KODEKS HONOROWY ŻOŁNIERZA WOJSKA POLSKIEGO

Od 2007 r. jedynym forum społecznym, na którym zgodnie z przepisami rozpo-rządzenia Ministra Obrony Narodowej w sprawie funkcjonowania organów przedstawi-cielskich żołnierzy zawodowych¹⁵, jest możliwe podniesienie kwestii dotyczących poczu-cia honoru i godności żołnierskiej, egzekwowania odpowiedzialności etycznej wynikają-cej z zawodu wojskowego, a także umacniania więzi koleżeńskiej oraz dobrych obycza-jów żołnierzy zawodowych  są zebrania w ramach korpusów żołnierzy zawodowych.

W 2006 r. zgromadzenie mężów zaufania korpusu oficerów w siłach zbrojnych uchwaliło Kodeks Honorowy Żołnierza Zawodowego Wojska Polskiego¹⁶, stanowiący formę norma-tywnego uregulowania kwestii odpowiedzialności za czyny będące naruszeniem honoru lub godności żołnierza zawodowego. Żołnierz za popełnienie czynu będącego narusze-niem wyłącznie zasad etyki oraz godności i honoru żołnierza nie ponosi odpowiedzialno-ści dyscyplinarnej¹⁷. Przeważnie jednak tego rodzaju czyn stanowi naruszenie przepisów prawa karnego lub przepisów służbowych (np. pkt 3236 Regulaminu Ogólnego Sił Zbrojnych RP), co sprawia, że za jego popełnienie sprawca ponosi również odpowiednio:

odpowiedzialność karną lub dyscyplinarną.

Zgodnie z ustawą o dyscyplinie wojskowej szczególne powinności odnoszące się do procesu kształtowania dyscypliny spełniają przełożeni. Dowódcy jednostek ściśle współdziają z organami ochrony porządku prawnego  wojskowymi i powszechnymi, instytucjami i organizacjami państwowymi, samorządowymi oraz pozarządowymi, w szczególności w zapobieganiu zjawiskom narkomanii i alkoholizmu.

Istotne czynności w postępowaniach dyscyplinarnych wykonują rzecznicy dyscyplinarni (około 1,9 tys. oficerów i podoficerów na koniec 2011 r.), wobec których wzrosły wymagania w związku z możliwością ustanowienia przez obwinionego w postępowaniu dyscyplinarnym obrońcy spośród adwokatów albo radców prawnych. Ich zasadniczym zadaniem jest udział w postępowaniu dyscyplinarnym, w tym w szczególności przeprowadzanie czynności wyjaśniających, uzupełnianie materiałów dowodowych w postępowaniu odwoławczym oraz badanie przesłanek w celu wzruszenia

14 Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 237, poz. 1651.

15 Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z 28 czerwca 2004 r. w sprawie funkcjonowania organów przedstawicielskich żołnierzy zawodowych (Dz. U. Nr 150, poz. 1583, z późn. zm.).

16 Kodeks honorowy żołnierza zawodowego Wojska Polskiego, Dz. Urz. MON 2008, nr 5, poz. 55.

17 Por. art. 17 ust. 4 ustawy z 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej. Zob. Dz. U. 2009, nr 190,

prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego, jak również odtworzenie zaginionej lub zniszczonej dokumentacji dyscyplinarnej¹⁸.

W garnizonach i jednostkach wojskowych funkcjonują wojskowe organy porządkowe. Posiadają one większość uprawnień Żandarmerii Wojskowej do interweniowania w przypadku naruszeń dyscypliny i porządku wojskowego. W skład tych organów wchodzą także obsługi wojskowych aresztów dyscyplinarnych, przekształconych w 2010 r. w izby zatrzymań, podporządkowane w tym czasie jednostkom organizacyjnym Żandarmerii Wojskowej. Izby zatrzymań zaczęły pełnić nowe funkcje wynikające z ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych¹⁹ oraz ustawy o dyscyplinie wojskowej, a także przepisów prawa karnego, zwłaszcza Kodeksu karnego wykonawczego.

Zasadnicze wsparcie dowódcy w zakresie kształtowania dyscypliny stanowi kadra wychowawcza, funkcjonujaca na poszczególnych szczeblach kierowania i dowodzenia (od Departamentu Wychowania i Promocji Obronności na szczeblu resortu obrony narodowej, po oficera (podoficera)) w jednostkce wojskowej, w tym w cześci pododziałów strukturalnych). Na niej w głównej mierze spoczywa ciężar programowania pracy wychowawczej oraz realizacja wybranych dziedzin specjalistycznych, w tym dotyczących dyscypliny wojskowej. Ponadto coraz większą rolę w systemie oddziaływań wychowawczych w wojsku pełni profilaktyka psychologiczna. Działalność tę prowadzą w jednostkach wojskowych psychologowie wojskowi – konsultanci dowódców do spraw profilaktyki psychologicznej.

W kształtowaniu etycznych postaw żołnierzy istotną funkcję spełnia duszpasterstwo wojskowe. W tworzeniu warunków do przestrzegania dyscypliny pewną rolę odgrywają także organa przedstawicielskie kadry zawodowej, jak również etatowi pomocnicy dowódców do spraw podoficerów zawodowych. Od szczebla brygady i pułku dowódców wspiera etatowa obsługa prawna – referenci i radcy prawni.

PODSUMOWANIE

Reasumując, w procesie profesjonalizacji przygotowano i w znacznym stopniu wdrożono prawne i organizacyjne warunki do osiągania karnych i zdyscyplinowanych postaw żołnierzy. Wyzwania, jakie stoją przed siłami zbrojnymi oraz uwarunkowania wynikające z zawodowego charakteru służby wojskowej wpłynęły zasadniczo na wypra-cowanie instrumentarium służącego skuteczniejszemu motywowaniu do służby wojsko-wej oraz zapobieganiu, jak również reagowaniu na naruszenia prawa, związane z pełnie-niem tej służby. Pozwala to obecnie, jak również daje szanse w przyszłości, na stworzenie z zawodu wojskowego profesji, której jednym z istotnych wyznaczników będzie wysoka karność i zdyscyplinowanie żołnierzy. Ponad 2-letni okres stosowania nowych

18 Por. art. 5 ustawy o dyscyplinie wojskowe, op. cit. oraz § 715 Rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 8 lutego 2010 r. w sprawie regulaminu postępowania dyscyplinarnego, op. cit.

19 Por. art. 4 ust. 2 pkt 17a oraz art. 26a Ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych, Dz. U. Nr 123, poz. 1353, z późn. zm., art. 79 pkt 2 oraz art. 88 ust. 3 i 8 Ustawy o dyscyplinie wojskowej, op. cit. oraz Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z 11 marca 2010 r.

w sprawie izb zatrzymań, Dz. U. Nr 63, poz. 394 i § 16-28 Rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej

wych przepisów dyscyplinarnych wskazuje, iż dowódcy jako przełożeni oraz rzecznicy dyscyplinarni i kadra wychowawcza na ogół dobrze je opanowali, co pozwala im korzy-stać z nowych możliwości, jakie dały te przepisy.

Ogółem w 2011 r. uznano za winnych naruszenia prawa 5 716 żołnierzy (łącznie za czyny o znamionach przestępstw, wykroczeń oraz przewinień dyscyplinarnych²⁰).

Liczba ta jest niższa niż (10 771, tj. o 47%) w 2009 r. − ostatnim roku sprzed pełnego uzawodowienia sił zbrojnych i obowiązywania kognicji sądów wojskowych wobec wszystkich sprawców przestępstw i wykroczeń spośród żołnierzy. Tak więc jednym z efektów uzawodowienia sił zbrojnych jest zmniejszenie się o prawie połowę liczby żoł-nierzy będących sprawcami naruszeń prawa związanych ze służbą wojskową.

W odpowiedzi na zmianę rodzajów naruszeń prawa zmieniła się struktura reago-wania na te naruszenia. O ile bowiem w 2009 r. reagowanie przełożonych dyscyplinar-nych na inne niż karne naruszenia prawa było znikome i sięgało zaledwie 1/4 wszystkich postępowań dyscyplinarnych i karnych, o tyle w 2011 r. udział ten wzrósł do poziomu ponad 40%. Wielkość ta może i powinna jeszcze wzrosnąć. Pozwoliłoby to na znaczące zmniejszenie „ciemnej liczby” naruszeń prawa, tzn. takich naruszeń, które nie zostały wykryte albo pomimo wykrycia, na które przełożeni nie podjęli adekwatnych reakcji dys-cyplinarnych.

W 2011 r. w postępowaniach dyscyplinarnych uznano za winnych 3 160 żołnierzy wszystkich rodzajów służby czynnej (w tym 249 za czyny o znamionach przestępstw²¹, 428 wykroczeń oraz 2 483 za przewinienia dyscyplinarne). W 2011 r. liczba żołnierzy zawodowych uznanych za winnych w postępowaniach dyscyplinarnych była wyższa niż w 2009 r. o ok. 4% (2 659 wobec 2 572). Żołnierze zawodowi ponosili odpowiedzialność dyscyplinarną w ok. 80% za typowe przewinienia dyscyplinarne (2 025 wobec 2 116 w 2009 r.), przede wszystkim za: nienależyte wykonanie obowiązków na zajmowanym stanowisku, naruszenia przepisów i regulaminów wojskowych, przewinienia związane z posiadaniem i znajdowaniem się na terenie wojskowym w stanie co najmniej po użyciu alkoholu oraz naruszenie przepisu lub instruktażu dotyczącego pełnienia służby.

Natomiast rozpatrzonych dyscyplinarnie za czyny o znamionach wykroczeń było 403 (w 2009 r.- 231), a o znamionach przestępstw 231 (225 w 2009 r.) żołnierzy.

Z 403 żołnierzy zawodowych ukaranych za wykroczenia w trybie dyscyplinarnym, 221 popełniło je w związku ze spożywaniem alkoholu na terenie obiektów wojskowych lub podejmowaniem czynności zawodowych po użyciu alkoholu.

O ile w roku 2010 alkohol stanowił podłoże naruszania prawa przez około 3/4 żołnierzy popełniających wykroczenia, to w roku ubiegłym tylko około połowy. Może to świadczyć o powstaniu pierwszej od wielu lat pozytywnej tendencji w tym zakresie.

20 Wg danych Naczelnej Prokuratury Wojskowej oraz dowódców jednostek organizacyjnych RON. Dane te obejmują kwalifikację prawną czynu, niezależnie od organu, który brał udział w rozpatrywaniu jego sprawcy, np. część sprawców przestępstw i wykroczeń pomimo karnego charakteru tych naruszeń prawa była rozpatrywana przez przełożonych dyscyplinarnych. Ponadto po odstąpieniu od składania wniosku o ściganie sprawcy przestępstwa albo od żądania ścigania wykroczenia czyny te, chociaż podlegały rozpatrzeniu w trybie dyscyplinarnym, zachowały znamiona przestępstwa lub wykroczenia.

21

Dowódcy drużyn, stanowiący zdecydowaną większość bezpośrednich przełożonych dyscyplinarnych, wymierzyli 8% wszystkich kar dyscyplinarnych oraz 4% środków dyscyplinarnych. W tym samym okresie, po raz pierwszy od wielu lat, zwiększyła się aktywność dowódców plutonów w zakresie reagowania na naruszenia prawa i to o blisko 1/3. Dodatkowo porównując aktywność tych dowódców w czasie obowiązywania poprzednich przepisów dyscyplinarnych, należy z zadowoleniem stwierdzić, iż w ciągu 2 lat wzrosła ona blisko 2-krotnie (do ok. 12%). Na dobrym poziomie (ok. 34%) utrzymuje się aktywność dowódców kompanii, u których dodatkowo odnotowano zwiększenie wykorzystania środków dyscyplinarnych (orzekanych obok lub bez kar dyscyplinarnych z 41 do 48%). W dalszym ciągu, na tle wszystkich ukarań, zbyt często orzekają dowódcy jednostek wojskowych. Natomiast zmniejszył się o ok. 1/3 ich udział w orzekaniu najlżejszych kar, które wymierzyć może oprócz nich każdy przełożony dyscyplinarny od szczebla dowódcy drużyny. Czyli z pewnym opóźnieniem, ale w zauważalny sposób, również w tym obszarze nastąpiła poprawa. Tak więc w świetle wyników nadzoru prokuratorskiego²² oraz kontroli problemowych w zakresie stosowania wojskowych przepisów dyscyplinarnych, należy stwierdzić, że posługiwanie się nowymi przepisami dyscyplinarnymi, w drugim roku ich obowiązywania, było dobre i odbywało się na poziomie pozwalającym na utrzymanie właściwej dyscypliny. Według oceny dowództw RSZ oraz wyników kontroli, wprowadzenie uproszczonego trybu postępowania dyscyplinarnego oraz wyposażenie przełożonych i rzeczników dyscyplinarnych w formularze niezbędne do tego postępowania, przyczyniło się do większej sprawności i poprawności przeprowadzania tych postępowań. Niezadowalającym pozostaje tzw.

dyscyplina wykonawcza, przejawiająca się m.in. w postaci selektywnego reagowania na niektóre przewinienia dyscyplinarne, w tym zwłaszcza nieprzestrzeganie powinności przez żołnierzy zawodowych wynikających z przepisów ustawy pragmatycznej.

LITERATURA

 Abbott A., The System of Professions. An Essay on The Division of Expert Labor, The University of Chicago Press, Chicago-London 1988.

 Burrage M., Torstendahl R., Professions in theory and history – rethinking the study of the professions, SAGE, Londyn-Newbury Park-New Delphi 1990. Carr D. Professional Education and Professional Ethics. Journal of Applied Philosophy, 1999, 16 (1).

 Cullen J.B., The Structure of Professionalism, New York: Petrocelli 1978.

 Derdziuk A., Posłuszeństwo wojskowe jako powinność etyczna, [w:] Etyka żołnierska.

Etyka w służbie ojczyźnie, pod red. Jerzyna K., Gałkowski J., Kalinowski M., Warszawa 2008, s. 131-140.

22 We wnioskach z informacji o wynikach prokuratorskich kontroli przestrzegania w jednostkach wojskowych wybranych przepisów ustawy z dnia 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej oraz przepisów wykonawczych do tej ustawy, przeprowadzonych w 2011 r. w 43 jednostkach wojskowych (załączonej do Informacji Nr 2/2012 Naczelnej Prokuratury Wojskowej o stanie przestępczości i wykroczeń w okresie styczeń-luty 2012 r. oraz o ważniejszych wydarzeniach w sferze przestrzegania prawa i czynnościach pozaprocesowych podejmowanych przez prokuratorów wojskowych i Żandarmerię Wojskową w okresie styczeń-luty 2012 r.), podkreślono, że o ile stwierdzone w toku kontroli pewne nieprawidłowości wynikają głównie z niepełnej jeszcze znajomości prawa dyscyplinarnego przez niektórych przełożonych i rzeczników dyscyplinarnych, to jednak – z roku na rok – ulega ona wyraźnej

 Kaniowski A.M., Etyka i pedagogika. Etyczne aspekty pracy nauczyciela: wyzwania dla profesjonalizmu nauczycielskiego [w:] Etyka i profesjonalizm w zawodzie nauczyciela, pod red. Michalak M. J., Łódź 2010.

 Kodeks honorowy żołnierza zawodowego Wojska Polskiego, Dz. Urz. MON 2008, nr 5, poz. 55.

 Kodeks Honorowy Żołnierza Zawodowego Wojska Polskiego, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2008.

 Kodeksy honorowe. Między tradycją a współczesnością, pod. red. Adamkiewicza M., Warszawa 1999.

 Kukiel M., Dzieje Wojska Polskiego w dobie napoleońskiej 1795-1815, Warszawa 1972.

 Porwit M., Duch żołnierski organizacja wychowania żołnierza, za: Kodeksy honorowe.

Między tradycją a współczesnością, pod. red. Adamkiewicza M., Warszawa 1999.

 Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z 28 czerwca 2004 r. w sprawie funkcjonowania organów przedstawicielskich żołnierzy zawodowych (Dz. U. Nr 150, poz.

1583, z późn. zm.).

 Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 czerwca 2010 r. w sprawie wyróżniania żołnierzy, byłych żołnierzy oraz pododdziałów, oddziałów i instytucji wojskowych (Dz. U. Nr 124, poz. 841).

 Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 237, poz. 1651.

 Ustawa z dnia 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej, Dz. U. Nr 190, poz. 1474.

 W czterdziestą rocznicę powstania styczniowego 1863-1864, Lwów 1913.

 Wieczorek J., „Bóg, Honor, Ojczyzna” w tradycji wojska, w: Tradycje i współczesność etosu oficera Wojska Polskiego, pod. red. M. Adamkiewicza, Warszawa 1997.

 Rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z 23 grudnia 2009 r. w sprawie wykonywania kar i środków dyscyplinarnych, Dz. U. Nr 223, poz. 1782.

SOLDIERS’ DISCIPLINE AS AN INDICATOR OF THEIR PROFESSIONALISM Summary

The paper deals with issues related to military discipline as an important factor of sionalization of the Polish Armed Forces. The author has reviewed definitions related to profes-sionalisation and the theoretical background of the development and evolution of military disci-pline. Furthermore, he focuses on the evolution of the adaptation process of law regulations re-lated to military discipline to national law in reference to needs of creating a professional army.

To achieve the goal he has analyzed legal instruments which standardize military discipline as well as ethical and law functions included in the Honour Code of the Soldier of the Polish Armed Forces.

Keywords: soldier, military discipline, Honour Code of the Soldier of the Polish Armed Forces, professionalisation

Mirosław TOKARSKI^

ZAWIESZENIE ŻOŁNIERZA W CZYNNOŚCIACH SŁUŻBOWYCH