Zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego

Źródeł zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego należy doszukiwać się w środowisku przyrodniczym, infrastrukturze technicznej stworzonej przez człowieka oraz w samym człowieku. Do infrastruktury technicznej należą m.in.: budynki, szlaki komunikacyj-ne, przemysł, zakłady pracy. Z kolei zagrożenia dla ludności będą wywoływały czynniki związane z awariami technicznymi i siłami natury (katastrofy naturalne)61.

2.3.1. Zagrożenia skutkami katastrof naturalnych

Poprzez termin „katastrofa naturalna” należy rozumieć pewne zdarzenie związane z funkcjonowaniem sił przyrody. Aktualnie narastające przemiany klimatyczne to jedne z podstawowych zagrożeń dla społeczeństwa i środowiska ekonomicznego. Zachodzą-ce proZachodzą-cesy zmian klimatycznych w strefie klimatycznej, w której położona jest Polska, spowodują coraz to częstsze występowanie gwałtownych zjawisk atmosferycznych. Po-wodzie będą jednym z największych wyzwań dla bezpieczeństwa wewnętrznego kraju, a systematyczność ich występowania może się zwiększyć. Przy uwzględnieniu niedostat-ków infrastruktury zabezpieczającej, będzie to skutkowało zwiększeniem strat dla kraju i jego obywateli62.

Powodzie stanowią zagrożenie dla życia i zdrowia człowieka, a także jego mienia oraz infrastruktury. Aby udzielić pomocy ofiarom, jak również skutecznie pozbyć się skutków tego zagrożenia, wymagana jest znacząca pomoc państwa63. Najczęstszymi skutkami zagrożenia powodzi dla człowieka jest zagrożenie życia oraz zdrowia, ponadto zdrowia psychicznego, problemy w przemieszczaniu się, brak dostępu do wody i żyw-ności, przymusowa ewakuacja, panika czy nawet wzrost przestępczości. Skutki zagro-żenia dla gospodarki i mienia przejawiają się poprzez zniszczenie hodowli (co prowadzi do osłabienia przemysłu spożywczego, wzrost cen produktów konsumpcyjnych), znisz-czenie wałów przeciwpowodziowych, dróg, mostów, tuneli, sieci kanalizacyjnych, lokali mieszkalnych, miejsc pracy, jak również zakłócenia funkcjonowania systemów łączności i systemów dystrybucji paliw. Zagrożeniami wpływającymi na środowisko jest m.in. de-gradacja środowiska naturalnego, czy też miejscowe skażenie środowiska64.

Zagrożeniem dla bezpieczeństwa powszechnego mogą być także pożary. Pożar jest to niekontrolowany, samoistny proces spalania wszelakich materiałów, pojawiający się w miejscach do tego nieprzeznaczonych, skutkujący szkodami materialnymi, czasami stanowiący śmiertelne niebezpieczeństwo dla człowieka i innych organizmów żywych. Przyczyn pożarów można doszukiwać się w wielu aspektach. Lecz blisko 80% z nich powstaje z powodu braku stosowania się do przepisów pożarowych podczas korzystania

61 Z. Ściborek, B. Wiśniewski, R. Kuc, A. Dawidczyk, Bezpieczeństwo…, s. 147.

62 W. Otwinowski, Wybrane…, s. 45.

63 Z. Ciekanowski, Z. Stachowiak, Bezpieczeństwo…, s. 386.

z ognia w miejscach zatrudnienia i wypoczynku. Powodem pożaru również jest nie-umiejętne korzystanie ze sprzętu, przeważnie uszkodzonego oraz podpalenia, czy sabo-taż. Źródeł pożarów można dopatrywać się z przyczyn naturalnych, np. pożar lasu spo-wodowany gwałtownymi burzami, gdzie czynnikiem zapalnym staje się piorun65.

Na podstawie statystyk Państwowej Straży Pożarnej, całkowita liczba pożarów na obszarze Polski w 2017 r. wynosiła około 126 tys. Najczęściej strażacy byli dysponowani do pożarów obiektów mieszkalnych (ok. 32,5 tys.), upraw rolnych (ok. 27 tys.) oraz środ-ków transportu (ok. 9,5 tys.). Ponadto warto zwrócić uwagę na wysoką liczbę fałszywych alarmów, których było ponad 39 tys., co prowadziło do bezużytecznych wyjazdów co 14 minut66.

Kolejnym zagrożeniem są silne mrozy. Uznaje się, że silny mróz ma miejsce wtedy, kiedy temperatura powietrza zejdzie poniżej -20°C. Mrozy skutkują ogromnymi strata-mi w produkcji rolnej, zagrażają prawidłowemu działaniu systemów komunikacyjnych i energetycznych, jak również fabryk przemysłowych. Niska temperatura wpływa na stan zdrowia i życia ludzi. W rezultacie odmrożenia mogą pojawić się długotrwałe uszko-dzenia części ciała. Wychłodzenie organizmu jest przyczyną śmierci człowieka, głównie pośród ludzi bezdomnych. Mróz może powodować awarie sieci kanalizacyjnych, magi-strali ciepłowniczych, wodociągów, linii wysokiego napięcia. Wskutek tego pojawią się przerwy w dostawie wody, energii elektrycznej i gazowej, co doprowadza do załamania życia i normalnego funkcjonowania społeczeństwa67.

Następnym przykładem zagrożeniem jest susza. Suszę powinno rozumieć się jako niedomiar wody na danym terenie. Na terenie Polski susza pojawia się raz na 4–7 lat, a od połowy XX wieku możemy dostrzec regularność jej występowania. Względem przy-puszczalnych zmian klimatycznych, niebawem może powiększyć się ryzyko wystąpienia suszy w porze wiosennej. Susza w tym okresie, czyli w czasie wegetacji roślin, gdzie za-potrzebowanie na wodę przez rośliny jest bardzo duże, może przynieść ogromne straty w rolnictwie. Zjawisko suszy negatywnie wpływa na te gałęzie przemysłu, które nie mogą się obejść bez dużych ilości wody. Powoduje to znaczące zastoje w przemyśle, obniża jego produkcję oraz przymusza do wysłania pracowników na obowiązkowe urlopy68.

Innym niebezpieczeństwem naturalnym są wichury i trąby powietrzne. Polska leży w sferze klimatu umiarkowanego, dlatego narażona jest na silne wiatry oraz hura-gany. Szczególnie niebezpieczna jest trąba powietrzna, czyli silny wir przesuwający się z prędkością 30–40 km/godz. Wichury występują od listopada do marca, z kolei trąby powietrzne od czerwca do sierpnia. Następstwami tych zjawisk jest m.in. powstanie wia-trołomów na drogach, zablokowanie ulic, zerwanie linii wysokiego napięcia, zagrożenie

65 B. Kaczmarczyk, Współczesny wymiar zagrożeń naturalnych, „Kultura bezpieczeństwa. Nauka – Praktyka – Refleksje” 2014, tom 15, s. 120.

66 http://www.straz.gov.pl/panstwowa_straz_pozarna/2017 (dostęp: 28.02.2018).

67 http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/2011/02/zagr_okres1.pdf (dostęp: 28.02.2018).

życia i zdrowia człowieka w wyniku przygniecenia przez spadające drzewa, bądź kon-strukcje budynków, zniszczenie trakcji elektrycznej i przerwy w kursowaniu pociągów, wypadki komunikacyjne itp.69.

2.3.2. Zagrożenia skutkami awarii technicznych

Awarie techniczne mają ogromny wpływ na stan bezpieczeństwa powszechnego i zwią-zane są z nieoczekiwanymi awariami lub zniszczeniami konstrukcji budowlanych lub obiektów przemysłowych. Skutkami tych awarii mogą być usterki sieci ciepłowniczych, energetycznych, wodociągowych i telekomunikacyjnych. Awarie są źródłem powstania zagrożeń pożarowych, chemicznych, radioaktywnych, biologicznych, jak również przy-czyniają się do strat materialnych i sanitarnych70.

Do awarii technicznych można zaliczyć zakłócenia w systemie energetycznym, które należy rozumieć jako nieoczekiwane i niespodziewane wydarzenia powodujące przerwy w dostawie energii elektrycznej, wywołane zepsuciem elementów sieci, inge-rencją człowieka, a także działaniami pogodowymi71. Skutki tych awarii przejawiają się przez destabilizację społeczności lokalnych w rezultacie przerw dostaw prądu (trudności w transporcie kolejowym, miejskim, brak sygnalizacji świetlnej itp.), powodują ogromne straty materialne w infrastrukturze technicznej energetyki i generują duże koszty ich li-kwidacji, sprawiają problemy w prowadzeniu działań ratowniczych72.

Kolejne zagrożenie to awaria sieci wodociągowej. Jest to zniszczenie lub niespraw-ność rurociągu bądź uzbrojenia, uniemożliwiająca pełną lub częściową dostawę wody do odbiorców. Awaria ta w szczególności spowodowana jest brakiem szczelności prze-pustowości oraz uszkodzeniem uzbrojenia instalacji, a konieczność jej naprawy wiąże się z zamknięciem przepływu wody w sieci wodociągowej. Innymi przyczynami powsta-wania tych awarii jest błąd człowieka, negatywne warunki pogodowe (np. silne mrozy), skażenia wody, brak energii elektrycznej. Skutki awarii zasilania w wodę stanowią zagro-żenie dla życia i zdrowia człowieka, a brak wody zmusza do zorganizowania awaryjnego dowożenia wody dla ludności. Dysfunkcje sieci wodociągowych mogą sprawić problemy w gaszeniu pożarów z powodu braku zasilania hydrantów w wodę. Wydostająca się woda ze zniszczonego rurociągu może uszkodzić część drogi i wykluczyć ją z użytkowania73.

Zagrożeniem dla bezpieczeństwa powszechnego jest zakłócenie systemu gazowe-go. Awaria sieci gazowej jest niespodziewanym zdarzeniem skutkującym zatraceniem sprawności technicznej urządzeń i obiektów sieci gazowej. Przy niesprawności systemu gazowego możliwy jest niekontrolowany wyciek gazu. Zwiększa on prawdopodobieństwo

69 http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/2011/02/zagr_okres1.pdf (dostęp: 28.02.2018).

70 Z. Ścibiorek, B. Wiśniewski, R. Kuc, A. Dawidczyk, Bezpieczeństwo…, s. 158–159.

71 Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego: część A, RCB, Warszawa 2017, s. 15.

72 Plan Zarządzania Kryzysowego Województwa Pomorskiego, Gdańsk 2017, s. 77, http://www.gdansk. uw.gov.pl/ (dostęp: 01.03.2018).

wybuchu oraz pożaru74. Do głównych źródeł zakłóceń sieci gazowej zalicza się nieprawi-dłowe wykonanie gazociągu lub jego niewłaściwą naprawę, szkody mechaniczne spowo-dowane celowymi (wandalizm, próby kradzieży), a także nieumyślnymi (niepoprawnie zaplanowane i źle wykonane prace budowlano-inżynieryjne) działaniami osób trzecich. Awarie spowodowane są również siłami przyrody (uderzenia pioruna, skrajne temperatu-ry, trzęsienia ziemi). Skutki tego zagrożenia powodują nieuchronną ewakuację mieszkań-ców z zagwarantowaniem warunków niezbędnych do przetrwania. Mogą także pojawić się zakłócenia dostaw gazu do konsumentów, ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej, spadek wydajności zakładów zależnych od zaopatrzenia w gaz75.

Wymieniając awarie techniczne warto zwrócić uwagę na katastrofę budowlaną. Podłoża powstawania katastrof budowlanych należy dopatrywać się w nieodpowied-nim utrzymywaniu budynków (brak remontów), uszkodzenie stelażu dachu z powodu jego przestarzałości, zbyt wielkiego obciążenia (śniegiem). Katastrofa budowlana może być także wywołana działaniami człowieka (kradzież ważnych elementów konstrukcyj-nych mostów) oraz czynnikami wynikającym z sił przyrody (naruszenie filarów mostu podczas powodzi, występowanie osuwisk prowadzących do zawalania się budynków).76

Konsekwencje jakie niesie za sobą ta katastrofa, to bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia ludności, możliwy obowiązek ich ewakuacji oraz zapewnienie lokali zastęp-czych i zaspokojenie potrzeb materialnych i bytowych ludności. Zagrożenie to może do-prowadzić do zniszczenia obiektów użyteczności publicznej, zakładów pracy, zabytków, dróg, mostów itp.77.