.

W języku niemieckim tworzy się dodatkowy rezonator poprzez odsu-nięcie warg od zębów i ich zaokrąglenie. Ten dodatkowy rezonator od-grywa dużą rolę w poprawnej wymowie samogłosek niemieckich, które nie występują w języku polskim.

Przekrój nasady i krtani wraz z narządami mowy przestawia poniższy schemat, przejęty także z pracy Foss / Bzdęga (1961: 28):

Przekrój nasady i krtani: CP = chrząstka pierścieniowa, CT = chrząstka tarczowa, DS = dolne siekacze, GJ = grzbiet języka, GJG = górna jama gardłowa, GS = siekacze górne, J = języczek, JG = jama gardłowa, JN = jama nosowa, JU = jama ustna, KG = kość gnykowa, KJ = korona języka, KJE = koniuszek języka, N = nagłośnia, NJ = nasada ję-zyka, P = przełyk, SD = szczęka dolna, SG = szczęka górna, T = tchawica, W = wiąza-dła / struny głosowe, WD = warga dolna, WG = warga górna, ZJ = zapora języka. (tłu-maczenie autora z Foss / Bzdęga 1961: 28)