Osiemnasta część mowy (spójniki podrzędne)

W zaznaczonych kursywą paradygmatycznych wypowiedziach po-tencjalnych klasy piątej są także wyróżnione pogrubioną kursywą słowo-formy tercjarne, których nie można zaklasyfikować do dotychczas zdefi-niowanych klas:

(123) Wenn morgen das Wetter schön sein wird, gehen wir baden.

Wenn (4 ) morgen (3) es (2) so (2) sein (4) wird (4), gehen (4) wir (3) baden (4).

Jeżeli jutro pogoda będzie ładna, to pójdziemy się kąpać.

(124) Nachdem ich um 18 Uhr nachhause gekommen bin, besuchten mich meine Freunde.

Nachdem (4) ich (3) dann (2) nachhause (3) gekommen (4) bin (4), besuchten(4) sie (2) mich (3).

Po moim powrocie do domu o godzinie osiemnastej odwiedzili mnie moi przyjaciele.

(125) Es freut mich sehr, dass mein Sohn seine Pflichten gewissenhaft erfüllt.

Es (4) freut (4) mich (3) sehr (2), dass (4) er (2) sie (2) so (2) erfüllt (4).

Cieszę się bardzo, że mój syn wypełnia sumiennie swoje obowiązki.

(126) Unser Lehrer ging langsam nachhause, weil er sehr müde war.

Er (2) ging (4) so (2) dorthin (2), weil (4) er (2) so (2) war (4).

Nasz nauczyciel szedł powoli do domu, ponieważ był bardzo zmęczony.

Jeżeli przekształcimy te paradygmatyczne wypowiedzi klasy piątej w wypowiedzi pojedyncze:

(123a) Morgen wird das Wetter schön sein.

(124a) Ich bin um 18 Uhr nachhause gekommen.

(125a) Mein Sohn erfüllt seine Pflichten gewissenhaft.

(126a) Er war sehr müde.,

to okazuje się, że wyróżnione pogrubioną kursywą słowoformy tercjarne nie mogą wejść w skład wypowiedzi pełnych utworzonych z paradygma-tycznych wypowiedzi klasy piątej. Ta ich cecha jest podstawą definicji ostatniej części mowy:

Każda słowoforma tercjarna, która

1. wchodzi w skład paradygmatycznej wypowiedzi klasy piątej,

2. po przekształceniu tej paradygmatycznej wypowiedzi w wypowiedź pełną nie może wejść w skład wypowiedzi pełnej,

należy do osiemnastej części mowy.

Tę część mowy nazywamy zgodnie z tradycją gramatyczną spójni-kami podrzędnymi (subordinierende / unterordnende Konjunktionen).

Spójniki podrzędne to wenn w (119), nachdem w (120), dass w (121) i weil w (122).

Podobnie można wyróżnić spójniki podrzędne w języku polskim:

Jeżeli jutro będzie ładna pogoda, to pójdziemy się kąpać.

Jutro będzie ładna pogoda.

W skład wypowiedzi pełnej, utworzonej z wypowiedzi paradygma-tycznej klasy piątej, nie wchodzi spójnik podrzędny jeżeli.

4.21. Podsumowanie

Podział wyrazów na części mowy ukształtował się w drugim wieku przed naszą erą w gramatyce Dionysiosa Traka i był oparty głównie na kryterium semantycznym. Ten podział z niewielkimi zmianami przetrwał w praktycznych gramatykach tak polskich, jak i niemieckich do czasów

współczesnych. W tym podziale wychodzi się od abstrakcyjnej jednostki językowej, zwanej leksemem, którą bez względu na użycie w zdaniu zawsze zaliczano do tej samej części mowy.

Na przykład geöffnet w:

Das Fenster ist geöffnet. (przysłówek) das geöffnete Fenster(przymiotnik)

było klasyfikowane na podstawie swojej formy jako imiesłów czasu przeszłego (Perfektpartizip).

W dotychczasowych gramatykach przynależność wielu wyrazów do poszczególnych części mowy trzeba było opanować pamięciowo, np.

spójniki podrzędne i współrzędne, zaimki i przyimki. Ale i po ich pamię-ciowym opanowaniu okazało się, że jeden i ten sam wyraz ze względu na użycie w zdaniu należał do dwóch różnych klas. Na przykład während był albo spójnikiem podrzędnym, albo przyimkiem:

Während ich frühstückte, kamen meine Freunde. (spójnik podrzędny) Kiedy jadłem śniadanie, przyszli moi przyjaciele.

Während meines Frühstücks kamen meine Freunde. (przyimek) Podczas mojego śniadania przyszli moi przyjaciele.

Przyimki definiowano także jako wyrazy rządzące odpowiednim padkiem, co nie zawsze odpowiadało rzeczywistości. Na przykład przy-imek nach w nach links ‘na lewo’ nie rządzi żadnym przypadkiem, ponie-waż links jest słowoformą nieodmienną.

Niektóre przyimki gramatyki tradycyjnej występują w mianowniku liczby mnogiej, podając w przybliżeniu ilość, np. gości weselnych:

An / gegen / über / um / unter 200 Gäste nahmen an der Hochzeit teil.

Około / mniej niż / ponad dwustu gości uczestniczyło w weselu.

Wyróżnione słowoformy nie są przyimkami, ponieważ nie determinują przypadka rzeczownika w mianowniku. Należałoby je zaliczyć w grama-tyce tradycyjnej do nieokreślonych liczebników, ponieważ podają w przy-bliżeniu ilość gości. Jest to jednakże sprzeczne z zasadą gramatyki trady-cyjnej, że słowoformy an, gegen, über, um, unter są przyimkami, nieza-leżnie od roli i znaczenia w danej wypowiedzi. W tej Gramatyce an, ge-gen, über, um, unter są partykułami, podobnie jak auch w np.

Auch Erikas Freund nahm an der Hochzeit teil.

Także przyjaciel Eriki uczestniczył w weselu.

W podrozdziale 1.4 wykazaliśmy, że jeden i ten sam wyraz pisany dużą literą nie zawsze jest rzeczownikiem, że trzeba w dotychczasowych

gramatykach zaklasyfikować ten wyraz do trzech różnych części mowy:

czasownika, rzeczownika i przymiotnika.

Ratowano te nieadekwatne reguły poprzez wyliczanie wyjątków. Po-wstało nawet nielogiczne powiedzenie zarejestrowane we wszystkich słownikach języków nowożytnych, np. w: „Duden. Deutsches Universal-wörterbuch“ oraz „Wahrig. Deutsches Wörterbuch“ pod leksemem AUSNAHME:

Ausnahmen bestätigen die Regel.

Wyjątki potwierdzają regułę.

Z punktu widzenia logiki wyjątki rejestrowane po nieadekwatnie sfor-mułowanej regule nie potwierdzają takiej reguły, lecz ją falsyfikują.

W klasyfikacji tej Gramatyki wychodzimy od ściśle zdefiniowanych słowoform, które nie zawsze odpowiadają ortograficznie wyodrębnionym wyrazom. Słowoformy zaklasyfikowano jednoznacznie do odpowiedniej części mowy ze względu na pełnione funkcje syntaktyczne w tekście. Do-tychczas tylko intuicyjnie rozumiane części mowy doczekały się jedno-znacznych definicji.

UWAGA: Zdefiniowane powyżej części mowy nie odpowiadają częściom mowy o niekiedy podobnej nazwie w gramatykach niemieckich i polskich, na co wskazywano wyraźnie po danej części mowy, np. po definicji rzeczownika. Ski w Ski laufen nie jest rzeczow-nikiem, a także nie jest wyjątkiem.

Morfologiczne charakterystyki części mowy są przedstawione w na-stępnych rozdziałach.

Części mowy posłużą w rozdziale dziewiątym do dokładnej jedno-rodnej charakterystyki członów wypowiedzi i pośrednio w rozdziale dwunastym do szyku tych członów w wypowiedziach w tekstach.

5 ^Czasownik