Aby w należyty sposób zrozumieć istotę pojęcia „zarządzanie kryzysowe”, po wyjaśnie-niu znaczenia terminów „kryzys” oraz „sytuacja kryzysowa”, nadszedł czas na zdefinio-wanie znaczenia terminu „zarządzanie”, który jest ostatnim krokiem do tego, aby ułatwić zrozumienie sensu pojęcia „zarządzanie kryzysowe”.
Według A.K. Koźmińskiego zarządzanie jest zespołem działań lub procesów mają-cych na celu koordynację i integrację użytkowania zasobów dla osiągnięcia celu orga-nizacyjnego przez ludzi, przy użyciu techniki i informacji w zorganizowanych struktu-rach14.
H. Koontz i C. O’Donnel uważają, że zarządzanie to sztuka obejmująca osiągnie-cie celów poprzez ludzi i z ludźmi w formie zorganizowanych grup oraz kształtowania środowiska, w którym ludzie mogą działać jako jednostki i równocześnie współdziałać w osiągnięciu celów zbiorowych15.
R. Griffin definiuje pojęcie zarządzania jako ustawiczny proces tworzenia reguł ładu w danym układzie w postaci norm, planów, instrukcji i innych dokumentów oraz zestaw działań obejmujący planowanie i podejmowanie decyzji, organizowanie, przewodzenie (kierowanie ludźmi i kontrolowanie) skierowanych na zasoby organizacji (ludzkie, fi-nansowe, rzeczowe i informacyjne) i wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów or-ganizacji w sposób sprawny i skuteczny16.
T. Pszczołowski zarządzanie określa jako działanie polegające na dysponowaniu za-sobami i narzędziami zgodnie z celami zarządzającego, natomiast zadania definiuje jako formułowanie celów działania, planowanie, organizowanie struktur (pozyskiwanie i roz-mieszczanie potrzebnych zasobów ludzkich i rzeczowych) oraz kontrolowanie realizacji założonych celów17.
Jednakże jedną z najbardziej istotnych definicji zarządzania wydaje się być definicja J.A.F. Stonera, R.E. Freemana i D.R. Gilberta, z której wynika, iż jest to proces planowa-nia, organizowaplanowa-nia, przewodzenia i kontrolowania pracy członków organizacji oraz wy-korzystania wszelkich dostępnych zasobów organizacji do osiągnięcia celów18.
Ostatnia z przytoczonych definicji w najprostszy oraz najkrótszy sposób definiuje pojęcie „zarządzania”, a jednocześnie definiuje jego cztery podstawowe funkcje: plano-wanie, przewodzenie, organizowanie i kontrolę.
Zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym, zarządzanie kryzysowe jest to dzia-łalność organów administracji publicznej będąca elementami kierowania bezpieczeń-stwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym,
przygotowa-14 Słownik terminów z zakresu…, s. 165.
15 H. Koontz, C. O’Donnel, Zasady zarządzania, Warszawa 1997, s. 507.
16 R. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, M. Rusiński (tłum.), Warszawa 1997, s. 38.
17 T. Pszczołowski, Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, Warszawa 1978, s. 288.
niu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarza-niu zasobów i infrastruktury19.
Definicje „zarządzanie w sytuacji kryzysowej” podaje J. Konieczny określając ją jako systematyczne i metodyczne przedsięwzięcia zmierzające do zapobieżenia lub zreduko-wania wpływu kryzysu na zasoby i wartości społeczne za pomocą środków kierozreduko-wania i kontroli oraz koordynacji20.
R. Wróblewski twierdzi, że zarządzanie sytuacją kryzysową jest procesem kierowa-nia w państwie, mającym na celu zapobieganie sytuacjom kryzysowym, a w wypadku ich zaistnienia – zawrócenie kierunku ich rozwoju nagłych i niebezpiecznych wydarzeń zagrażających żywotnym interesom społeczeństwa, a w szczególności mogącym dopro-wadzić do wojny21.
Według Komendy Głównej Policji zarządzanie kryzysowe to jeden z elementów kompleksu przedsięwzięć (planistycznych, organizacyjnych i logistycznych), mających na celu przygotowanie społeczeństwa i struktur państwa do skutecznego działania w wa-runkach nadzwyczajnych22.
Kolejna definicja głosi, że zarządzanie kryzysowe to proces decyzyjny zmierzający do wyboru racjonalnej strategii przeciwdziałania realnym i/lub potencjalnym sytuacjom kryzysowym, sposób zarządzania specyficznymi zasobami systemu zapewniający po-wrót do stanu normalnego ze stanu kryzysu lub utrzymania tego stanu mimo wystąpie-nia symptomów sytuacji kryzysowej23.
Z powyższych definicji wynika, iż celem zarządzania kryzysowego jest przede wszystkim minimalizacja potencjalnych zagrożeń, ograniczenie prawdopodobieństwa ich wystąpienia, sprawne i skuteczne reagowanie na zdefiniowanie ich zagrożenia, szyb-kie przywracanie funkcjonowania procesów społecznych i gospodarczych do stanu sprzed zdarzenia kryzysowego oraz maksymalizacja poziomu bezpieczeństwa24.
W zarządzaniu kryzysowym kładzie się nacisk na przygotowanie na wypadek wy-stąpienia potencjalnych zagrożeń, planowanie działań, podział odpowiedzialności i kompetencji, technologie, zagospodarowanie przestrzenne i systemy zabezpieczeń. Za-rządzanie kryzysowe opiera się na takich zasadach, jak:
19 G. Krasnodębski, R. Sulęta, Zarządzanie kryzysowe w Polsce i państwach sąsiednich [w:] Teoretyczne
aspekty zarządzania kryzysowego, B. Kaczmarczyk (red.), Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych
im. Gen. Tadeusza Kościuszki, Wrocław 2017, s. 26.
20 J. Konieczny, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, wypadkach i katastrofach, Warszawa 2001, s. 14.
21 R. Wróblewski, Zarys teorii kryzysu, zagadnienie prewencji i zarządzanie kryzysowego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 1996, s. 39.
22 Koncepcja systemu zarządzania kryzysowego, Komenda Głowna Policji, Warszawa 1998, s. 10.
23 J. Pawłowski, Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2002, s. 166.
– zasada prymatu jednoosobowego kierownictwa, która polega na powierzeniu kom-petencji decyzyjnych jednoosobowym organom, które sprawują władzę ogólną w danym zakresie kompetencji. Organami takimi są: wójt, burmistrz, starosta, pre-zydent miasta, wojewoda i premier,
– zasada odpowiedzialności organów władzy publicznej, będąca regułą określającą odpowiedzialność za zarządzanie w sytuacjach kryzysowych przez funkcjonujące w państwie organy administracji rządowej i samorządowej. Wiąże się ona ze stałą, historycznie uwarunkowaną, podstawową rolą administracji, która sprowadza się do usuwania zagrożeń i zapewniania bezpieczeństwa w powierzonym jej zakresie władzy administracyjnej,
– zasada prymatu układu terytorialnego, która określa, że podstawę podziału władzy stanowi podział terytorialny państwa,
– zasada powszechności, która zobowiązuje wszystkie podmioty prawa państwowego do uczestnictwa w działaniach antykryzysowych,
– zasada funkcjonalnego podejścia polegająca na określeniu względnie stałych, zwy-kle powtarzalnych, typowych i sformalizowanych proceduralnie działań, wyodręb-nionych ze względu na ich rodzaje i charakter, ukierunkowanych na realizację celów bezpieczeństwa narodowego,
– zasada zespolenia, w myśl której organom administracji ogólnej (wójt, starosta i wo-jewoda) nadaje się władztwo – według zasad określonych ustawami – nad wszel-kimi pozostałymi formami administracji zarówno zespolonej, jak i niezespolonej, – zasada ciągłości funkcjonowania państwa, która określa, że bez względu na stan
funkcjonowania państwa, niezmienne pozostają formy organizacyjne władzy pań-stwowej, a poszczególne organy realizują swoje funkcje zarówno w czasie pokoju, kryzysu jak i wojny25.
Proces zarządzania kryzysowego realizowany jest w czteroetapowym, zamkniętym cyklu, gdzie etapy te wzajemnie na siebie oddziałują i przenikają:
1. Faza zapobiegania (realizowana w trybie ciągłym). 2. Faza przygotowania.
3. Faza zarządzania kryzysowego (reagowanie w czasie zdarzenia kryzysowego). 4. Faza odbudowy i odtwarzania zniszczonej infrastruktury.
Wyniki analiz z poszczególnych faz zarządzania kryzysowego powinny stanowić podstawę do przedsięwzięcia na kolejnym etapie, gdyż fazy te powinny się przenikać.
Podsumowanie
Zarządzanie kryzysowe polega na przeciwdziałaniu zagrożeniu, więc odgrywa bardzo istotną rolę w rozwiązywaniu sytuacji związanych z zagrożeniem bezpieczeństwa i wy-stąpieniem groźnych sytuacji oddziałujących na społeczeństwo pod każdym względem
stać zagrożeniu, które niesie za sobą wystąpienie zjawiska sytuacji kryzysowej. Dlatego też powinno się dążyć do tego, aby doskonały system zarządzania kryzysowego nadal doskonalić, aby skutki zagrożeń mogły być zwalczane nie tylko na poziomach lokalnych czy państwowych, ale także w skali światowej, gdyż coraz częściej mamy do czynienia z zagrożeniami niosącymi za sobą znacznie szersze skutki.
Bibliografia
1. Andrzejczak Z., Koncepcja doskonalenia Krajowego Systemu Zarządzania Kryzyso-wego w aspekcie ustaw o stanach nadzwyczajnych, „Myśl Wojskowa” 2015, nr 1. 2. Griffin R., Podstawy zarządzania organizacjami, M. Rusiński (tłum.), Warszawa
1997.
3. Kitler W., Problemy zarządzania kryzysowego w państwie, Warszawa 2000.
4. Koncepcja systemu zarządzania kryzysowego, Komenda Głowna Policji, Warszawa 1998.
5. Konieczny J., Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, wypadkach i katastrofach, Warszawa 2001.
6. Koontz H., O’Donnel C., Zasady zarządzania, Warszawa 1997.
7. Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1990. 8. Krasnodębski G., Sulęta R., Zarządzanie kryzysowe w Polsce i państwach sąsiednich
[w:] Teoretyczne aspekty zarządzania kryzysowego, B. Kaczmarczyk (red.), Wrocław 2017.
9. Leszczyński T., Źródła kryzysów wymagających reagowania kryzysowego państwa, „Myśl Wojskowa” 2005, nr 5.
10. Nowak E., Kitler W., Skrabacz A., Gąsiorek K., Zarządzanie kryzysowe w sytuacji klęski żywiołowej, „Zeszyt Problemowy Towarzystwa Wiedzy Obronnej” 2006, nr 1 (45). 11. Pawłowski J., Słownik terminów zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa
2002.
12. Pszczołowski T., Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, Warszawa 1978. 13. Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1990. 14. Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1994. 15. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2000.
16. Socha R., Stawnicka J., Wiśniewski B., Zarządzanie kryzysowe. Teoria, praktyka, konteksty, badania, Szczytno 2011.
17. Stoner J.A.F., Fremman R.E., Gilbert D.G., Kierowanie, Warszawa 1999. 18. Szymczak M., Słownik języka polskiego, Warszawa 1982.
19. Wróblewski R., Zarys teorii kryzysu, zagadnienie prewencji i zarządzanie kryzysowe-go, Warszawa 1996.