Zagrożenia społeczne

Należy krótko wyjaśnić, czym jest bezpieczeństwo społeczne. Bezpieczeństwo społeczne składa się ze wszystkich działań organizacyjnych i prawnych, wykonywanych przez pod-mioty rządowe, pozarządowe oraz obywateli. Celem tych działań jest zagwarantowanie dostatecznego poziomu życia społeczności oraz niedoprowadzenie do ich marginalizacji i alienacji społecznej. Ważnym elementem bezpieczeństwa społecznego jest też stwarza-nie możliwości rozwoju31.

Zagrożenia społeczne zaliczają się do tych zagrożeń, w których głównym sprawcą, ale również często ofiarą jest obywatel oraz społeczeństwo, które znalazło się w pewnej fazie niezadowolenia społecznego, ekonomicznego lub socjalnego. Niepokoje społeczne mogą prowadzić do strajków, masowych zgromadzeń czy nawet do zamieszek. Czyn-nikiem tych zdarzeń może być zwiększające się bezrobocie, ubóstwo, migracje. Do za-grożeń społecznych można także zaliczyć zagrożenia narkomanią, alkoholizmem32, jak również zagrożenia polityczne, ekonomiczne, zdrowotne.

2.1.1. Zagrożenia polityczne

Definicja zagrożenia politycznego bezpieczeństwa państwa mówi, że jest to „stan, w któ-rym nasilają się działania zorganizowanych grup społecznych (politycznych) uniemoż-liwiające wypełnianie przez państwo jego głównych funkcji, a przez to osłabiające lub niweczące działania organów lub instytucji realizujących cele i interesy narodowe”33. Po-lityka pojmowana jest jako rządzenie i kierowanie interesami państwowymi. To właśnie wyżej scharakteryzowany zakres zagrożenia politycznego dla bezpieczeństwa państwa określa wpływ na tę politykę. Dlatego też uwzględnia politykę wewnętrzną, jaki i ze-wnętrzną państwa. Zagrożenia dla polityki państwa mogą powstać w wyniku celowych manipulacji lub opóźnionych i zaprzestanych działań, których skutkiem może być

oba-31 M. Leszczyński, V. Mika, Bezpieczeństwo społeczne w nowym pojmowaniu bezpieczeństwa państwa, „Acta Scientifica Academiae Ostroviensis” 2010, nr 33, s. 108.

32 M. Tryboń, I. Grabowska-Lepczak, M. Kwiatkowski, Bezpieczeństwo człowieka w obliczu zagrożeń

XXI wieku, „Zeszyty Naukowe SGSP” 2011, nr 41, s. 194.

lenie władzy, naruszenie racji stanu, interesów państwowych czy osłabienie pozycji mię-dzynarodowej państwa34.

Polski politolog Jacek Czaputowicz, jako główne zagrożenia polityczne dla bezpie-czeństwa państwa wymienia:

– podważanie suwerenności państwa oraz jego integralności terytorialnej przez pań-stwa trzecie,

– słabość praworządności oraz struktur społeczeństwa obywatelskiego, – dążenie do suwerenności, spowodowane sprawami na tle etnicznym, – pragnienie stania się hegemonem,

– kreowanie sfer wpływów oraz dominacji regionalnej, – występująca korupcja,

– związki elementów kryminalnych ze strukturami władzy, – działania terrorystyczne przeciwko organom państwowym35.

2.1.2. Zagrożenia ekonomiczne i energetyczne

Państwo, aby zagwarantować sobie szanse stabilnego i ciągłego funkcjonowania, zobo-wiązane jest zapewnić sobie bezpieczeństwo ekonomiczne. Bezpieczeństwo ekonomicz-ne można postrzegać z dwóch stron. Z jedekonomicz-nej wiąże się ono z zapewnieniem harmo-nijnego działania gospodarki, natomiast z drugiej strony, jako podtrzymanie jakości gospodarki państwowej na wystarczająco równym poziomie z gospodarkami drugich państw36. Zapewnienie bezpieczeństwa ekonomicznego daje gwarancję stabilnej gospo-darki, która jest jednym z czynników bezkonfliktowej współpracy, a także przyczynia się do wykluczenia napięć społecznych i innych zjawisk, jak np. migracje37.

Zagrożenia ekonomiczne dla bezpieczeństwa państwa dotyczą takich elementów, jak handel i dostęp do surowców, produkcja, finanse państwa. Zagrożenia te mogą prze-jawiać się przez:

– powolny rozwój gospodarczy, który przyczynia się do braku równowagi rozwoju ekonomicznego w porównaniu do innych państw,

– znikomą dostępność do bogactw naturalnych, finansów czy rynku innych państw, – utratę rynków zbytu,

– zaburzanie bądź niszczenie działania sieci informacyjnej,

– ograniczanie przez państwa wysoko rozwinięte dostępu do nowoczesnych techno-logii,

– pojawienie się obszarów głodu i skrajnego ubóstwa,

34 Tamże, s. 176–177.

35 E. Nowak, M. Nowak, Zarys teorii bezpieczeństwa narodowego, Difin, Warszawa 2011, s. 47.

36 K. Księżopolski, Ekonomiczne zagrożenia bezpieczeństwa państwa [w:] tenże, Problemy bezpieczeństwa

wewnętrznego i bezpieczeństwa międzynarodowego, ASPRA-JR, Warszawa 2009, s. 93.

37 J. Olchowski, Zagrożenia bezpieczeństwa [w:] M. Pietraś, K. Wojtaszczyk, Polska w systemie

– zmniejszenie przez państwo finansowania na rzecz badań naukowych, – dyskryminację gospodarczą,

– pojawienie się w gospodarce grup przestępczych, które często przyczyniają się do „prania brudnych pieniędzy”,

– pojawienie się tak zwanej „szarej strefy”, w której dochody osiągane z działalności ukrywane są przed organami administracji państwowej,

– obniżającą się stopę życiową społeczeństwa oraz bezrobocie,

– zbyt wielki import towarów, który wiąże się z przynoszeniem strat dla własnej pro-dukcji i redukcją miejsc pracy w kraju38.

Zagrożenia ekonomiczne mogą przynieść negatywne skutki w stosunku do człowie-ka, społeczeństwa, państwa oraz nienaruszalności systemu międzynarodowego. Jedną z głównych form zagrożeń ekonomicznych są zagrożenia bezpieczeństwa energetyczne-go. Czynnikiem wywołującym powstanie zagrożeń energetycznych jest m.in. problem dostępu do zaopatrzenia państwa w surowce energetyczne. Spowodowane mogą być one zaprzestaniem dostaw tych surowców, zastraszeniem cenowym lub politycznym, a także zmniejszaniem się zasobów energetycznych na świecie39.

2.1.3. Patologie społeczne

Pojęcie „patologia” pochodzi od greckich słów pathos – cierpienie, logos – nauka. W me-dycynie pojęcie to rozumiane jest jako czynniki wywołujące chorobę. Określenie „pato-logia społeczna” zostało wprowadzone do użytku w końcu XIX wieku i oznaczało zacho-wanie człowieka, które nie było zgodne z powszechnie uznawanymi wartościami oraz normami obowiązującymi w społeczeństwie40.

Według Adama Podgóreckiego na patologię społeczną składają się „destruktywne i autodestruktywne zachowania ludzi, grup lub całych społeczeństw”. Samo pojęcie pa-tologii społecznej rozumiane jest przez niego, jako „ten rodzaj zachowania, ten typ in-stytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasad-niczej, niedającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danym społeczeństwie są akceptowane”41.

Współcześnie patologie społeczne są jednym z zagrożeń dla bezpieczeństwa pań-stwa. Źródła patologii przejawiają się poprzez: alkoholizm, narkomanię, bezrobocie, czy też bezdomność42.

38 Z. Ciekanowski, J. Nowicka, H. Wyrębek, Bezpieczeństwo państwa w obliczu współczesnych zagrożeń, UPH, Siedlce 2016, s. 81.

39 Tamże, s. 20.

40 A. Dobieszewski, Przyczyny i przejawy patologii społecznej, „Polityka i Społeczeństwo” 2004, nr 1, s. 153.

41 M. Kuś, O społecznym zagrożeniu bezpieczeństwa III RP, „Res Politicae” 2013, t. 5, s. 108–109.

Alkoholizm jest chorobą świadomości, która nie daje człowiekowi możliwości rezy-gnacji z konsumpcji alkoholu. Na alkoholizm wpływ ma dziedziczność, osobowość, do-legliwości fizyczne występujące w czasie wstrzemięźliwości alkoholowej, a także odziały-wanie środowiska społecznego43.

E.M. Jellinek utożsamia alkoholizm z chorobą. Związana jest ona z utratą kontroli picia alkoholu oraz, w przypadku braku podjęcia działań mających na celu leczenie alko-holizmu, wiąże się ona ze zbyt wczesną śmiercią osoby uzależnionej.

Zgodnie z danymi Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, roczne spożycie alkoholu w Polsce wynosi około 9 litrów mocnych alkoholi i 99,5 litra piwa na jedną głowę44. A według danych szacunkowych, Narodowy Fundusz Zdrowia wydaje na leczenie skutków zdrowotnych, spowodowanych nadmiernym spożywaniem alkoholu, około 8–10 miliardów złotych45.

Narkomania jest to „stałe lub okresowe używanie w celach innych niż medyczne środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych lub nowych substancji psychoaktywnych, w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich”46.

W ówczesnym świecie dostrzec można rosnącą tendencję sięgania po narkotyki. Jej przyczynami jest stres wywołany zmęczeniem psychicznym, konflikty rodzinne, jak również upatrywanie możliwości rozładowania napiętych stosunków oraz kłopotów ży-ciowych47. Z kolei do skutków używania narkotyków zalicza się odwarstwienie się jed-nostki od reszty społeczeństwa, rezygnacja z czynności wykonywanych na rzecz pracy, kraju, a także powstawanie konfliktów rodzinnych. Narkomania skutkuje również wkro-czeniem przez człowieka na ścieżkę przestępczą.

Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym, które charakteryzuje się tym, że w społe-czeństwie występuje pewna grupa ludzi, która jest zdolna do pracy oraz gotowa jest się jej podjąć, lecz ma problem w znalezieniu miejsca zatrudnienia48. W Polsce przyczyną nagłego powiększenia się bezrobocia była przemiana ustrojowa państwa, która nastą-piła w 1989 r. Bezrobocie niesie za sobą wiele negatywnych skutków, mających wpływ na szereg sfer działalności człowieka. Brak zatrudnienia może odcisnąć piętno na sferze

43 A. Dobieszewski, Przyczyny…, s. 158.

44 Jesteśmy w czołówce niechlubnych rankingów. Dramatycznie rośnie spożycie alkoholu w Polsce, https:// www.wprost.pl/kraj/10088020/jestesmy-w-czolowce-niechlubnych-rankingow-dramatycznie-rosnie-spozycie-alkoholu-w-polsce.html (dostęp: 15.02.2018).

45 PARPA: Polska w czołówce Europy pod względem spożycia alkoholu, http://www.pap.pl/aktualnosci/ news,1093892,parpa-polska-w-czolowce-europy-pod-wzgledem-spozycia-alkoholu.html (dostęp: 15.02.2018).

46 Art. 4 pkt 11 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. z 2005 r. Nr 179 poz. 1485 z późn. zm.).

47 G. Hagel, Patologie społeczne, Szczecińska Szkoła Wyższa Collegium Balticum, Szczecin 2013, s. 16–17.

48 E. Zdrojewski, W. Toszewska, Analiza zmian rozmiarów bezrobocia w Polsce, „Zeszyty Naukowe Wydziału Nauk Ekonomicznych Politechniki Koszalińskiej” 2010, nr 14, s. 161.

materialnej człowieka, może być również przyczyną depresji osoby niepracującej, a także podłożem zawierania konfliktów oraz rozpadu rodziny49.

Bezdomność jest zjawiskiem społecznym, które występuje w każdym państwie. W ustawie o pomocy społecznej znajduje się definicja, która mówi, że osoba bezdomna, jest to „osoba niezamieszkująca w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o ochro-nie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy i ochro-niezameldowaną na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności, a także osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym i zameldowaną na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma możliwości za-mieszkania”50.

W nocy z 8 na 9 lutego 2017 r., Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przeprowadziło ogólnopolską akcję liczenia osób bezdomnych. Na podstawie wyników przeprowadzonej analizy, w Polsce znajduje się 33 408 osób bezdomnych. Większość, bo aż 83,55 proc. stanowili mężczyźni, z kolei 16,45 proc. stanowiły kobiety. Osoby bezdom-ne za najistotniejsze powody bezdomności wskazały: eksmisję, spory rodzinbezdom-ne, uzależ-nienie oraz brak miejsca zatrudnienia51.