Wraz z rozwojem państw i globalizacją pojawiają się nowe, dotąd nieznane zagrożenia, które wcześniej były traktowane jako wyzwanie, np. zanieczyszczenie środowiska. Nale-ży zatem umieć rozróżnić zagrożenie od wyzwania.
Według Grzegorza Sobolewskiego „termin zagrożenie określany jest jako sytuacja, w której pojawia się prawdopodobieństwo powstania stanu niebezpiecznego dla oto-czenia. Dlatego też zagrożenie może być bezpośrednią przyczyną rozpoczęcia i rozwoju procesu zmiennego, który może doprowadzić do zachwiania równowagi, powstania sy-tuacji kryzysowej, utraty możliwości kontroli nad przebiegiem wydarzeń, w rezultacie do powstania kryzysu”20.
Natomiast przez wyzwanie możemy rozumieć „pojawienie się nowych sytuacji, w których występują niezbywalne potrzeby wymagające sformułowania odpowiedzi i podjęcia stosownych działań przez określony podmiot w celu zapewnienia określonego stanu bezpieczeństwa”21. Bardzo często wyzwanie przekształca się w zagrożenie, ponie-waż nie zostały podjęte odpowiednie działania, które przeciwdziałałyby skutecznie we właściwym czasie, i które zostało rozwiązane.
Istnieje istotna różnica w znaczeniu tych pojęć, więc nie można używać ich zamien-nie. „O ile zagrożenie wymaga podejmowania działań przez dany podmiot celem ich neutralizacji dla zachowania stabilności, o tyle wyzwanie może być tylko sygnałem do podjęcia takich działań. Częste zaniechanie działań w przypadku pojawienia się wyzwań może przekształcić się w zagrożenie”22. W ten sposób można wyróżnić cechę łączącą oba zjawiska – jest to przechodzenie zjawiska z kategorii wyzwań do zagrożeń23.
Możliwych jest wiele kryteriów taksonomii zagrożeń, a są to m.in. ze względu na: przyczyny, skale negatywnych następstw, prognozowany czas usuwania skutków i na-stępstw, obszar oddziaływania itp.24
19 K. Sienkiewicz-Małyjurek, F.R. Krynojewski, Zarządzanie…, s. 21.
20 G. Sobolewski, Zagrożenia kryzysowe, AON, Warszawa 2011, s. 26.
21 B. Kaczmarczyk, Bezpieczeństwo i zagrożenia w teorii i praktyce, WSPol, Szczytno 2014, s. 18.
22 G. Sobolewski, Zagrożenia…, s. 26
23 Tamże.
Terytorium, na którym dane społeczeństwo zamieszkuje jest głównym źródłem nie-bezpiecznych zjawisk, z którym to społeczeństwo musi się zmierzyć, a konkretnie jest to środowisko, które ich otacza. Dlatego można środowisko podzielić na:
– przyrodę,
– infrastrukturę techniczną, – społeczeństwo.
Mając na uwadze taki podział środowiska, można określić źródła zagrożeń związa-nych z poszczególnymi zjawiskami. Typologia zagrożeń kryzysowych rozpatrywazwiąza-nych na ich podstawie to:
– siły natury (związane ze środowiskiem przyrodniczym),
– awarie techniczne (związane z infrastrukturą stworzoną przez człowieka),
– konflikty społeczne (wewnątrz danej społeczności, z innymi otaczającymi ją spo-łecznościami)25.
Bezpośrednimi skutkami oddziaływania na powyższe zagrożenia będą: – siły natury – klęski żywiołowe oraz epidemie chorób zakaźnych, – awarie techniczne – katastrofy techniczne i ekologiczne,
– konflikty społeczne – wojny wewnętrzne i zewnętrzne, terroryzm, przestępczość i inne.
Poza powyższą klasyfikacją zagrożeń można dokonać kolejnej, która opiera się o skalę zagrożeń oraz sposób ich rozwoju. Według pierwszego, wyżej wymienionego kryterium, występują zagrożenia o małej i dużej skali. Zagrożenia o niewielkich skutkach i zasięgu określa się mianem zagrożeń miejscowych. Zagrożenia te występują dość czę-sto, ale ich skutki odczuwa niewielka grupa ludzi. Powołuje się różne instytucje i ogniwa ochrony państwa w celu walki z takimi zagrożeniami. Tymczasem zagrożenia o dużej skali określane są mianem nadzwyczajnych zagrożeń dla ludzi i środowiska, ponieważ siły i środki lokalnych służb nie są wystarczające do ich zwalczania. Tego typu zagroże-nia wymagają zaangażowazagroże-nia się instytucji rządowych i pozarządowych oraz mobilizacji dodatkowych sił i środków.
Przyjmując za kryterium klasyfikacji przebieg procesu rozwoju sytuacji kryzysowej można wyodrębnić zagrożenia26:
– o ograniczonym zasięgu, czyli występujące na zawężonym obszarze bądź odnoszące się do poszczególnej dziedziny funkcjonowania społeczeństwa, powodujące sytu-ację kryzysową tylko na danym obszarze bądź w danej dziedzinie,
– rozprzestrzeniające się, czyli stopniowo przekształcające się z sytuacji kryzysowej o ograniczonym zasięgu w sytuację o zasięgu ogólnokrajowym,
25 J. Prońko, B. Wiśniewski, T. Wojtuszek, Kryzys i zarządzanie, WSA w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2006, s. 41.
– o zasięgu ogólnokrajowym – są to takie zagrożenia, które od samego początku wy-stępują w znacznej części kraju lub obejmują większą część dziedzin jego funkcjo-nowania.
Kolejnym podziałem jest podział zagrożeń bezpieczeństwa państwa ze względu na zagrożenia militarnie i niemilitarne.
Według Witolda Pokruszyńskiego charakterystyczną cechą zagrożeń jest ich zmien-ność. Wskazać można zjawiska, które dawniej były zagrożeniami, a teraz nie są oraz zjawiska, które w przeszłości nie były niebezpieczne, obecnie są problemem i przynoszą ze sobą destrukcyjne działanie. Siła zagrożeń ulega zmianie, niektóre zagrożenia słabną, a inne się nasilają27.
Podsumowanie
Zmiany w środowisku naturalnym, rozwój cywilizacyjny i postęp techniczny powodują, że istota, skala i skutki zagrożeń wciąż się zmieniają. Konieczne jest wcześniejsze przy-gotowanie oraz organizacja działań, by w przypadku pojawienia się zagrożenia móc za-reagować jak najszybciej. Temu celowi służy zarządzanie kryzysowe. Można stwierdzić, że najważniejszym celem zarządzania kryzysowego jest minimalizacja potencjalnych zagrożeń oraz sprawne i skuteczne przeprowadzenie działań w przypadku ich wystą-pienia. Jest to zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu w sytuacjach zagrażających życiu, mieniu i środowisku. Należy brać pod uwagę, że zagrożenia i sytuacje kryzysowe są specyficzne, jeśli chodzi o przebieg dla danego obszaru i w każdym z przypadków wy-magają indywidualnego podejścia. Realizacja kolejno następujących po sobie faz zarzą-dzania kryzysowego, wyciąganie wniosków i korekta podejmowanych działań pozwala odpowiednio przygotować się na ewentualne wystąpienie zagrożenia. Nie da się całko-wicie wyeliminować zagrożeń. Dlatego kluczową kwestią jest określenie, które obszary są podatne na ich wystąpienie, jakie czynniki wpływają na ich pojawienie się oraz jaki jest poziom zagrożeń. Dzięki temu można zidentyfikować działania, które powinny być podjęte, aby zmniejszyć poziom zagrożenia, nawet jeśli nie można dokładnie oszacować tego poziomu. Konieczne jest opracowanie (krajowych, wojewódzkich, powiatowych, gminnych) planów zarządzania kryzysowego i ich aktualizacja.
Bibliografia
1. Ciekanowski Z., Nowicka J., Wyrębek H., Zarządzanie zasobami ludzkimi w sytu-acjach kryzysowych, Warszawa 2017.
2. Kaczmarczyk B., Bezpieczeństwo i zagrożenia w teorii i praktyce, Szczytno 2014. 3. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483 ze zm.).
27 W. Pokruszyński, Bezpieczeństwo narodowe u progu XXI wieku, „Zeszyty Naukowe AON” 2008, nr 1, s. 27.
AON” 2008, nr 1(70), s. 23–32.
6. Prońko J., Wiśniewski B., Wojtuszek T., Kryzys i zarządzanie, Bielsko-Biała 2006. 7. Rozporządzenie Rady Ministrów z 3 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu tworzenia
gminnego zespołu reagowania, powiatowego i wojewódzkiego zespołu reagowania kryzysowego oraz Rządowego Zespołu Koordynacji Kryzysowej i ich funkcjonowa-nia (Dz.U. z 2002 r. Nr 215 poz. 1818).
8. Sienkiewicz-Małyjurek K., Krynojewski F.R., Zarządzanie kryzysowe w administra-cji publicznej, Warszawa 2010.
9. Sienkiewicz-Małyjurek K., Skuteczne zarządzanie kryzysowe, Warszawa 2015. 10. Sobolewski G., Zagrożenia kryzysowe, Warszawa 2011.
11. Ustawa z 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. z 2014 r. poz. 333). 12. Ustawa z 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. z 2014 r. poz. 1191). 13. Ustawa z 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie
(Dz.U. 2009 r. Nr 31 poz. 206).
14. Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2013 r. poz. 1166). 15. Ustawa z 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego
Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rze-czypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2014 r. poz. 1815).
16. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 2018 r. poz. 995). 17. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. z 2018 r. poz. 913). 18. Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2018 r. poz. 994). 19. Wiśniewski B., System bezpieczeństwa państwa: konteksty teoretyczne i praktyczne,
Szczytno 2013.
20. Wróblewski R., Zarys teorii kryzysu, zagadnienia prewencji i zarządzania kryzysami, Warszawa 1996.
21. Zieliński K., Bezpieczeństwo obywateli podczas kryzysów niemilitarnych oraz reago-wanie w razie katastrof i klęsk żywiołowych, Warszawa 2004.
22. Zięba R., Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych [w:] D.B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba (red.), Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodo-we u schyłku XX wieku, Warszawa 1997.